Dariusz Rosiak

Żar

Oddech Afryki

fragment

Prawie każde miasto w Mali ma swój targ fetyszów. W Bamako mieści się on na obrzeżach Grand Marché. Na rozłożonych brezentowych płachtach mieszanki z roślin i części zwierzęcych ciał: lamparcie łapy, skóry węży, zasuszone głowy kameleonów. Wchodzę do pomieszczenia, w którym siedzi stary człowiek. Wyciąga ze skrzyni woreczek i wyjmuje z niego owiniętą w szmaty figurkę siedzącej kobiety z lekko rozwartymi ustami.

– Ta figurka mówi – tłumaczy mi Mandian, mój malijski kolega i przewodnik. Wiele lat spędził na studiach w Polsce, niedawno doktoryzował się z informatyki. Jest inteligentnym, wykształconym człowiekiem, pracownikiem malijskiego ministerstwa rolnictwa.

– Jak to mówi?

– Normalnie. Ona potrafi przepowiedzieć przyszłość albo ostrzec cię przed kimś, kto chce ci wyrządzić krzywdę.

– W jakim języku to robi?

Mandian nie jest do końca pewny, więc tłumaczy moje pytanie starcowi.

– We wszystkich językach – odpowiada po konsultacji. – W języku właściciela.

– Co trzeba zrobić, żeby zaczęła mówić? – pytam.

– Trzeba jej złożyć ofiarę. Dać cadeau.

Tutaj wszyscy chcą cadeau – umorusane kilkuletnie dzieci na skrzyżowaniach i ślepcy prowadzeni przez te dzieci, i kaleka wystawiający na pokaz swoje pokurczone kończyny. Przemykam między nimi, nie wiem, czy mam im dawać pieniądze, czy nie. Zwykle żebrakom nie daję, ale tutaj tłumaczenie, że te dzieci powinny chodzić do szkoły albo do przedszkola, a nie wyłudzać cadeau, mija się z celem. No to czasem daję, a czasem nie. Nic dziwnego, że ich fetysze też chcą cadeau.

– Może to być orzech kola. Musisz podzielić go na dwie części, swoją rozgryźć i popluć nim fetysza. Najlepiej wsadzić ten rozgryziony orzech do ust figurki. Wtedy zacznie mówić.

 

*

 

Ludzie w Mali wierzą, że rytualne wykorzystywanie niektórych części ciała zwierząt, na przykład futra, skóry czy kości, albo magicznych figurek może uzdrawiać i pomagać w życiu. Przedmiot będący fetyszem zanosi się do czarownika, który przygotowuje dla klienta zaklęcie. Najczęściej spotykanym fetyszem są saphies, czyli magiczne amulety mające ustrzec przed złem i zapewnić powodzenie w życiu. Niektóre saphies zawierają również wersety Koranu spisane na kawałkach skóry. Malijscy muzułmanie, podobnie zresztą jak garstka tutejszych chrześcijan, nie widzą sprzeczności między wiarą w moce fetyszów i swoim oficjalnym wyznaniem.

Zmęczony tłumaczeniem oczywistych rzeczy starzec pyta, czy chcę kupić figurkę. Mówię, że nie chcę, co go najwyraźniej irytuje.

– To jaki ja mam interes w opowiadaniu ci tego wszystkiego? – pyta.

Wręczam mu równowartość kilku dolarów i wychodzę ze sklepiku.