Huśtawka oddechu

O pakowaniu walizki

Wszystko, co mam, noszę przy sobie.
Albo: wszystko, co moje, noszę ze sobą.
Nosiłem wszystko, co miałem. Moje to nie było. Albo zmieniło
przeznaczenie, albo należało do kogoś innego. Walizka
ze świńskiej skóry była właściwie pudełkiem na gramofon.
Prochowiec należał do ojca. Miejski płaszcz z aksamitnym
ściągaczem przy szyi do dziadka. Pumpy do wujka Edwina.
Skórzane owijacze do sąsiada, pana Carpa. Zielone wełniane
rękawiczki do ciotki Fini. Tylko bordowy jedwabny
szal i kosmetyczka były moje, ostatnie bożonarodzeniowe
prezenty.
W styczniu 1945 trwała jeszcze wojna. Z tego przerażenia, że
w środku zimy muszę jechać nie wiadomo dokąd, do Rosjan,
każdy chciał dać mi coś, co mogłoby się przydać, jeśli już nie
pomóc. Ponieważ nic na świecie nie mogło już pomóc. Ponieważ
nieodwołalnie figurowałem na liście Rosjan. Każdy
więc dał mi coś i pomyślał swoje. A ja wszystko przyjąłem
i pomyślałem z lekkością moich siedemnastu lat, że odjeżdżam
we właściwym czasie. Nie musiała to być wprawdzie
od razu lista Rosjan, ale jeśli sprawy nie przybiorą nazbyt
złego obrotu, wyjdzie mi to może na dobre. Chciałem uciec
jak najdalej z naparstka małego miasteczka, gdzie wszystkie
kamienie mają oczy. Zamiast strachu odczuwałem skrywaną
niecierpliwość. I miałem nieczyste sumienie, ponieważ lista,
która moich bliskich doprowadziła do rozpaczy, dla
mnie była do zaakceptowania. Oni bali się, że na obczyźnie
spotka mnie coś złego. Ja chciałem uciec w miejsce, które
mnie nie zna.
Mnie już bowiem coś spotkało. Coś zakazanego. Było osobliwe,
brudne, bezwstydne i piękne. Wydarzyło się w parku
olchowym, w najbardziej odległym zakątku, za krótko przystrzyżonymi
trawiastymi pagórkami. W drodze do domu zaszedłem
do okrągłego pawilonu w głębi parku, gdzie w świąteczne
dni grywała orkiestra. Siedziałem tam chwilę. Światło
kłuło przez ażurowe wzory w drewnie. Widziałem strach
pustych kół, kwadratów i trapezów połączonych białymi
pnączami, z których każde kończyło się pazurem. Był to
wzór mojego zbłądzenia i wzór przerażenia na twarzy mojej
matki. W tym pawilonie przysiągłem sobie: nigdy więcej
tu nie przyjdę.
Im bardziej się powstrzymywałem, tym szybciej znowu tam
poszedłem – po dwóch dniach. Na rendezvous,
tak mówiono
w parku.
Na drugie rendezvous
poszedłem z tym samym pierwszym
mężczyzną. Nazywał się JASKÓŁKA. Kolejny był nowy, nazywał
się CHOINKA. Trzeci nazywał się UCHO. Potem przyszedł
NITKA. Potem WILGA i CZAPKA. Potem ZAJĄC, KOT,
MEWA. Potem PERŁA. Tylko my wiedzieliśmy, które imię
należało do kogo. Park był miejscem szybkiej wymiany towaru,
poddałem się jej. I było lato, i biała skóra na brzozach,
w gąszczu jaśminu i dzikiego bzu zielona ściana nieprzeniknionego
listowia.
Miłość ma swoje pory roku. Jesień kładła parkowi kres. Zostawały
nagie gałęzie. Rendezvous
przenosiły się z nami
do kąpieliska Neptuna. Obok żelaznej bramy wisiał jego
owalny emblemat z łabędziem. Co tydzień spotykałem się
tam z dwa razy ode mnie starszym mężczyzną. Był Rumunem.
Był żonaty. Nie powiem, jak się nazywał ani jak ja się
nazywałem. Przychodziliśmy oddzielnie, ani kasjerka za
witrażową szybą, ani lśniąca jak lustro kamienna posadzka,
ani okrągła środkowa kolumna, ani kafelki w lilie wodne,
ani rzeźbione schody nie mogły wpaść na to, że jesteśmy
umówieni. Szliśmy pływać razem z innymi. Spotykaliśmy
się dopiero w saunie.
Wtedy, tuż przed obozem, i tak samo po moim powrocie do
domu, aż do roku 1968, kiedy opuściłem kraj, każde rendez-vous
mogło skończyć się więzieniem. Co najmniej pięć lat,
jeśliby mnie złapali. Niektórych łapali. Prosto z parku lub
miejskiego kąpieliska trafiali po brutalnych przesłuchaniach
do więzienia. Stamtąd do obozu karnego nad kanałem. Dzisiaj
wiem, znad kanału się nie wracało. A kto mimo to wrócił,
był chodzącym trupem. Postarzały i zrujnowany, bezużyteczny
dla wszelkiej miłości na tym świecie.
A w obozie – gdyby przyłapali mnie w obozie, byłbym już
dawno martwy.
Po pięciu obozowych latach przemierzałem dzień w dzień
tumult ulic i ćwiczyłem w głowie najlepsze wymówki na wypadek
aresztowania: PRZYŁAPANY NA GORĄCYM UCZYNKU –
przeciw temu orzeczeniu winy ułożyłem sobie tysiąc wykrętów
i alibi. Noszę cichy bagaż. Tak głęboko i tak długo
opakowywałem się w milczenie, że nigdy nie będę mógł
rozpakować się w słowach. Kiedy mówię, opakowuję się
jedynie inaczej.
Ostatniego lata moich rendez-vous,
pragnąc wydłużyć drogę
z parku do domu, trafiłem przypadkiem, idąc po Grosser
Ring, do kościoła Świętej Trójcy. Ten przypadek zabawił
się w los. Zobaczyłem nadchodzący czas. Obok bocznego
ołtarza na kolumnie stał święty w szarym płaszczu i niósł
na barkach owcę jak kołnierz. Ta owca na karku to milczenie.
Są rzeczy, o których się nie mówi. Ale ja wiem, o czym
mówię, kiedy mówię, że milczenie na karku jest czymś innym
niż milczenie na ustach. Przed obozem, w nim i po
nim dwadzieścia pięć lat żyłem w trwodze, przed państwem
i przed rodziną. Przed podwójnym upadkiem, że państwo
zamknie mnie jako przestępcę, a rodzina wyklnie jako tego,
który przyniósł jej hańbę. W gąszczu ulic spoglądałem w lustra
sklepowych witryn, okien tramwajów i domów, fontann
i kałuż, z niedowierzaniem, czy na pewno nie jestem
przezroczysty.
Mój ojciec był nauczycielem rysunku. A ja, z kąpieliskiem
Neptuna w głowie, wzdrygałem się jak przed kopniakiem,
kiedy używał słowa AKWARELA. To słowo wiedziało, jak
daleko się już posunąłem. Mama mówiła przy stole: Nie nakłuwaj
kartofla widelcem, rozpadnie się, weź łyżkę, widelca
używa się do mięsa. Pulsowało mi w skroniach. Dlaczego
mówi o mięsie, skoro chodzi o kartofle i widelec. O jakim
mięsie mówi. Rendez-vous
przenicowały moje mięso. Okradałem
samego siebie, słowa padały niespodzianie i przyłapywały
mnie.
Matka, a zwłaszcza ojciec wierzyli, jak wszyscy Niemcy
w miasteczku, w piękno blond warkoczy, białych podkolanówek.
W czarny czworokąt wąsów Hitlera i w nas, siedmiogrodzkich
Saksończyków, jako rasę aryjską. Moja tajemnica
była, już z czysto cielesnego punktu widzenia, potworną
obrzydliwością. Wraz z Rumunem dołączała do niej hańba
rasowa.
(...)