Moja ojczyzna była pestką jabłka

Rozmawia Angelika Klammer

Ciemność jest niesamowita, ponieważ otacza cię, toniesz w niej, znika wszystko dookoła, nie widzisz siebie samej. Noc jest niepewnym czasem. We śnie tracimy siebie. Na szczęście śpiąc, nie czujemy niepewności nocy. Kiedy się budzimy, niepewność mija, znów mamy siebie, po przespanej nocy jesteśmy jak nowi. Kto się nie obudzi, jest martwy. Zawsze bałam się ciemności, powietrze było czarnym atramentem albo czarną wełną, gęstym błotem albo olbrzymim futrem z jakiegoś zwierzaka. Ciemność pokazywała, jak będzie wyglądać śmierć. Śmierć była zawsze we wsi, była przecież inną, późniejszą częścią życia. I tak jak życie miała swoje drogi, swoje plany, swoje cele. Znała nas wszystkich i z każdym we wsi wiązała inne plany. Nocny strach miał również wiele wspólnego ze szkłem. Czarne szkło było bardzo kruche. Nocne drzewa, wiatr w rynnach, deszcz, zimne, oszlifowane gwiazdy i księżyc z mlecznego szkła. W ciemnościach tak długo mrugałam, aż gwiazdy, kontury domów i płotów zaczynały się chwiać. Byłam pewna, że przedmioty, tak samo jak rośliny, przemieszczają się nocą i dopiero gdy świta, zawsze

w ostatniej chwili, zanim się je przyłapie, wracają na swoje miejsce. Włączałam szybko światło na werandzie, żeby przyłapać stół i krzesła. Jednak nigdy mi się to nie udawało, zawsze byłam ciut za późno. Meble były sprytne, szczególnie lustra dobrze znały ludzkie wnętrza. Potrafiły przejrzeć człowieka. Mówiło się, że w lustrze siedzi diabeł. Kiedy ktoś umarł, trzeba było zasłonić wszystkie lustra w domu, żeby nie zabrały zmarłemu duszy. Nocami bałam się też wielkiego mężczyzny, który mieszkał na końcu wsi. Ponoć nie musiał pracować, co miesiąc dostawał pieniądze z miasta, ponieważ sprzedał swój szkielet do muzeum. Słowo „szkielet” napawało zgrozą, nie słyszałam go nigdy wcześniej, po raz pierwszy w związku z tym mężczyzną. Upodabniało go do drewnianych rusztowań drzew i wysokich drabin. Był bliżej spokrewniony z drewnem niż z nami, ludźmi, a że drewno nie musi spać, wędrował nocami jak drewno.

Zasłanianie luster, żeby diabeł nie porwał duszy zmarłego, należy do rodzaju zabobonu, który nazywa Pani poetyckim.

Istniał również zabobon związany z sowami: podobno wyszukują sobie dach i pohukują na nim, wtedy w tym domu ktoś umiera. Było wiele dachów i wiele sów. Nasłuchiwało się, czy ich wołanie jest daleko, czy już blisko.

Zabobon związany z diabłem w lustrze, czy z sowami na dachu, porusza. Ma w sobie magię, jest w gruncie rzeczy poezją, poezją niepiszących. To są połączenia, które przekraczają same siebie i ‒ kiedy spoglądam na nie dzisiaj – są zatrważająco piękne, językowo i jako obraz. Ale gdy żyje się w zabobonie, nie ma on w sobie nic poetyckiego, jest wtedy rzeczywistością taką jak każda inna. Jeśli skrzypią drzwi, muszę naoliwić zawiasy, a jeśli ktoś umarł, muszę zasłonić lustro, wtedy dusza nie odejdzie z diabłem, lecz trafi do nieba. I temu, i temu można zaradzić praktycznym działaniem. Jednak obie sytuacje różnią się znacząco: drzwi przestają skrzypieć po naoliwieniu, ale zasłonięte lustro nie wyzwala od strachu przed diabłem. Robiąc, co nakazuje zabobon, nigdy nie wiemy, czy zadziałaliśmy w porę lub poprawnie – zabobonu nie da się potraktować jak zawiasów. Robimy to, czego wymaga, ale niepewność pozostaje, ponieważ pochodzi z jego poetyckiego wymiaru, którego nie da się kontrolować.