Andrzej Stasiuk

Taksim

fragment

Woda od dawna już nie wsiąka. Zamiast kota przydałaby mi się kaczka. Mógł­bym patrzeć, jak tapla się w kałużach stojących na podwórzu. W nocy słychać mysi chrobot, ale kot na razie zajmuje się własnym ogonem i papierowymi kulkami, które mu rzucam. Pada od trzech dni. Woda w rzece podniosła się i dudni tak głośno, że tłumi niemal wszystkie odgłosy miasta. Jest ciemno, jakby nieustannie zapadał zmrok. Woda, światło i ziemia mają ten sam kolor. Tak będzie przez cztery miesiące. Krótkie, mokre dni. Czasami wydaje mi się, że to jest prawdziwe przekleństwo tych stron: nieokreśloność. Błoto i szarówka. Rosja przynajmniej zamarza. Zostawiona w korytarzu kurtka zaczęła pleśnieć. Rozwiesiłem ją przy piecu. Od czasu do czasu przepalam też w tamtym pokoju. Przynoszę krzesło, siadam i patrzę w ogień. To zawsze jakaś odmiana. Ten pokój ma inny zapach. Może to woń dawnego życia, które się tutaj toczyło. Moja część domu przesiąkła papierosami, smażeniną i teraz jeszcze kotem, który nie zawsze trafia do swojej brytfanki. Kiedy byłem młodszy, wydawało mi się, że tak śmierdzą mieszkania starych, samotnych ludzi. Kocie szczyny, olej uniwersalny i fajki z przemytu. Można sprzątać i sprzątać, ale zapach pozostaje. Najwyżej znika na chwilę, ale zaraz powraca. I jeszcze węgiel, węglowy dym ze swoją tłustą, smolistą wonią, która wnika nawet w metal, nawet w szkło. Może dlatego lubiłem przesiadywać w tamtym pokoju. Pod zbutwiałością można było wyczuć zapach dawnego domu. To oczywiście złudzenie, ale wcale mi to nie przeszkadzało. Tak jakbym przyszedł do kogoś z wizytą.

W górach musi lać, bo woda w rzece jest żółta. Ludzie stoją na moście i patrzą, jak się podnosi. Oprócz mułu niesie kawałki drewna i śmieci z nadbrzeżnych wysypisk. ­Niektórzy pewnie boją się o własne domy. Zwłaszcza te na drugim brzegu, który jest niższy i płaski. Dzisiaj widziałem, jak na stację benzynową zajeżdżają wywrotki i wysypują piach. Gdy się zacznie najgorsze, napełnią nim worki. Gliniasta woda wedrze się do podziemnych zbiorników i wypchnie benzynę na powierzchnię. Ktoś rzuci zapałkę, i szare miasto stanie w ciemnoczerwonym ogniu. Takie będą święta. Już nigdy nie spadnie śnieg, nigdy nie wyjdzie słońce. Z biegiem lat wydaje mi się, że mrok i błoto gęstnieją. Całkiem dosłownie. Jest coraz mniej światła i coraz więcej pada.

Wczoraj nie mogłem znieść tego półmroku i wybrałem się na wycieczkę. Boss dał mi jakieś grosze, więc zatankowałem i pojechałem prosto na południe. Po dwudziestu kilometrach dotarło do mnie, że nigdy nie jechałem tędy samotnie. Minąłem knajpę po lewej. Plac zmienił się w trzęsawisko. Zacząłem wspinać się na przełęcz, ale gór w ogóle nie było widać w tej pogodzie. Trzydzieści, czterdzieści metrów i mgła. A może nawet nie mgła, tylko chmury ciągnęły przy samej ziemi. Na przełęczy było ciemno jak o zmierzchu. Po dwudziestu minutach znalazłem się na przejściu. Nie było żywej duszy. Woda lała się z dziurawego dachu. Szyby w kantorkach były powybijane. Na betonie czerniały resztki ogniska, a kawałek dalej druciana osnowa spalonej opony. Wiatr wtłaczał strzępy mgły pod zadaszenie.

Po drugiej stronie gór lało tak samo, ale wydawało mi się, że dzień jest trochę jaśniejszy. W końcu po to się jeździ na południe: żeby było cieplej i jaśniej. Ale ja jechałem do Bandrova, żeby zobaczyć inny deszcz i inną ciemność. Miasto leżało dwadzieścia kilometrów od granicy. Miało mury obronne, kilka okrągłych baszt i rynek z gotyckim kościołem i kamienicami, które stały na swoich miejscach przynajmniej od czterystu lat. Ominąłem jednak to wszystko i pojechałem do hipermarketu na peryferiach. U nas takich nie było. Wielkich jak boisko futbolowe, z parkingiem na pół tysiąca aut. Była sobota i ledwo znalazłem miejsce. Pchali wyładowane koszyki. Osłaniali je folią, kurtkami, parasolami. Małe kółka tonęły w kałużach, więzły w szczelinach betonu. Wyglądało to na ewakuację, na ucieczkę cywili. Niektórzy mieli niewiarygodnie dużo. Rodzina musiała przytrzymywać, żeby nie zleciało. Może przyjechali z daleka. Kartony od razu rozmiękały. Wszedłem do środka przez kurtynę gorącego powietrza. Przed bankomatami stały kolejki. Ochroniarze ze słuchawkami w uszach patrzyli na tłum. Nie miałem zamiaru niczego kupować. Chciałem tylko popatrzeć na towary i na ludzi, jak się mieszają, przenikają i potem stają się nie do odróżnienia w tych samych kolorach, tak samo połyskliwi, syntetyczni, kurtki, buty, opakowania, i tylko stoisko z mięsem, z czerwonymi połciami, z wątrobą w pojemnikach, z odrąbanymi płatami i białym tłuszczem, przypominało dawne czasy. Po prostu chodziłem i patrzyłem na nich, na ludzi z obcego kraju, i szukałem różnic w twarzach i gestach. Ale ich nie dostrzegałem. Byli tacy sami. Wszystko było podobne. Trochę się różniło napisami. Mieli grubszą słoninę niż u nas, mieli ostrą węgierską kiełbasę, mieli swoje wina i trochę swojej muzyki na półkach z płytami.

Cyganie musieli wziąć niedawno zasiłki, bo wszędzie było ich pełno. Dzieciarnia pchała wózki, a matki sterowały ku wybranym działom. Kosze mieli najbardziej kolorowe i wypełnione niezliczoną ilością drobnego śmiecia, batoników, herbatników, czipsów, chrupek, barwnych kulek, słodkich, syfskich wynalazków. Byli idealnymi konsumentami. Wydawali wszystko i od razu. Ich pojazdy chrzęściły, szeleściły i jaśniały jak tęcze. Szedłem to za tymi, to za tamtymi, i wąchałem powietrze. Czuć ich było pleśnią z tych ich nędznych domostw i dymem. Niektórzy przy wejściu skręcali w lewo. W tym samym budynku przez ścianę był „Čínsky Market”. Prawie tak samo wielki jak ten hiper. W środku czuć było gumą. Tak pachniały czterdzieści lat temu nowe trampki. Teraz jechało tak co drugie ubranie na świecie. Mieli tam wszystko od stóp do głów. Od biustonoszy do wielkich waliz na kółkach. Wisiało na długich żelaznych stelażach i leżało w płytkich skrzynkach. Na ścianach mieli półki z butami i te sakwojaże. I ten zapach, zapach Chin. Przy wejściu była kasa i tam stały dwie Słowaczki. Wśród wieszaków przechadzało się kilku żółtych. Mieli twarze pozbawione wyrazu. Patrzyli spod opuszczonych powiek, jak cygańskie rodziny przebierają w towarze i przymierzają. Musieli się nakombinować, żeby coś w ogóle dostrzec, bo jak cztery ciotki i siostry oraz dwóch braci ubiera brzdąca, doradza, ogląda, okręca i bez przerwy zmienia zdanie, to jest to dość trudne ćwiczenie w spostrzegawczości. Brali i przebierali, bo to wszystko było niewiarygodnie tanie. Niektóre rzeczy po prostu nie kosztowały nic. Najbiedniejszy Cygan po zasiłku mógł stąd wyjść wystrojony jak z teledysku. Chiny niczym miłosierny chrześcijanin przyodziewały nagich. Patrzyły spod opuszczonych powiek, ale przyodziewały. Trzeba było wielkich Chin, by ubrać europejskich pariasów. Też chciałem sobie coś kupić, ale wszystko było sztuczne i lodowate w dotyku. Spodnie, kurtki, czapki, rękawiczki, buty, wszystko. Wyobrażałem sobie, jak w cygańskim szałasie z dykty, blachy i sosnowych żerdzi wybucha pożar. Z żelaznego piecyka wypada węgielek, zaczyna się tlić podłoga, zajmuje się plastikowa wykładzina, ogień sięga dalej, a w chałupinie wszystko jest chińskie i wszystko łatwopalne, i jeśli nie mają szczęścia, to ogień sięga także ich, więc wybiegają jak żywe pochodnie, a w niebo bije czarny dym z płonących polimerów.

Nie kupiłem nic. Wyszedłem na parking, by patrzeć, jak pada. Gdy tu przyjechałem, granicy pilnowało wojsko na terenowych motocyklach, nie było żadnego przejścia i nikt nie słyszał o Chińczykach. Kraje oddzielone były górami i lasami. Teraz wszyscy dokądś się wybierali albo skądś wracali. Patrzyłem przez szybę na deszcz, paliłem i rozmyślałem o nim. O jego nieustannym niepokoju, o jego ruchliwości. Był jakby stworzony do tych czasów, ale gdy już nadeszły, okazało się, że jest zbyt stary i zbyt zmęczony. Żył w teraźniejszości, ale jego serce biło rytmem dawnych dni.

Gdy wracałem, na przełęczy było już całkiem ciemno. Ktoś stał w deszczu i machał. Zatrzymałem się. Wsiadł w kurtce z kapturem i ociekający wodą.

 – Jezu, myślałam, że już nikt nie stanie.

Zsunęła kaptur. Od razu ją poznałem. Nawet gdybym jej nie widział, to w końcu rozpoznałbym głos.

 – Mogę zapalić? Godzinę stałam bez fajki, bo w tej ulewie jak? Z dziesięciu jechało i żaden nawet nie zwolnił.

 – Ciemno, pusto, ludzie się boją – odpowiedziałem i podałem jej paczkę swoich.

 – Panie tam, ludzie! Ja to się bałam! Tam z tyłu zaraz cmentarz.

 – Ale to wojenny. Sprzed stu lat.

 – A pan myślisz, że trup się starzeje?

 – No nie wiem – odpowiedziałem zgodnie z prawdą.

 – Panie, powstały trup, umarlak, upiór, one wieczne są – powiedziała kategorycznie, a potem dodała: – Dziękuję, ale swoje wezmę. Te za delikatne są.

Zapaliła męskim gestem, skrywając ogień zapałki w dłoniach. Siwe krótkie włosy, ciemny golf i spodnie bojówki upodobniały ją do chudego chłopaka, który się raptem postarzał.

 – Nie pamięta mnie pani? – zapytałem.

Odwróciła spojrzenie od szyby:

 – Nie, nie pamiętam.

 – Byłem wtedy z Władkiem. Jak się zakopaliśmy.

Teraz popatrzyła na mnie jak na interesującą rzecz, która niespodziewanie znalazła się w zasięgu wzroku.

 – Tak, chyba tak. Ale miałeś pan krótsze włosy, nie?

 – Zgadza się – odpowiedziałem.

Wycieraczki zostawiały mokre smugi. Gdy coś jechało z naprzeciwka, prawie nic nie widziałem. Już dawno powinienem kupić nowe, ale teraz prawie nigdy nie jeździłem nocą. Powiedziała, że zepsuł się jej samochód i musiała go zostawić gdzieś po drodze.

 – Bo wiesz pan, to maluch, a maluch to już są paści, a nie wóz.

Potem jednak wzięła mojego papierosa, bo jej tak przeszły wilgocią, że gasły. Nie musiałem nic mówić, nie musiałem o nic pytać.

 – Jeszcze za komuny zjawiał się w pegeerze z jakimś hand­lem. Przed palmową rozwoził palmy, na jesieni słoiki Wecka, przed Zaduszkami znicze i plastikowe kwiaty, przed Bożym Narodzeniem bombki i blachy do ciast. Jeździł żółtą syreną bosto i miał tam wszystko. Czego byś sobie nie zażyczył. A jak nie miał, to przywoził następnym razem. Wtedy niczego nie było, ale on skądś brał.

Jak to on, pomyślałem, ale nie powiedziałem nic.

 – No ale też do dziewczyny przyjeżdżał, wiesz pan, dwa domy dalej. Młoda była, dużo młodsza od niego, i kolegowała się z moimi, i wtedy nie mogła mieć więcej niż szesnaście lat, a on był dobrze po dwudziestce.

 – Jeździł sam? – zapytałem.

 – Tak – odpowiedziała. – Sam, zupełnie sam.

Z przeciwka nadjechał jakiś burak na długich i przeciwmgielnych.

 – A wiesz pan, że Siwego to on przywiózł do nas pierwszy raz?

 – Kogo?

 – Siwego. Tego, co od nas potem ludzi brał.

Kurwa, do Rumunii, pomyślałem wtedy. Bo wtedy myślałem, że to jest daleko. Nikt tam nie jeździł. To stamtąd przyjeżdżała chałwa, brandy zarea i żebracy. Jeżeli ktoś tutaj czegoś się stamtąd spodziewał, to trądu. Dlatego myślałem, że to daleko. A on kazał mi tam jechać w poszukiwaniu pierdolonego Drakuli żywiącego się ludzkimi ciałami.

 – A co? On jest Rumunem? – zapytałem.

 – Mówiłem ci, że nikt nie wie, skąd on jest – odpowiedział.

 – Nikt nic nie wie, nie wiadomo, gdzie jest, nie wiadomo, skąd jest, nic nie wiadomo, a jak już, to za kasę. Nie rób sobie jaj.

Siedział i gapił się przed siebie. Gapił się na szosę, jakby tam miała nam się objawić odpowiedź. Zrobiło się całkiem prosto i czuć było, że powoli kończy się jeden kraj i niedługo będzie drugi. Z prawej zaczął się wygon odgrodzony od tyłu parkanem z desek, a od szosy siatką, pewnie specjalnie po to, żeby było widać. Wśród błotnistych kałuż i porozwlekanej słomy stały ciemnobrązowe i bure osły z pospuszczanymi łbami. Zwolniłem na tyle, by zobaczyć roje much. Z trzech andyjskich lam płatami odpadała wełna. W zagrodzie obok dreptały dwa strusie. Dechy ogrodzenia, błoto i zwierzęta miały właściwie tę samą barwę. Nie wiadomo, po co to było takie odkryte i przy samym asfalcie. Chyba żeby ktoś kiedyś się zagapił i poleciał na czołówkę z tureckim tirem. Jak się skończyło to bure, to zaraz po obu stronach zaczął się wielki zdziczały sad. Czarne wyschnięte drzewa i wysoka żółta trawa. Coś w rodzaju sawanny. To też było ogrodzone siatką. Dziesiątki, może setki hektarów, bo ta sawanna była pofalowana i dalszy ciąg ginął za pochyłościami. W oddali zobaczyłem następne strusie. Przechadzały się wśród martwych jabłoni. Nad tym wszystkim sterczała drewniana wieża. Miała kilkanaście metrów i na samej górze otwartą galerię. Może obserwowali z niej zwierzęta, a może do nich strzelali. Trudno było zgadnąć. Na horyzoncie wznosiły się zielone wulkaniczne stożki węgierskich gór.

Dawne przejście składało się z kilku pasów zrujnowanych betonówek, paru cementowych bud i brudnego szkła. Martwy syf. Ale za kilometr zaczynało się miasteczko. Wzdłuż głównej ulicy rosły platany. Rzucały cień na stiukowe fasady willi i kamieniczek. Domy były stare, zużyte i piękne. Zastanawiałem się, czy widziałem w ogóle w życiu platany. Niektóre budynki przypominały pałace. Kopuły, kolumny i tak dalej. Na cokole przed żółtym kościołem stał Kossuth z szablą. Zaraz za domami po prawej wznosiło się strome zbocze z winnicami. Miasto żyło w cieniu tej góry. Pomyślałem, że moglibyśmy zrobić tutaj postój, rozłożyć kram i spędzić kilka dni, słuchając, jak mówią w tym swoim języku, niepodobnym do żadnego innego na świecie. To była w gruncie rzeczy zwykła węgierska dziura na skraju Niziny. Wystarczyło przejść kilkaset metrów i wszystko się kończyło. Ale znaleźlibyśmy sobie jakieś miejsce, jakiś skrawek niedaleko miejskiego targowiska. Kto wie, czy nasz lunapark nie miał w planie rozłożyć się właśnie tutaj.

Na pewno to wiedział, ale nie chciałem go pytać. Zamknął się na dobre. Nic mu się nie przypominało. Nic nie przychodziło mu do głowy. Tymczasem ja rozmyślałem o blasku południa, winie, czerwonej paprykowanej słoninie i jechałem do Rumunii sprawdzić, czy mają tam trąd. Zamknął się, zaciął i tylko palił i palił. Na wylocie stał biały radiowóz z niewymawialnym wyrazem na drzwiach oznaczającym policję. Odprowadzili nas wzrokiem. Powinni nas zatrzymać, sprawdzić, że nic nie działa jak należy, i zabrać papiery. Albo przynajmniej zawrócić, pogonić ten złom ze swojego kraju. To byłoby jakieś wyjście. Przedzierałby się na piechotę. Ja w końcu byłem tylko kierowcą. Tylko to potrafiłem: prowadzić i słuchać, jak gada. Poszedłby na południe w tych rozklapcianych adidasach. Gadałby do siebie. Wspominał bohaterskie czyny. Zero słuchaczy. Na Słowacji mógł mieć jeszcze nadzieję, że go rozumieją i podziwiają. Ale nie tutaj. Sam na sam z własną gadką. Szedłby i mamrotał. Nic gorszego nie mogłoby mu się przytrafić. Przecież jak nie gadał, to był martwy. Chwilami miałem wrażenie, że żył tylko po to, żeby to swoje życie potem komuś opowiadać. Trafiłem mu się jak ślepej kurze ziarno, gdy już nikt nie chciał go słuchać. Wszyscy go znali i mieli w dupie, zajęci własnymi sprawami w tym czasie, który rzucał się ludziom do gardła. Mógł najwyżej pójść do knajpy i tam próbować tych swoich legend, ale w knajpach wszędzie były już telewizory i dawni kumple woleli patrzeć na plastikowe gówno, bo ono chociaż na chwilę pozwalało im zapomnieć o własnym życiu. No tak, takie Węgry byłyby dla niego gorsze niż czyściec. Nikt nic nie rozumie. Więc próbuje na migi. Odstawia pantomimę w tych swoich koszulkach w paski, w tych spodniach od dresu zaprasowanych na wiekuisty kant. W podrabianych adidasach.

No i teraz milczał. Rozmyślał o tym, co będzie. Bał się i był wściekły. Pocił się i palił. Miasto zostało z tyłu. Po lewej w dole ciągnęła się bagienna równina z kępami topól i wierzb. Po prawej na wzgórzach pięły się winnice. Ktoś tam się krzątał. Może już zaczynali zbierać. Ale wzgórza i winnice zaraz się skończyły. Znów zrobiło się płasko. Na skrzyżowaniach musiał się jednak odzywać, że w prawo albo w lewo. Zielone tablice, białe litery. Nawet się nie wysilałem, żeby przeczytać. Znowu tak jak wtedy zaczęły się nazwy z „Tisza” na początku. Tisza­‑śmo, Tisza­‑tamto, Tisza­‑owamto. We wsiach czuć było świński gnój. Żółte rozpłaszczone domy przykryte czerwoną dachówką i upał. W ogrodach, w cieniu drzew siedzieli nadzy do pasa, brązowi mężczyźni. Po tej stronie gór wszystko było gorętsze. Może docierało tutaj powietrze znad Sahary. Na tej rozgrzanej równinie mogli mieć nawet fatamorganę. Stara kobieta szła skrajem drogi z motyką na ramieniu. Cała na czarno, chuda, w chustce, wyglądała jak węgierska śmierć. Próbowałem sobie przypomnieć, czy jedziemy tą samą drogą co wtedy, ale ten kraj był obcy i nawet zwyczajna­ fura na gumowych kołach robiła dziwne wrażenie. Wszystko było prawie tak samo i jednocześnie zupełnie inaczej. Dlatego jechałem przed siebie i spokojnie czekałem na fata­morganę.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.