Białystok. Według rankingu „Guardiana” żyje się tam lepiej
niż w jakimkolwiek innym polskim mieście, lepiej nawet niż w Wiedniu czy
Barcelonie. To na Podlasiu mieszkali obok siebie Polacy, Ukraińcy,
Białorusini, Żydzi i Tatarzy. To tu narodził się język esperanto i tutaj
przyszło na świat pierwsze polskie dziecko z in vitro. Jak doszło do tego, że w medialnym przekazie dominują
płonące mieszkania, swastyki na murach, antysemityzm, rasizm i kibolskie
porachunki?
Marcin Kącki szuka śladów wymordowanych sąsiadów, przygląda
się krwawiącej hostii z Sokółki, czyta tablice pamiątkowe i akta
prokuratorskie. Rozmawia ze społecznikami, z przedstawicielami władzy i Kościoła, z mieszkańcami wsi i bloków, z młodymi neofaszystami.
Z tego wielogłosu wyłania się złożona historia „miasta bez pamięci”. Mocna książka pisana w bezlitosnym świetle reporterskich reflektorów, bez taryfy ulgowej, ale i bez jednoznacznych ocen.
Myślałem, że po "My z Jedwabnego" Anny Bikont nic więcej o polskim antysemityzmie powiedzieć się nie da. Marcin Kącki udowadnia, że jest inaczej. Białystok z jego wstrząsającego reportażu to miasto ogarnięte zbiorową amnezją, miasto, które wyspecjalizowało się w sztuce zapomnienia o żydowskiej przeszłości, wreszcie miasto, w którym przez lata swastyki kwitły bez przeszkód.
A obraz kirkutu ukrytego w całości pod grubą warstwą ziemi i gruzu, na których powstał radosny park, zmienia się w piekielnie celną metaforę nie tylko stolicy Podlasia, ale wszystkich miejsc napisanych po wojnie na nowo, „bez menory i mezuzy”.
Wielka, choć skromna książka.
Podtytuł reportażu Marcina Kąckiego „Białystok. Biała siła, czarna pamięć” trafnie streszcza jego przewodnią tematykę. Jest to bowiem przede wszystkim wstrząsający obraz miasta, w którym triumfuje skinowskie „white power”, a mieszkańców i mieszkanki dotknęła zbiorowa amnezja dotycząca ich przedwojennych sąsiadów. Polak katolik wraz z żoną to w tym mieście jedyni pożądani obywatele. Każdego, kto w jakikolwiek sposób odstaje od takiego wizerunku, czeka wykluczenie, agresja i przemoc.
„Białystok” to w gorącym politycznie czasie lektura obowiązkowa. Książka porażająca, którą czyta się jak rasowy thriller, ujawniająca czytelnikowi prawdę, której wolałby nigdy nie poznać.
Mamy tu Polskę w pigułce - kraj, gdzie pod szczytnymi hasłami o wartościach chrześcijańskich lęgnie się prymitywna nienawiść do obcych, rasizm i nacjonalizm. Gdzie troska o wychowanie zamienia się w indoktrynację. Kraj paradoksów i absurdów - jeden z negatywnych bohaterów książki, białostocki neofaszysta, pracuje jako maszynista w Operze Podlaskiej, a w przedstawieniu "Skrzypek na dachu" gra Żyda: wnosi na scenę stół szabasowy. Inny natomiast obok symbolu Polski Walczącej ma wytatuowaną swastykę.
Kącki bije w twarz, daje fangę w nos i kopa w brzuch jak najlepsi kibole Jagiellonii Białystok.
Kącki zmywa makijaż wielokulturowości miasta i odsłania to jego oblicze, o którym jedni chcą pamiętać, drudzy pragną zapomnieć. Ten reportaż zawstydza, miejscami mrozi krew w żyłach, skłania do refleksji.
Lektura pewnie nadobowiązkowa, ale warta polecenia.
"Białystok. Biała siła, czarna pamięć" – każdy uczciwy Polak, zajmujący się Wschodem i wypowiadający się na temat relacji polsko-białoruskich musi przeczytać tę książkę.
