Nepalczycy z wyboru

Słońce w Himalajach zachodzi szybciej, niż rozgrzewa się energooszczędna żarówka – kontury tracą nagle ostrość, barwy stapiają się z szarością i rzeczywistość, wchłaniana łakomie przez mrok, przestaje po chwili istnieć. Przy pogodnej nocy na niebie zapalają się gwiazdy, które migoczą milionem tajemnic, a ich magiczne światło zwodzi nieśmiertelnością. Jeśli gwiazd nie widać, zapanowuje gęsta, przecinana tańcem świetlików ciemność. Himalajska ciemność jest głośna, wypełniona setkami dźwięków: wrzaskiem cykad, chrobotaniem świstaków, przejmującym nawoływaniem monali, skowytem gryzących się psów, i trzeba doprawdy wprawnego ucha, by w tej feerii odgłosów dosłyszeć miękkie kroki skradającej się śnieżnej pantery lub tygrysa. Tubylcy tych kroków nasłuchują z lękiem, a turyści z nadzieją.

Himalaje dla jednych są domem, dla innych hotelem.

Prawie cały Nepal leży w górach. Wyjątek stanowi ciągnący się na południu wzdłuż granicy z Indiami pasek Niziny Hindustańskiej zwany Doliną Teraju. Najniższy punkt Teraju leży niecałe siedemdziesiąt metrów nad poziomem morza, czyli tylko trochę niżej niż najwyższe wzniesienie Watykanu. Punkt najwyższy Nepalu, czyli wierzchołek Sagarmathy, wystrzela prawie dziewięć kilometrów ponad ziemią i niemal drapie stratosferę. Królową gór zamieszkują bogowie, a strzegą jej niewidoczne dla ludzkiego oka śnieżne lwy oraz smoki, które można wprawdzie zobaczyć, ale każdy widzi je inaczej. Królowa zresztą sama ma cechy smoka: raz wydaje się wielka niczym kosmiczny siekacz, raz maleńka jak mleczny ząb, raz oślepia krystaliczną bielą, a raz wybucha wulkanicznym złotem i czerwienią. Za przykładem królowej idą też inne góry. Majestatyczne Himalaje oglądane z lotu ptaka wyglądają jak ogromna sztywnobiała kołdra skopana we śnie przez nerwowego giganta.

Nepalczycy kochają swoje góry i są z nich dumni. Chociaż chodzenie po nich bez wyraźnej potrzeby ich śmieszy, a pragnienie stanięcia na szczycie wydaje im się tak irracjonalne, jak przybyszom z daleka wiara w smoki, to jednak cieszą się, że magnetyczne piękno Himalajów przyciąga turystów. Każdego roku na Tribhuvan Airport w Katmandu ląduje niemal milion gości. Himalajskie piękno ma jednak silną konkurencję w postaci innych pięknych miejsc na świecie i dlatego Nepalczycy walczą o względy turysty, jak damy dworu walczyły kiedyś o względy królów. Osoba turysty aktywizuje więc w opieszałych z natury Nepalczykach głęboko ukryte pokłady kreatywności. Wachlarz proponowanych atrakcji jest imponujący: turysta może iść w góry pieszo z przewodnikiem, może pojechać w góry jeepem, może przelecieć nad górami samolotem; może też zaliczyć lot na lotni, spłynąć kajakiem, dosiąść słonia, złapać na lasso makaka albo spędzić noc w lepiance w towarzystwie śruborogiej kozy. Przede wszystkim jednak turysta w Nepalu może, a wręcz powinien poczuć się panem. Poczucie wyższości pieści nie tylko miłość własną turysty, ale potęguje też jego miłość do Nepalu.

Pośród miliona przyjezdnych są też oczywiście nieturyści. Sporą część stanowią rzesze wolontariuszy, którzy zjeżdżają do Nepalu budować szkoły, uczyć, leczyć i pomagać, gdzie tylko potrzebna pomoc. Wolontariusze nie wybijają się z tłumu monarszą postawą, ich obecność jest cicha, a intencje szlachetne. Wolontariusze zasługują na osobną opowieść. Równie liczni są ci, których Nepal wabi duchowością. To tu przecież – w tym samym czasie, gdy w Jonii urodził się Heraklit, w Babilonie zmarł Nabuchodonozor II, a na wyspie Lesbos Safona pisała wiersze – w Lumbini urodził się Siddhartha, zwany potem Buddhą. Choć Nepal Nepalem jeszcze wtedy nie był, to na jego obecnym terytorium jest nieskończenie wiele miejsc dla buddystów świętych. Himalajskie zbocza kryją setki jaskiń, w których wielcy jogini, po latach samotnych zmagań z naturą materii, zostawiali w kamieniu odcisk dłoni lub stopy. Wiele jest też klasztorów i świątyń, stup, które spontanicznie wyłoniły się z przestrzeni, i posągów, które przemawiają ludzkim głosem lub płaczą. Niezwykłość wszystkich tych miejsc ma to do siebie, że jeśli wierzyć w ich moc, spełniają niektóre z życzeń. Przede wszystkim jednak sprzyjają kontemplacji. Aspirujący jogini ciągną więc do nich niemal z całego świata, i to już nie tylko z krajów Allena Ginsberga i Matthieu Ricarda, ale też coraz częściej z krajów Miłosza, Hrabala czy Czechowa. Zwłaszcza ci ostatni są tak liczni, że gdyby Buddha nauczał w czasach współczesnych, robiłby to być może po rosyjsku.

Prócz wolontariuszy i buddystów do Nepalu przyjeżdża też osobliwa kategoria ludzi zwanych podróżnikami. Podróżnik to człowiek, który przede wszystkim nie cierpi, by go mylono z turystą. Najczęściej porusza się w pojedynkę, a jeśli zdarza mu się przemieszczać w grupie, to przenigdy nie jest to grupa wycieczkowa, lecz ekipa podróżnicza. Podróżnik nie jedzie w góry – podróżnik udaje się na wyprawę w Himalaje. Cel wyprawy jest zawsze wzniosły, podróżnik nie goni bowiem za czczą rozrywką, lecz żywi ambitne pragnienie poznawcze: zgłębia obyczaje Manangów i Newarów, wsłuchuje się w chrobot mangusty, by z rozkładu norek niczym z gwiazd przepowiedzieć przyszłość, obserwuje nosorożce w okresie godowym, z narażeniem życia zapuszcza się w dżunglę, by własną krwią karmić żarłoczne pijawki, odwiedza slumsy, by na artystycznej fotografii uwiecznić radość dziecka na widok bułki. Przeżycia swe podróżnik cały czas skrupulatnie notuje ołówkiem w czarnym kajecie moleskine i wszystko to potem, okraszone refleksją, wydaje w postaci książki lub albumu.

Nepalczycy, choć doskonale świadomi intencji każdego z gości, wszystkich jasnoskórych przyjezdnych – turystów, wolontariuszy, pielgrzymów i podróżników – określają jednym słowem: indzi. Termin ów pochodzi od osobliwie wymawianego słówka English, a etymologię zawdzięcza niezbyt chlubnym, acz długim wpływom Anglików na Półwyspie Indyjskim. Jako że Nepalczycy są z natury przyjaźni, a ich logika jest prosta, to wszystkich indzi traktują życzliwie, lecz grupują ich po swojemu. Podług nepalskiego porządku indzi dzielą się więc na przyjezdnych i stacjonarnych. Indzi przyjezdny, niezależnie od celu wizyty, zawsze wraca do domu. Indzi stacjonarny nie wraca donikąd, bo jego domem na zawsze już stał się Nepal.

I właśnie o nich, o kilku stacjonarnych indzi teraz opowiem. Opowiem też o Tybetańczyku. Bo choć Nepal bywa zaliczany do krajów Czwartego Świata, czyli takich, które są biedne w sposób beznadziejny, to mimo całej swej biedy stał się schronieniem dla tych, którzy gdzie indziej mieli jeszcze gorzej – dla dziesiątek tysięcy tybetańskich uchodźców. Uchodźcy ci właśnie tutaj znaleźli dobro, które w ich zagrabionej ojczyźnie jest całkiem niedostępne: wolność, lub przynajmniej jej namiastkę. Ścieżki, które ich zawiodły do Nepalu – choć diametralnie różne od ścieżek indzi – są równie zawiłe. Każda z historii jest więc inna, ale każda prawdziwa, bo choć bohaterom zmieniłam imiona, to w losy każdego z nich wpisane są losy wielu jemu podobnych.