Historie fandomowe

Przypadki, w których literackie dzieło wzbudzało u swoich czytelników tak wielkie emocje, że pod wpływem lektury dopuszczali się różnego rodzaju nietypowych zachowań, zdarzały się w historii już wcześniej – wystarczy wspomnieć falę samobójstw młodych czytelników Cierpień młodego Wertera Goethego. Jednak o ruchu fanowskim mówimy dopiero wtedy, kiedy reakcje publiczności mają wyraźnie zorganizowany charakter, a czytelnicy roszczą sobie szczególne prawa. W tym sensie nowoczesny fandom narodził się wraz z Sherlockiem Holmesem. A ściślej – z jego śmiercią.

To znana historia. Arthur Conan Doyle, lekarz odnoszący umiarkowane sukcesy na polu wyuczonego zawodu i równie skromne w zakresie hobbystycznie uprawianej literatury, zyskał w końcu sławę dzięki serii kryminalnych opowieści. Postać detektywa z Baker Street, wprowadzona po raz pierwszy w Studium w szkarłacie, wyjątkową popularność zdobyła dzięki cyklicznym publikacjom kolejnych opowiadań na łamach pisma „The Strand”.

Jednak po paru latach pisarz miał już dość swojego bohatera. „Doszedłem do przekonania, że grozi mi niebezpieczeństwo nierozerwalnego związku z dziełem literackim, należącym do niższego gatunku”  – pisał we wspomnieniach. W innym miejscu deklarował nieco bardziej emocjonalnie: „Miałem już go [Holmesa] tak bardzo powyżej uszu, że budził we mnie uczucia podobne do pasztetu z gęsiej wątróbki, którego kiedyś zjadłem za dużo i teraz sama wzmianka sprawia, że ogarniają mnie mdłości” . Postanawia zatem zakończyć przygody genialnego detektywa i czyni to w słynnym opowiadaniu Ostatnia zagadka (The Final Problem) z 1893 roku. Zainspirowany wycieczką do Szwajcarii Doyle każe stoczyć Holmesowi pojedynek z arcywrogiem Moriartym, w wyniku którego obaj panowie spadają z wielkiej wysokości wodospadu. „Killed Holmes” – zanotował w swoim dzienniku pisarz, wyraźnie zadowolony.

Niezadowoleni byli czytelnicy – i to bardzo. Z podobną reakcją nie spotkał się wcześniej chyba żaden twórca. Ponad dwadzieścia tysięcy czytelników „The Strand” manifestacyjnie odwołało prenumeratę, czasopismo ledwo przeżyło ten cios. Miłośnicy detektywa bombardowali redakcję i samego autora pełnymi oburzenia listami. Jeden z nich, jak wspominał pisarz, wysłany przez pewną damę, zaczynał się od słów „You brute!” (w polskim przekładzie: „Ty bestio dzika”). Podobno na ulicach ludzie nosili czarne żałobne opaski. Natomiast w Stanach Zjednoczonych, gdzie Sherlock także cieszył się dużą popularnością, powstawały kluby pod hasłem „Let’s Keep Holmes Alive” („Zachowajmy Holmesa przy życiu”).

Co ciekawe, fanom Holmesa (acz słowo „fan” właściwie jeszcze nie istniało; pod koniec XIX wieku zaczynano dopiero używać określenia „fanatic” w odniesieniu do zaprzysięgłych kibiców amerykańskiego baseballu) przypisuje się często pierwszeństwo także w innej, typowo fandomowej dziedzinie. Już w ciągu pierwszej dekady po publikacji Studium w szkarłacie najzagorzalsi amatorzy zaczęli pisać własne teksty z pożyczonym od Doyle’a bohaterem. I choć postrzegano je raczej jako pastisze czy parodie, to trudno nie zauważyć, że to już wtedy rozpoczęła się fala sherlockowskiego fan fiction, wszelkiej maści kontynuacji, wariacji i przeróbek – dziś ten proceder kwitnie chyba mocniej niż kiedykolwiek.

Miłośnicy Holmesa jako pierwsi zareagowali w sposób nie tylko masowy, ale zorganizowany – a także, co kluczowe, odnieśli sukces. Arthur Conan Doyle bronił się, przyznać mu to trzeba, długo i dzielnie. W końcu nie wytrzymał. Najpierw, w 1901 roku, ogłosił kolejną powieść o detektywie – Psa Baskerville’ów – co było o tyle honorowym wyjściem, że jej akcja toczy się przed śmiercią Holmesa. Ale dwa lata później pisarz skapitulował na całej linii, ogłaszając opowiadanie Pusty dom (The Adventure of the Empty House), w którym okazuje się, że śmierć geniusza dedukcji była mistyfikacją. I tak, ku radości czytelników, detektyw wrócił, by już nigdy nie umrzeć.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.