Lepperiada

Lepszy będzie Mulat

Fotograf Tomasz Terlecki, w lutym 1999 roku, szykuje we wrocławskiej galerii wystawę zdjęć znanych osób. Ma na kliszach gwiazdy kina, show-biznesu, polityków. Do sesji chce zaprosić Andrzeja Leppera, ale nie wie, jak się z nim skontaktować, telefony komórkowe nie są jeszcze w powszechnym użyciu. Pomagają mu znajomi biznesmeni, dziś najważniejsi producenci mebli, wtedy zadłużeni hodowcy drobiu, szukający u Leppera wsparcia.
Szef Samoobrony zyskał już opinię trybuna chłopskiego, domagającego się uwolnienia rolników od długów, walczącego o wyższe ceny skupu żywca. A walczy ostro. Blokuje drogi, lży polityków i nie wychodzi z sądu, chwaląc się, że ma sto procesów, a wszystkie „za walkę o prawdę i godność”.
Terlecki zaprasza Leppera do pracowni. Zdziwiony, bo widzi trybuna ludowego bez tureckiego sweterka i słynnej przaśnej grzywki opuszczonej na czoło. Jest za to garnitur, biała koszula, krawat, zegarek na skórzanym pasku. Grzywka, zaczesana teraz do góry, dodaje przewodniczącemu Samoobrony majestatu. Tylko zdefasonowane czubki butów zdradzają, że nie ma jeszcze wyczucia detalu. Terlecki jest przekonany, że Lepper ma na sobie garnitur jeszcze ze ślubu, a nową grzywkę ułożył tylko na chwilę, do zdjęcia. Fotograf ustawia modela na klatce schodowej prowadzącej do pracowni, każe mu usiąść na schodach, złączyć stopy, objąć rękami kolana.
– Taki zniewieściały – mówię Terleckiemu, patrząc na pierwsze oficjalne zdjęcie Leppera po przemianie.
– Raczej jak zbity pies, samotny, słaby, bez swojej gromady. Upokorzyłem go? Tak nie myślałem. Wydawało mi się, że robi dużo hałasu, jest agresywny, chamski, czyli tak naprawdę, w środku, mało pewny swoich działań – mówi mi Terlecki.
Gdy Lepper widzi zdjęcie, nie protestuje. Ma zaufanie do fachowca.
Kilka dni później fotograf jedzie na swój wernisaż z Warszawy do Wrocławia. Już blisko. Zdjęcia rozwieszone, goście się schodzą, widzą portrety Leszka Balcerowicza, Bronisława Geremka, Aleksandra Kwaśniewskiego, Andrzeja Leppera. Tytuł: Sylwety sław. Terlecki spóźnia się, bo utknął w korku pod Wrocławiem, gdzie rolnicy Leppera zablokowali drogę.

Piotra Tymochowicza, eksperta od wizerunku medialnego, także zatrzymały wtedy blokady. Wysoki, przystojny, z niedbale zaczesanymi włosami, pomaga politykom, wtedy drugiego szeregu, i biznesmenom w opanowaniu języka ciała: plecenia koszyczków palcami, wywierania nacisku na rozmówcę, dobierania krawatów. Tymochowicz się spieszy, ma za chwilę spotkanie w Warszawie, ale ciągniki stoją w poprzek drogi, nie przepuszczą.
– Kto tu rządzi? – pyta Tymochowicz jednego z protestujących.
– On – rolnik wskazuje palcem trybuna, znanego Tymochowiczowi z telewizji. Ekspert podchodzi do niewysokiego, krępego, ubranego w długą kurtkę i sweter, z grzywką wystającą spod czapki, przewodniczącego Samoobrony.
Dwa tygodnie później Lepper, odmieniony, przyjdzie do studia Terleckiego.

Kilkanaście dni wystarczyło Tymochowiczowi na kosmetykę. Zaczęli, po spotkaniu na blokadzie, od sesji ze stylistką.
– Mówię mu, że wygląda jak część inwentarza. Nie obraża się, prosi o konkrety. Mówię, że ma fryzurę jak spod garnka, a on: „Zmieniajmy, już!” – wspomina mi Tymochowicz.
Stylistka i fryzjer robią przymiarki do włosów. Lepper trochę walczy, przyzwyczajony do starej fryzury. Gdy zaczesują mu grzywkę do góry, jest zadowolony.
Tymochowicz doradza jeszcze, jak dostosować strój do sytuacji, by nie przesadzić z nowym image’em: – Mówię, że na spotkanie z rolnikami wystarczy średniej jakości marynarka, a nie markowy garnitur.
Szef Samoobrony, w przeciwieństwie do innych polityków, podczas kampanii wyborczych unika występów z żoną, bo – jak mówi mi Tymochowicz – po zmianie wizerunku za mocno od niej odbił.
Doradca próbuje też zwalczyć u Leppera „syndrom Wałęsy”, czyli manierę zaczynania zdań od „ja”.

Spotkałem się z Tymochowiczem w połowie 2007 roku, gdy jego drogi z Lepperem już się rozchodziły.
Na nowoczesnym, strzeżonym osiedlu domków jednorodzinnych w Warszawie, drzwi otworzył mi nieogolony, w drewniakach i koszulce bez rękawów. Mieszka w parterowym domu, urządzonym nowocześnie, z ogrodem i wielkim plastikowym basenem. Był przybity. Tydzień wcześniej prokuratura oskarżyła go o posiadanie zdjęć pedofilskich w komputerze, co kilka lat później skończy się umorzeniem sprawy.
– Nigdy nie walczyłem o Leppera-klienta. Marketing polityczny był dla mnie eksperymentem, zabawą. Utrzymuję się z doradztwa biznesowego – mówi mi wtedy Tymochowicz. – Pamiętam, że dla znajomych byłem pośmiewiskiem. Stukali się w głowę, że doradzam takiemu Lepperowi. Ale byłem pewny, że wstawię go do parlamentu. To niegłupi człowiek, jest pojętny, a dzięki temu inteligentny. Szybko się uczy.
Współpracę z Lepperem, jak mnie przekonuje, uważał za eksperyment socjologiczny. Chciał się przekonać, czy wprowadzi do parlamentu osobę, której wizerunek musi zbudować od postaw. – Dziś mogę powiedzieć – przyznaje wtedy Tymochowicz – że „eksperyment Lepper” wymknął się spod kontroli. Ale to nie ja wybieram i głosuję.

Mechanizmy tego przedsięwzięcia Tymochowicz przedstawił w 2006 roku, w filmie Jak to się robi. Wspólnie z dokumentalistą Marcelem Łozińskim chciał udowodnić, że polityk jest jak pasta do zębów. Można go sprzedać nawet szczerbatemu, byle został dobrze opakowany.
Film zaczyna apel teatralnie gestykulującego Tymochowicza: „Zajmowałem się kreowaniem wielu znanych polityków, ale teraz przyszła kolej na ciebie. I ty możesz zostać charyzmatycznym przywódcą. Spróbuj swoich sił. Zrobię to nieodpłatnie, czekam…”. Tymochowicz kusi lekcjami z gestykulacji i retoryki, głównych elementów publicznych wystąpień.
Przychodzi kilkadziesiąt osób w różnym wieku. Zaczyna się casting. Tymochowicz i jury selekcjonują kandydatów na polityków.
– Kto, pani zdaniem, nie powinien być dla nikogo autorytetem, zwłaszcza dla ludzi młodych? – pyta w filmie Tymochowicz.
– No cóż… Na przykład pan Lepper – odpowiada kobieta w średnim wieku.
– Niestety, nie kwalifikujemy pani – stwierdza demiurg.
Na casting przyszedł też dwudziestosiedmioletni Dariusz Konopka, który przyjechał do Warszawy z małego miasta, by „zrobić karierę”.
– Z czym kojarzy się panu polityka? – pyta go Tymochowicz.
– Władza, pieniądze, popularność…
– I na tym panu zależy?
– Dokładnie.
– Jest pan zakwalifikowany.
Sprawdzian przechodzi jeszcze kilkanaście osób. Tymochowicz pyta każdego: – Będziesz parł po trupach do celu? Darek Konopka bez wahania mówi „tak”, wyrastając na faworyta.
Uczestnicy eksperymentu odgrywają scenki mikrodemonstracji pod urzędami, przemawiają do przypadkowych przechodniów, przekonują zmyślonymi historiami, by budzić litość lub wściekłość – to ćwiczenie z manipulacji tłumem. A tłum bije brawo. – Jak łatwo jest tymi ludźmi sterować… – dziwi się za kulisami jeden z uczestników.
Gdy aktorzy Tymochowicza przemawiają do przechodniów, nawołując do zakończenia wojny w Iraku, nikogo to nie interesuje. Tymochowicz pociesza: – Nie wasza wina. To społeczeństwo jest chujowe, żadna ideologia go nie rusza. Trzeba brutalnie, cynicznie, socjotechnicznie.
W końcu wyjawia brutalną prawdę: – Trudno będzie się wybić, trzeba się podpiąć pod młodzieżówkę Samoobrony.
Wśród uczniów konsternacja. Przebąkują, że film filmem, ale Samoobrona to obciach. Jeden odchodzi, tłumacząc: – Źle bym się czuł, gdyby ktoś taki [Lepper] reprezentował mnie jako obywatela. Nie chcę tak żyć.
Ale Tymochowicz zachęca: – Media to podchwycą.
Reszta uczestników, choć z wątpliwościami, idzie na spotkanie z Lepperem. Uczniowie, za radą Tymochowicza, prawią komplementy szefowi Samoobrony:
– Panie przewodniczący jest pan jedynym nieskompromitowanym politykiem w tym kraju. Chcemy też coś zmienić, wspólnie z panem.
– Jest panem jedynym człowiekiem, który wziął się za bary z korupcją. Mam do pana duży szacunek.
Dariusz Konopka, faworyt Tymochowicza, ma wątpliwości: chce postawić na Prawo i Sprawiedliwość, a Lepper jest mu obcy ideowo. Tymochowicz tłumaczy:
– Nie umieścimy cię na listach Platformy Obywatelskiej i PiS, bo trzeba by wygrać boje z tamtejszymi działaczami. Zostaje lewica.
– Ale ja jestem centroprawicowy – odpowiada Konopka.
– Jedna kobieta jest wysoka i młoda, druga stara i bogata. A trzecią kochasz, ale nie ma nic. (śmiech)
Gdy nad wyglądem Konopki pracują styliści z salonu mody, Tymochowicz ocenia: – Widać, że w tym krawacie masz coś do powiedzenia. Jak zdejmujesz to palto, jest intrygująco.
Młodzian, w nowym stroju, zapomina o ideach. Idzie na zebranie SLD, by wstrząsnąć jej młodzieżówką. Na zebraniu jest Józef Oleksy, przewodniczący partii, i Marek Dyduch, jeden z jej najważniejszych członków. Konopka, nieznany nikomu, wchodzi na mównicę, udając działacza. Od razu atakuje: – Partia upadła, SLD nie jest lewicą, młodzi zostali oszukani przez liderów. Nie jesteście karierowiczami, nadeszła pora do tego, aby dać wyraz naszemu niezadowoleniu, by założyć nową partię.
Na sali konsternacja, nikt nie wie, że Konopka jest podstawiony. Gdy mówi, że stoi za nim kilkanaście tysięcy osób, sala jest już zbyt rozbawiona, by wziąć go na poważnie.
Konopka mówi: – Ogłaszam przerwę. (na sali śmiech)
SLD jest dla niego spalone.
Znów zebranie. Tym razem Konopka uwodzi Samoobronę: – Chciałbym podziękować osobie, która jak się wydaje, stanowi klucz do porozumienia pokojowego. Panu Andrzejowi Lepperowi.
Lepper wchodzi na mównicę i wygłasza: – Polska jest jedna, sprawiedliwa. Dla kogo? Dla grupy cwaniaków. Dlatego my, Samoobrona, powstaliśmy.
Konopka za kulisami tłumaczy swoją transformację. Że w zasadzie to ma poglądy lewicowe, że już nie chce do PiS, a Samoobrona potraktowała go życzliwe. Lepper obiecał też, że umieści go na liście kandydatów do wyborów parlamentarnych.
Film kończy się sceną, w której Janusz Maksymiuk, przyboczny Leppera, wysyła po Konopkę samochód na kongres Samoobrony. Konopka, na potrzeby filmu wytrenowany przez Tymochowicza, staje się autentycznym działaczem młodzieżówki Samoobrony.
Po kilku latach z polityki zrezygnuje. Odnajdzie się w biznesie.

Prawdziwy „produkt” Tymochowicza, Andrzej Lepper, schodzi z „linii produkcyjnej” w 2000 roku. Szef Samoobrony na blokadach jest już tylko gościem, z mediami komunikuje się na konferencjach prasowych. Na jednej z nich, mimo że za oknem wczesna wiosna, ma przesadzoną opaleniznę.
Tymochowicz wyjaśnia: – Miał problem z naczyniami krwionośnymi. Były płytko pod skórą. Gdy się denerwował, twarz robiła mu się czerwona. Uznaliśmy, że lepszy Mulat niż burak.

W tym czasie, na szpitalnym łóżku w Poznaniu, budzi się z ponad rocznej śpiączki Michał Wojtczak, który w 1991 roku był wiceministrem rolnictwa. Lepper okupował wtedy resort, domagając się uwolnienia rolników od długów. Wojtczak wielkimi krokami musiał omijać leżącego Leppera. Teraz, w szpitalu, pyta pielęgniarki, kim jest facet w telewizji, w garniturze i mahoniowej opaleniźnie, mający głos podobny do szefa Samoobrony.

Sam Lepper niechętnie wspomina o poradach Tymochowicza, w mediach lansuje się jako samorodny talent.
(...)