Wielka odmowa

Agent, filozof, antykomunista

1 Kopernik

Był zwykłym dzieckiem
PRL-u: ojciec ślusarz, matka pomoc domowa. W podstawówce dużo czytał, zwłaszcza książek historycznych,
ale zazwyczaj w bibliotece – w domu czworo rodzeństwa,
nie było warunków. Wiele lat później na lekcji angielskiego,
gdy gadał, usłyszał od lektorki: „Krupski, gdzieś ty się wychował?!”.
„W piwnicznej izbie” – odpowiedział zgodnie z prawdą.
W dzieciństwie mieszkał w suterenie na rogu Narutowicza i Konopnickiej w Lublinie.
Gdy miał czternaście lat, rodzina przeniosła się do bloku przy
Gospodarczej, dostał własny pokój. Gromadził w nim książki, na
ścianie powiesił drewniany krzyż (ten sam wisiał potem w jego
domu w Grodzisku), ustawił sobie biurko, a na nim wielkie radio lampowe.
W tym pokoju na lubelskich Tatarach mieszkał
do końca pobytu w Lublinie.
Po podstawówce poszedł do technikum mechanicznego. Rodzice
mówili mu to samo, co inni polscy rodzice innym polskim
dzieciom urodzonym po wojnie: „Musisz zdobyć zawód, musisz
zacząć zarabiać, sam się utrzymywać, technikum to jest przyszłość”.
Nie było czasu ani pieniędzy na szukanie właściwej drogi.
Sama musiała się znaleźć.
W jego środowisku nie było komunistów, to znaczy byli, tylko
nikt ich nie zauważał. Jak śnieg w zimie i słońce latem – był
komunizm, bo musiał być, ale porządni ludzie do partii się nie
zapisywali, „partyjniacy” to byli „oni”. Nawet nauczyciele na ile
mogli, chronili dzieci przed propagandą. Wspomina:

Byłem chyba uczniem piątej, szóstej klasy, a więc był to początek
lat sześćdziesiątych i obchody jakiejś rocznicy związanej z Mikołajem
Kopernikiem. Na lekcji polskiego nauczycielka zadała pytanie
związane z tymi obchodami i ja zgłosiłem się do odpowiedzi.
Powiedziałem, że Mikołaj Kopernik nie był dobrze traktowany
przez Kościół, o czym przeczytałem gdzieś w gazecie, a bardzo
dużo czytałem prasy, wtedy ta nauczycielka o nazwisku Mielnik
naskoczyła na mnie: „Nie pozwolę, żebyś tutaj w szkole uprawiał
propagandę komunistyczną”. [...] Czyli, jeśli nauczyciel chciał, to
mógł również wyrazić swoje poglądy polityczne. Ja to zapamiętałem na całe życie.

Chciał zostać żołnierzem, oficerem Wojska Polskiego. Bo wojsko
było inne – patriotyzm, ideały. Wielu tak myślało, w końcu
każdy chłopak szedł do wojska, tam byli normalni ludzie, nie
sami komuniści jak w partii. Ale potem przyszła inwazja na
Czechosłowację w 1968 roku i iluzje prysły.

Legło w gruzach moje przekonanie, że to wojsko jest niezależne
od Związku Radzieckiego. Inwazja Czechosłowacji pokazywała
[...] faktyczną rolę Ludowego Wojska Polskiego. Bardzo ciężko
było mi się rozstać z myślą, że nie będę oficerem WP, i wtedyzacząłem myśleć o KUL-u.

Maciej Sobieraj:
– Przyszedłem na KUL w 1969 roku, Janusz rok później, bo
kończył technikum, jesteśmy z tego samego rocznika. Ten ich
rok to był Janusz, Bogdan Borusewicz, Piotr Jegliński. W tym
czasie na KUL zjeżdżali się różni outsiderzy: wyrzuceni z innych
wydziałów, ludzie po technikach, mnóstwo młodzieży pochodzenia
chłopskiego i robotniczego, jak Janusz. Byli też studenci
z tak zwanych dobrych domów. Mieliśmy na roku Małgosię
Plater-Zyberkównę, Marcin Zamoyski zaczynał ze mną studia,
to ciekawe towarzystwo było.
Niektórzy do kielicha, niektórzy nie – Bogdan, Piotrek, Janusz
akurat nie. Janusz w ogóle abstynentem był, potem trochę
sobie zaczął pozwalać, ale zawsze w normie, w przeciwieństwie
do wielu z nas.
Była grupa hipisów – nie należeliśmy do tego środowiska, ale
oni dodawali uczelni kolorytu.
Bogdan Borusewicz:
–Kiedyś milicja zrobiła w Lublinie obławę na długowłosych.
Złapali kolegę z KUL-u, Wojtekunasa, poetę. Nosił brodę i bardzo
długie włosy, ale nie był hipisem. Złapał go patrol, wywieźli
na jakąś komendę, obejrzał go lekarz i orzekł: „Wszawica”. No
i fryzjer natychmiast go ogolił...
Jak go zobaczyłem na drugi dzień, to mało się nie przekręciłem
ze śmiechu. Prawie się na mnie rzucił, a ja ryczałem, bo
nie mogłem się powstrzymać. Mówił, że partii się poskarży, do
prokuratora pójdzie. I rzeczywiście poszedł, tylko że prokurator
naturalnie nic nie zrobił. I Wojtekunas na znak protestu kupił
sobie czerwony fez turecki z czarnym kutasikiem, założył złote
okulary i powiedział, że teraz tak będzie chodził. Wszystkie
dziewczyny się za nim oglądały.
Kiedyś jechaliśmy autobusem z
KUL-u przez miasteczko akademickie UMCS-u, wsiadły jakieś dziewczyny, ja akurat kasowałem
bilety i słyszę, jak jedna do drugiej mówi: „Popatrz na tego”,
a ta druga: „On z KUL-u, na KUL-u oni tacy są”.

Ich rok liczył dwadzieścia kilka osób, wszyscy się znali, Borusewicz
był słynny, bo dostał wyrok za rozklejanie ulotek w 1968 roku,
Jegliński miał arystokratyczne korzenie, a z domu wyniósł patriotyczną
tradycję, jego mama Ewa Orzechowska-Jeglińska była
łączniczką Armii Krajowej, wuj – pułkownik Adam Korwin-
Sokołowski – szwoleżerem 1. Pułku i adiutantem Piłsudskiego.
Bogdan Borusewicz:
–Piotrek bardzo to swoje arystokratyczne pochodzenie przeżywał,
kiedyś na zajęcia przyniósł drzewo genealogiczne, w którym wywodził
swój ród od książąt Anjou, czyli królewskich
Andegawenów. Profesor Sułowski aż się zająknął – on się autentycznie zacinał, jak mówił – i potraktował to jako ciekawostkę.
Ale Piotruś był święcie przekonany o swoim królewskim pochodzeniu, a myśmy się z niego trochę podśmiewali. Regularnie chowaliśmy
Piotrusiowi teczkę, miał taką żółtą, z rodowym herbem.
Kiedyś Janusz powiesił mu ją na sznurze nad dziedzińcem i tak
sobie dyndała. Piotruś biegał, szukał, potem spojrzał w górę, jak
zobaczył, gdzie wisi ta teczka, to ruszył galopem. Było wesoło.
W ich gronie był również Janusz Bazydło, studia kończył nieco
wcześniej, potem pracował naKUL-u w redakcji Encyklopedii katolickiej.
Za nim też ciągnęła się legenda człowieka, który
siedział za Marzec ’68.
Zbliżyło ich zamiłowanie do historii. Zapisali się do Koła Naukowego
Historyków Studentów, stworzyli w nim sekcję historii
najnowszej. Szefem koła został Sobieraj, po nim kierownictwo
przejął Janusz Krupski. To on był ich nieformalnym przywódcą.
Silną pozycję w środowisku zdobył też Borusewicz. Na kilka
lat Koło Naukowe Historyków Studentów KUL-u miało stać się
głównym miejscem ich działalności.
(...)