Poznań

Marcin Kącki

Poznań

fragment

Teczka

W listopadzie 1989 roku, gdy Adam ma dziewięć lat, wraca ze szkoły i znajduje na podłodze ojca. Martwego. Jego historii też nie zna, nie wie kim jest, mieli słaby kontakt, a nawet się go wstydził, bo był siwy, stary i wyglądał na dziadka.

Adam ma tylko przebłyski, że ojciec musi być nietypowy, bo w połowie lat 80. przychodzą do niego dziennikarze. Adam tych wizyt się boi, choć nie wie dlaczego. Na ulicy pozdrawiała ojca Izabela Cywińska, wówczas dyrektorka Teatru Nowego w Poznaniu. Miała krótkie włosy i doczepiany do warkocz, który pozwalała Adamowi dotykać. Robiła w Teatrze Nowym spektakl pt.  „Oskarżony Czerwiec ‘56” i często z ojcem rozmawiała.      

Adam pamięta jeszcze, że jeździ z tatą, kierowcą, nysą, że przeklinał, bo był robotniczy w obejściu, a jeszcze krępy, impulsywny o twarzy czerwonej od łuszczycy.

Raz, krótko przed swoją śmiercią wyjął „Kronikę Miasta Poznania” i pokazał w niej Adamowi fotografię starszego mężczyzny, z podpisem: „Adam Suwart”. Młody Adam myślał, że to on, gdy będzie stary i w głowę zachodził skąd tata ma jego zdjęcie z przyszłości.

Nigdy nie miał dziadka, ani babci, bo wszyscy dawno pomarli, a ich temat w rodzinie nie istniał. Próbował przeczytać podpis pod zdjęciem, ale nic nie rozumiał: „zasłużony działacz rewolucyjnego ruchu robotniczego”.

Dwa lata po śmierci ojca, gdy Adam ma 11 lat, wyciąga z szafy jedyny majątek, jaki po nim został - teczkę ze skaju, pękatą i zamkniętą, jak tabu. W środku są gazety z lat 50., bibuła „Solidarności”, legitymacja ubezpieczeniowa - dużo pieczątek, dowody wielokrotnego wyrzucania ojca z pracy i wypis ze szpitala po trzecim zawale. Czyta wycinki, w których ojciec to „bandyta polityczny”.

 

 

 

Dziadek

Grzebie w teczce głębiej i czyta też o dziadku, że był w latach 50. funkcjonariuszem UB w Poznaniu. A do gmachu tego urzędu, jak doczyta w teczce, strzelał w latach 80. ojciec Adam. Nic nie rozumie.

Pyta matkę, czy ojciec strzelał też do dziadka, ale słyszy zawsze: „Daj mi spokój, nic nie wiem”.

Szuka sam. W archiwach, w IPN, w bibliotekach. Dowiaduje się, że ojciec Jan Suwart, to bohater solidarnościowej opozycji antykomunistycznej, a dziadek Adam, to przedwojenny komunista, być może radziecki agent w Poznaniu, mieście endecji, klerykalizmu, gdzie komunistów w latach międzywojennych więziono.

Skąd dziadek wziął się w Poznaniu? Tu nic pewnego. Ponoć urodzony pod Piotrkowem Trybunalskim, ponoć walczył w armii carskiej, ponoć zdezerterował, dotarł do Niemiec, Kopenhagi, podobno w Poznaniu uznany był za rosyjskiego szpiega, siedział w więzieniu, potem poznał babcię, walczył w powstaniu wielkopolskim, występował na komunistycznych wiecach, bo jest dobrym mówcą, jeździ do Moskwy, a w Poznaniu na ulicach można w okresie międzywojennym znaleźć ulotki „Niech żyje towarzysz Suwart! Delegat Robotniczy z Poznańskiego i Pomorza do ZSRR”. A gdy z Moskwy wraca zostaje aresztowany i dostaje cztery lata ciężkiego więzienia. Przeżywa wojnę z żoną i piątką dzieci. Ile miał tożsamości? Kim jest naprawdę? Po wojnie wstępuje do partii, by usuwać obszarników i oddawać ziemię chłopom. Potem jest w UB. Adam wierzy, że dziadek nie bił, a tylko, jak pisano w teczkach, nadzorował transport i szukał sabotażystów. W IPN piszą, że to „znany w Poznaniu stary leninowiec”. Wciąga do UB starszego syna, który zostaje zabity w 1948, ale nie wiadomo, czy w pijackiej bójce ubeków, w porachunkach, czy za ojczyznę. W 1952 dziadek zostaje wezwany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w Warszawie i aresztowany.

Żona jedzie za nim, wchodzi do UB, a wychodzi następnego o świcie - bez zmysłów. Trafia do szpitala psychiatrycznego, a na proces męża wiozą ją w białym fartuchu, otępioną i bez świadomości. Wkrótce umiera. Miała nieco ponad 50 lat.

Dziadek wychodzi z więzienia w 1954 albo 55 roku i jest nikim. Prosi partię, by go oczyściła z zarzutów:

„Byłem torturowany i zmuszano mnie, bym przyznał się do współpracy z przedwojenną policją granatową na szkodę KPP, oficer śledczy oświadczył mi dosłownie: ty skurwysynie, stąd nie wyjdziesz już więcej na wolność, gówno się z ciebie zrobi. Uderzał mnie następnie pięścią w głowę, tak że uderzała o ścianę, oraz w oba boki i w żołądek, zmuszono mnie do złożenia jednego podpisu. Żona moja, która była chorowita, delikatna i niezdolna do pracy, nie otrzymała po moim aresztowaniu przez długie miesiące żadnej wiadomości, ani też należnych trzymiesięcznych poborów. Kiedy upominałem się o nie w czasie śledztwa, wówczas tenże dosłownie tak się wyraził: skurwysynie, spierdoliłeś jak pies sukę, narobiłeś bachorów, a teraz chcesz, abyśmy ci rodzinę utrzymywali. Proszę KC PZPR o wszczęcie mojej rehabilitacji i oczyszczenie mnie ze wszystkich niesłusznych i nieprawdziwych zarzutów, które zostały mi postawione”.