Równiny

W niemal pustym barze, kiedy zbliżała się już pora lunchu, usiłowałem przypomnieć sobie, co wynotowałem kilka dni wcześniej z artykułu naukowego opublikowanego w jednym z trzech krytyczno-opiniotwórczych dwutygodników ukazujących się na równinach. Notatki zostały w pokoju na górze, a ja nie mogłem opuścić baru – latyfundyści mogli wezwać mnie w każdej chwili. (Nie znalazłem nawet czasu, by się ogolić czy umyć, ale petenci, którzy dobili się posłuchania na drugi dzień, zawsze dokładali starań, by wyglądać na steranych i zapuszczonych. Posiadacze ziemscy lubili myśleć, że o ile sami z łatwością znoszą noc pijatyki, o tyle ich klientom dana jest wątlejsza kondycja).

Autor artykułu zdawał się twierdzić, że wszelkie spory frakcyjne na równinach to objawy fundamentalnej dwubiegunowości w usposobieniu ludzi tu żyjących. Każdy, kogo od dziecka otaczał płaski bezkres, musi marzyć o wypuszczaniu się w dwa rodzaje terenu – jeden zawsze widoczny, ale wiecznie niedostępny, drugi zaś stale niewidzialny, choćby człowiek przemierzał go codziennie w tę i we w tę.

Nie potrafiłem sobie jednak przypomnieć teorii wysnutej w ostatnich, gęstych akapitach tego artykułu. Autor postulował istnienie krajobrazu, w którym człowiek równin mógłby w końcu pogodzić te sprzeczne impulsy zrodzone z ziemi, na której żył. Po lunchu, kiedy powróciłem do miarowego spożycia alkoholu i wszystko wokół odzyskało wigor, zdołałem przywołać wspomnienie zapisku, który poczyniłem na marginesie owego naukowego opracowania: „Jako filmowiec jestem wybornie wyposażony do wniknięcia w ten krajobraz i ukazania go innym”.

Do wczesnego wieczora widziałem już chyba z dwudziestu klientów, którzy pojedynczo udawali się do sali na zapleczu i stamtąd wracali. Zauważyłem też, że najwięcej było wśród nich projektantów emblematów i założycieli religii.

Przedstawiciele obu tych specjalizacji przed nadchodzącymi rozmowami byli nieodmiennie spięci i pełni niepokoju; pilnowali się, by nie zdradzić rywalom żadnych szczegółów swoich projektów. Z upływem kolejnych godzin stało się jasne, że niewielu spośród tej grupy klientów wychodziło zwycięsko z pokoju na zapleczu. Ziemianie słynęli z obsesji na punkcie herbów i innych typowych dla równin rodzajów sztuki heraldycznej. Choć zaś na tych ziemiach rzadko dyskutowano o religii, wiedziałem, że i ta dziedzina w niemal każdej wielkiej posiadłości ma zagorzałych pasjonatów. Tyle że klienci specjalizujący się w tych zagadnieniach musieli rywalizować z ekspertami, którzy już wcześniej znaleźli uznanie u latyfundystów.

Żaden wielki ród nie mógłby się obejść bez własnych doradców od sztuki emblematycznej. Nowych ekspertów, w wierze, iż tradycje rodowe są bezpieczne wyłącznie w rękach osób już od dzieciństwa nimi nasiąkniętych, dobierano najczęściej spośród synów i bratanków tych, którzy swoją pracę wykonywali od lat. A kiedy nawet przyjmowano kogoś z zewnątrz, to z założeniem, że wcześniej na własny koszt przez kilka dobrych lat zdobywał dogłębną wiedzę na temat genealogii, historii rodowej oraz legend; owych preferencji i inklinacji, które zdradzane są tylko w dyskretnych rozmowach późną nocą; pospiesznych zapisków w trzymanych przy łóżku diariuszach; szkiców obrazów przypinanych za drzwiami; rękopisów poematów dartych na strzępy w ostatnich godzinach przed świtem. Zdarzało się, że gdy zwalniało się takie stanowisko, to lokaj z rezydencji czy guwernant potomstwa oświadczał nagle, że podjął się wielu lat tej podłej pracy wyłącznie w celu zdobycia kwalifikacji godnych twórcy sztuki heraldycznej. Wtedy zaś członkowie rodu pojmowali, czemu dostrzegali nieraz u takiego człowieka niespodziewaną bystrość, to, że pojawiał się w określonych pokojach nieproszony i o niepożądanych porach, że formalnie ubiegał się o pozwolenie spędzania jakże skąpego czasu wolnego w rodowej bibliotece, że widywano go, jak zbierał okazy roślinności z najdalszych padoków, albo przyłapywano w służbówce na studiowaniu kształtów liści pod lupą, która wiele tygodni temu zniknęła z czyjejś osobistej szuflady. Uzdolnionych projektantów ceniono jednak tak wysoko, że jeśli taka osoba dowiodła swoich kompetencji, awansowano ją na pożądane stanowisko, a potem już tylko wychwalano za zaradność wykazaną przez owe lata skrytych badań.

Wielkie rody chełpiły się swoimi znakami, herbami, liberiami i barwami drużyn przy każdej okazji. Rodziny od pokoleń pogardzające wszelkim obnoszeniem się z bogactwem czy wpływami potrafiły jednak wskazać odwiedzającym pewien szczegół wzornictwa sztućców lub serwetek bądź dobór kolorów na malowanych drewnianych elementach przydomowych ptaszarni bądź oranżerii. Z masy publikacji naukowych dotyczących owego przedsięwzięcia, w którym ludzie równin osiągnęli wyżyny wyrafinowania, przeczytałem ledwie skąpy wybór. Pamiętałem jednak esej pewnego zapoznanego filozofa, sztukującego sobie dochody sobotnimi felietonami w podupadającej gazecie.

Autor ten wywodził, że każdy człowiek jest w głębi serca wędrowcem w bezkresnym terenie. Jednak nawet ludzie równin (którzy przecież powinni już wyzbyć się lęku przed dalekimi horyzontami) w niepokojącym krajobrazie ducha starali się znaleźć punkty orientacyjne i drogowskazy. Posiadacz ziemski, który czuł przymus intensywniejszego naznaczania widocznych równin swoim monogramem czy jakimś nowym zestawieniem kolorów, wyznaczał w ten sposób tylko granice terytorium, które było dla niego rozpoznawalne. Taki człowiek powinien raczej oddać się badaniom tego, co kryło się za iluzjami dającymi się wyrazić w prostych kształtach i motywach. Z tą interpretacją polemizowali inni teoretycy, twierdząc, że zainteresowanie emblematyką jest przykładem takiego właśnie badania, jakiego żądał ów filozof.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji pod adresem: jakub.nowacki@czarne.com.pl