Literacka Nagroda Nobla 2025
Fascynująca i wizjonerska proza mistrza literatury europejskiej
Z posłowiem Elżbiety Sobolewskiej
Wyobraźnia László Krasznahorkaiego zdaje się nie mieć granic. Węgierski mistrz prozy oprowadza nas po gabinecie krzywych luster, w których pozwala przejrzeć się naszym skrywanym lękom.
Dwadzieścia jeden opowieści, które składają się na ten tom, opisuje świat z perspektywy niezwykłych bohaterów: outsiderów, wędrowców, wyobcowanych ekscentryków, ludzi rozpaczliwie poszukujących porządku w otaczającej ich rzeczywistości, a przede wszystkim – sensu własnego istnienia. Za wartkim strumieniem ich myśli, monologów, czasem lamentów zdaje się skrywać ten sam tajemniczy protagonista, przywdziewający jedynie fantazyjne maski. Ktoś jak my strwożony absurdem, któremu się przygląda.
A świat trwa to przejmująca próba opisania kondycji człowieka we współczesności. Zagubionego i osamotnionego w gąszczu sprzecznych narracji. A przy tym stale odwracającego wzrok od tego, co ważne, unikającego konfrontacji z prawdą, uparcie starającego się nie dostrzegać, że katastrofa, której intuicyjnie tak bardzo się obawia, już się dokonała, lecz w wymiarze duchowym i nie została przezeń zauważona.
W swojej hipnotycznej prozie, która rozciąga czas i rozrywa przestrzeń, Krasznahorkai z obsesją przywiązany pozostaje do katastroficznej wizji świata, oddając wewnętrzny rytm człowieka zagubionego w absurdzie istnienia. Narracja, płynąca niczym rwąca rzeka myśli, wciąga czytelnika w uniwersum, gdzie każdy gest i każde słowo mają egzystencjalny wymiar. Język Krasznahorkaiego jest niczym pęknięty obiektyw: wprawdzie zniekształca, ale i tak pozwala zajrzeć głębiej, pod powierzchnię rzeczywistości.
Z posłowia Elżbiety Sobolewskiej
„László Krasznahorkai jest wielkim pisarzem epickim, osadzonym w środkowoeuropejskiej tradycji, sięgającej od Kafki do Thomasa Bernharda, charakteryzującej się absurdyzmem i groteskowym nadmiarem” – napisał w laudacji noblowskiej Anders Olsson, przewodniczący Akademii Szwedzkiej, która przyznała pisarzowi Nagrodę Nobla 2025 w dziedzinie literatury.
László Krasznahorkai jest mistrzem w opisywaniu zatęchłej prowincji, ogarniętej marazmem i chaosem.
W świecie, który się rozpada, Krasznahorkai szuka nie końca, lecz początku. Pisze o ruinach, by odnaleźć w nich ślady człowieka i sztuki. I może w tym tkwi sekret jego Nobla - w przekonaniu, że nawet w epoce chaosu literatura potrafi ocalić sens.
Pisarz wspaniale pokazuje nieuchronny rozpad rzeczywistości, zwycięstwo ciemnych sił nad tym, co najbardziej kruche - choćby nad kulturą. [...] Krasznahorkai okazuje się kronikarzem nieuchronnej katastrofy.
To lektura wymagająca, a zarazem wciągająca, która pozwala zajrzeć w najciemniejsze zakamarki ludzkiej duszy i zrozumieć, że świat trwa, mimo że wiele jego tajemnic pozostaje nieodkrytych.
Zdania Krasznahorkaia rozpleniają się czasem na kilka stron, wymagając od czytelnika skupienia i cierpliwości. Czytane na głos powodują, że czujemy niepokój i pęd.
Węgry w tej twórczości to wieczna zawiesina osiadająca na mózgu, to permanentna samotność i zimno, to mentalny mróz, w którym nie ma żadnej nadziei. To świat, który wymyślił Krasznahorkai, wzorując się na komunistycznych Węgrach, ale wydestylowanych, Węgrach, gdzie nikt nigdy nie dostaje „szansy” ani wybawienia z piekielnej sytuacji, w której się znalazł; gdzie króluje zawiść, hipokryzja i donosicielstwo, a ludzkość pogrąża się w zbiorowym szaleństwie.
Świat Krasznahorkaia to też są Węgry, ale takie, jakich nie znają turyści. To nie są Węgry gulaszu, czardasza, papryki, widokówek z Budapesztu, tych wszystkich przyjemnych makatek dla zorganizowanych wycieczek. To są Węgry zapadłej prowincji, schyłkowego komunizmu, który wyprał mózgi swoich obywateli, a reszty dokonała tania palinka. Węgry rozpaczy i szaleństwa.
W najnowszym, znakomitym przekładzie Elżbiety Sobolewskiej znajdziemy rozbudowany traktat o kondycji ludzkiej, nieuchronnej klęsce wpisanej w odwieczne dążenie, a zarazem niechęć do osiągnięcia jakiejkolwiek całości. Pisarz przywołuje dziesiątki obrazów, w których przygląda się zachowaniu ludzi i zwierząt, mnoży podmioty (właściwie nie wiemy, ilu narratorów do nas mówi) i żongluje gatunkami (od anegdoty, przez monolog i wykład akademicki, aż po medytację).
Lektura, która wstrząśnie i zainspiruje, przypominając, że w absurdzie kryje się esencja ludzkiego bytu. Dla poszukiwaczy głębi w literaturze.
Literatura, która jest bardzo osobista i bardzo bezosobowa. Osobista — bo nieustannie zanurzona w sensoriach, w przeczuciach, w intymnych napięciach codzienności. Bezosobowa — bo unika biograficznych deklaracji, jakby autor chciał powiedzieć: nie jestem tu ważny ja, lecz sposób, w jaki świat przeze mnie przepływa, i sposób, w jaki mogę ten ruch, choć na moment, zatrzymać w języku.
+21 opowiadań układa się w jeden tom pełen niezwykłych bohaterów, nierzadko zagubionych, lecz nieustannie próbujących odnaleźć sens istnienia. To idealna lektura na świąteczny czas zadumy, która skłania do refleksji nad kondycją współczesnego świata.
Na tom składają się utwory bezsprzecznie godne poznania i doskonale tłumaczące decyzję Komitetu Noblowskiego.
Ta książka jest zaproszeniem do wejścia w głąb, w przestrzeń wewnętrzną, w której jesteśmy sami. Krasznahorkai proponuje, żeby spojrzeć na rzeczywistość i na nas samych bez żadnych osłon; w tej pustce każdy może zobaczyć coś innego.
Tymczasem świat trwa nadal, idzie naprzód, wymyka się ludzkiemu poznaniu, piętrząc kolejne wyzwania. Kroku stara mu się dotrzymać gęsty, pełen napięcia i niepokoju język Krasznahorkaiego, który – posłużę się diagnozą Sobolewskiej – „wciąga czytelnika w uniwersum, gdzie każdy gest i każde słowo mają egzystencjalny wymiar”.
„A świat trwa” nie jest typowym zbiorem opowiadań, lecz mozaiką głosów, które rezonują ze sobą, tworząc pewnego rodzaju labirynt. [...] Wszystkie te opowiadania składają się na jeden, niepokojąco spójny obraz świata, który albo pogrąża się w coraz większym nieładzie, albo organizuje się w coraz bardziej absurdalny, duszny system. Bohaterowie, choć świetnie rozumieją absurd rzeczywistości, są całkowicie bezsilni wobec jej mechanizmów. Mogą jedynie obserwować, jak wszystko wymyka im się spod kontroli.
To jest proza, która używając języka i posuwając go do różnych granic, próbuje nam opowiedzieć o tym, czym jest przestrzeń, czym jest człowiek, czym jest świat.
László Krasznahorkai znakomicie potrafi sterować emocjami czytelnika [...].
Bohaterowie Krasznahorkaia są przejmująco ludzcy. Nie spotyka ich nic specjalnego, żadne wielkie wydarzenie – nie z perspektywy czytelnika. Ale oni opowiadają żywiołowo, neurotycznie, a oddech biorą dopiero wtedy, kiedy słowa wypowiadają na bezdechu. Bo ich opowieść jest najważniejsza na świecie. Taka jak jest ta książka. Szybka, dynamiczna, trudno za nią nadążyć. Ludzie są ogarnięci obsesją, o której gorączkowo chcą opowiedzieć [...].
Sami musimy wybrać, co jest treścią tej książki. Każdy z nas może wybrać tę funkcję i znaczenia, które są dla niego najważniejsze. Ta wielopłaszczyznowość, mnogość wątków łączy się w jedną konkluzję, która stanowi tytuł książki.
Dwadzieścia jeden zebranych w „A świat trwa” opowiadań wyróżnia często sardoniczne poczucie humoru, które pozwala znieść ciężar przygnębienia. [...] Elżbieta Sobolewska, doskonała tłumaczka węgierskiej literatury, w posłowiu podkreśla eksperymentalną formę, jaką posługuje się Krasznahorkai. To element, który wyrywa z marazmu i może właśnie w nim tkwi sekret sztuki pisarza, któremu udało się znaleźć język do opisania współczesnej melancholii.
Krasznahorkai tworzy swój gatunek – jego krótkie prozy to bardziej medytacje niż opowiadania. Krasznahorkai proponuje, żeby spojrzeć na rzeczywistość i na nas samych bez żadnych osłon; w tej pustce każdy może zobaczyć coś innego.
Krasznahorkai zawsze pisze pod włos, wbrew czytelniczym przyzwyczajeniom, tka swoje wielostronicowe zdania i unika kropek, twierdząc, że kropka to sztuczny twór, rodzaj konwencjonalnej umowy między pisarzem a odbiorcą, konwencje zaś można, a nawet należy łamać. […] „A świat trwa” można traktować jako dobry wstęp do tego oryginalnego pisarstwa, bo znajdziemy tu wiele z najważniejszych obsesji Krasznahorkaiego.
[...] krótkie formy László Krasznahorkaiego z tego tomu pozostaną nam w głowie, jego zdania będą wibrowały, wprowadzały niepokój, bo podskórnie zdajemy sobie sprawę, że węgierski pisarz mówi o tym, czego obawiamy się najbardziej.
