– Longyearbyen to jest bańka. – Marcela zdejmuje rękawiczki i nakłada na papierową tackę nachosy z ostrym sosem.

Jest 2012 rok, sobota, początek lipca, godzina 22.40, słońce świeci nad morzem wprost z północy i chwilowo nie wieje od dryfującego w fiordzie lodu, więc czuć delikatne ciepło. Termometr pokazuje plus osiem. Na Spitsbergenie jest środek lata i dnia polarnego, który zaczął się pod koniec kwietnia, a skończy w sierpniu.

– Z jednej strony masz tu wszystko: dziką naturę na wyciągnięcie ręki, podatek dochodowy 15,8 procent, uniwersytet, Globalny Bank Nasion, hotel Radisson Blu, chór, aerobik w wodzie, festiwale, galerię sztuki, grupę cyrkową, świeże awokado i ser halloumi. – Otwiera z sykiem puszkę coli light. – Z drugiej strony jesteś w najdalej wysuniętym na północ miasteczku na świecie, gdzie jest ciemno przez jedną trzecią roku, prawo zabrania posiadania kotów, nie ma pająków, najwyższa roślina to trzydziestocentymetrowa trawa, warzywa kupujesz pakowane próżniowo i, o, zamiast na ławce siedzisz nad morzem na europalecie! Prawdziwy świat toto nie jest.

Amerykanin John Munroe Longyear założył tu pierwszą kopalnię węgla kamiennego w 1906 roku. Zaczynał od baraku na dwudziestu pięciu mężczyzn. Ci harowali pod ziemią, a potem topili śnieg i podgrzewali go na ogniu, żeby się umyć. Po jakimś czasie dołączyły do nich kobiety z dziećmi, konie, krowy i świnie. W 1917 roku mieszkańców było już stu czterdziestu jeden, a po pięciu latach ich liczba niemal się podwoiła. Amerykanie sprzedali Longyear City Norwegom i osada zmieniła nazwę na Longyearbyen, czyli miasto Longyeara. Na początku mogli tu mieszkać tylko zatrudnieni przez norweską kompanię węglową Store Norske, a zwykli ludzie zaczęli przyjeżdżać w ostatnim dwudziestoleciu XX wieku. Z siedmiu kopalni do dziś w mieście działa jedna, a poza miastem druga w Svea, trochę na południe. Według urzędu podatkowego mieszkańców Longyearbyen jest dokładnie 2077, w tym 423 obcokrajowców z 44 krajów. Najliczniejszą mniejszość stanowią Tajowie – 106 zarejestrowanych. Potem w kolejności: Szwedzi (91), Rosjanie (46), Duńczycy (28), Niemcy (25), Chorwaci (15), Filipińczycy (12), Chilijczycy (8). Po jednym przedstawicielu mają Argentyna, Australia, Azerbejdżan, Botswana, Indie, Kolumbia, Malezja, Meksyk, Syria, Tunezja, Urugwaj i Węgry, a w danych uchował się nawet jeden mieszkaniec Czechosłowacji. W Longyearbyen nie można się planowo urodzić ani umrzeć. Nie ma sali porodowej w szpitalu ani czynnego cmentarza (w latach 1917–1950 pochowano tu zaledwie trzydzieści trzy osoby). Kobiety w ciąży muszą na kilka tygodni przed rozwiązaniem polecieć na ląd. Zwłoki też odsyła się na kontynent. Jeśli nieboszczyk sobie życzył, może wrócić w urnie, ale trumien się tutaj nie chowa od przeszło pół wieku. Prawo pozwala na rozsypanie prochów nad otwartym morzem albo nad górami, byle nie w sąsiedztwie zabudowań. Do 1990 roku ciała tych, którzy zmarli w ciągu zimy, przechowywano w przedwojennej stacji transformacyjnej koło kościoła i odsyłano na ląd pierwszym statkiem wiosną. Teraz każdego zmarłego odprawia się najbliższym samolotem. Można tu być tak długo, jak długo jest się w stanie samemu o siebie zadbać, dlatego średnia wieku mieszkańców nie przekracza czterdziestki. Traktat pozwala wszystkim na pracę na równych prawach, więc miasto to ziemia obiecana dla tych, dla których norweski rynek pracy jest niedostępny. Niektórzy spędzają tu lata, Norwegię kontynentalną znając tylko z okien samolotu.

Marcela Cárdenas Menchaca ma trzydzieści dziewięć lat i pochodzi z Monterrey w północnym Meksyku. Swoim przyjazdem wprowadziła spore zamieszanie, zwłaszcza wśród zatwardziałych polarnych kawalerów, bo wcześniej nikt tu nie chodził w kozakach na obcasie po tundrze i nie jeździł skuterem śnieżnym w sukience. Nie nosi czapki, bo jej się włosy źle układają. Nie gotuje, bo nie lubi zmywać, za to zawsze ma butelkę sosu tabasco w torebce, bo nic tu nie smakuje jak powinno. Podróżuje od dziesięciu lat. Ten przystanek miał trwać rok, a kończy się już drugi. Przeprowadziłyśmy się do Longyearbyen mniej więcej w tym samym czasie i żadna z nas nie za bardzo wiedziała, co począć z samotnością. Poznał nas ze sobą wspólny znajomy, twierdząc, że jesteśmy z tak kompletnie różnych bajek, że na pewno się polubimy. Miał rację.

W lipcu na zachodnim Spitsbergenie jest zielono. Tundra kwitnie maleńkimi kwiatkami, mchem i kudłatą trawą. Jak się położyć z nosem przy ziemi, to czuć jej zapach. Powietrze jest tak przejrzyste, że odległości wydają się mniejsze niż w rzeczywistości. Ptaki, których miliony przylatują tutaj wiosną na lęg, wysiadują jaja wprost na ziemi albo wysoko na półkach skalnych, a gdy młode podrosną, prowadzą je z gór do morza. Jak na tak nieprzyjazne warunki, ssaków jest sporo. Stałym elementem krajobrazu są renifery (inne niż na lądzie, z krótszymi kopytami, masywniejsze), lisy polarne i foki. Niedźwiedzie polarne spotyka się rzadko, bo wędrują po całym archipelagu, a morsy i wieloryby też raczej obserwują ludzi z oddali. Latem renifery i lisy zmieniają białe grube futro na cieńsze szare i pęcznieją jak dmuchawce, a kłębki ich sierści turlają się po ziemi, niesione przez wiatr.

Już niemal zupełnie szary lis przebiega bezszelestnie po kamieniach, zatrzymuje się, wciąga powietrze nosem, drapie się za uchem tylną łapą i biegnie dalej. To smażony łosoś tak pachnie.

– No, kiedy będzie to jedzenie? – pyta kilka osób niemal jednocześnie, każda z innym norweskim akcentem.

– W swoim czasie. – Katja przewraca rybę na tacce udającej grill. Schowała się za jedną z europalet, ale mimo to wiatr wywiewa żar spod ryby. – Chodźcie mi tu podmuchać, zamiast marudzić – dodaje tonem nieznoszącym sprzeciwu.

– Ja robię sałatkę! – Patricia pokazuje palce oblepione awokado.

– Ja sprawdzam, czy nie ma niedźwiedzi! – Silvia rozgląda się po okolicy ze strzelbą przewieszoną przez ramię.

– Ja jestem fatalna w kuchni, wiesz przecież. – Marcela rozkłada ręce.

Katja w milczeniu osłania tackę rękami w rękawiczkach i dmucha. Czasu jest sporo, bo słońce zajdzie dopiero we wrześniu.

Katja Eklund przyleciała na Spitsbergen z Berlina, Patricia Battig z Tucumán w Argentynie, a Silvia Galli z maleńkiej wioski we włoskiej części Szwajcarii. Konserwator zabytków, historyk, pediatra i menedżer. Wszystkie mają trójkę z przodu i jakąś historię z tyłu. Katja i Patricia pracują razem w Svalbard Museum, Silvia w szkole z uczniami mającymi problemy rozwojowe, a Marcela jako menedżer Svalbard Hotellu w centrum.

– Dobra, dawać talerzyki. – Katja jest chyba najwyższą kobietą w mieście, więc kto nie sięga wzrokiem ponad jej ramię, ten bez gadania podaje tackę i godzi się na nałożony kawałek.

Ma troje dzieci i w planie czwarte. Norwegię wybrała ze względu na kierunek studiów (konserwacja zabytków), a Svalbard, bo nagle okazał się po drodze i ma przy okazji mnóstwo ciekawych znalezisk do skatalogowania. Przyjechała z mężem Viktorem, dwuletnim Odinem i półrocznym Thorem. Saga urodziła się trzy lata później. Odin przyszedł na świat kilka tygodni za wcześnie z lekkim porażeniem mózgowym. Nie lubi, jak otacza go zbyt wiele bodźców i zbyt wielu ludzi. Katja chce, żeby dzieci były samodzielne i silne, dlatego daje im takie imiona. Sama jest typem kobiety, którą niełatwo zranić, ale łatwo doprowadzić do łez.

Północ i ryba dochodzą niemal jednocześnie. Ciało chce spać, ale mózg jest jak świeżo obudzony szczeniak. Słońce rozwija na spokojnej wodzie żółty dywan, jest cicho i przejrzyście, a jedyny odgłos to ruch żuchw i plastikowych sztućców na papierowych talerzykach. Co tu mówić. W tym milczeniu jest więcej tęsknoty i jednoczesnej jej akceptacji niż w próbie opowiedzenia czegokolwiek w nie swoim języku.

Marcela zerwała zaręczyny i wyjechała do Europy. Nie chciała, żeby jej życie było zaplanowane z góry. Chciała, żeby ją zaskakiwało. Najpierw studiowała w Barcelonie, potem w Paryżu i to właśnie tam zdecydowała się objechać kontynent. O Skandynawii usłyszała gdzieś po drodze – że jest tam piękna przyroda i są też piękni mężczyźni. Kiedy po wyjściu z tunelu w centrum Sztokholmu w wystawach sklepowych zobaczyła blond manekiny z boskimi twarzami wyciosanymi z plastiku, a potem dowiedziała się, że te manekiny są robione na wzór prawdziwych mężczyzn, już wiedziała, że jest w domu. Szwecji brakowało jednak tego zapierającego dech piękna krajobrazu, więc przeniosła się do Oslo. Ale przedtem nauczyła się około dwustu najpotrzebniejszych zdań po norwesku i po przyjeździe do Norwegii założyła firmę produkującą tortille, bo te, które proponowali rodzimi producenci, jej zdaniem koło prawdziwych nawet  nie leżały. Na Svalbard wybrała się wiosną 2009 roku, żeby zobaczyć niedźwiedzie. Wtedy nie zobaczyła żadnego, ale niezrażona niczym rok później spakowała kilka walizek, turkusowe zasłony, osiem kolorowych poduszek, płaszcze i pasujące do nich dodatki, po czym przyleciała tutaj zostać fotografem przyrody, mimo że aparat kupiła kilka dni przed wyjazdem. Po paru tygodniach miała już pracę, rower i pierwsze zdjęcia niedźwiedzia oprawiającego fokę. Wystarczy, że coś postanowi. Reszta dzieje się sama.

– Mamy w Meksyku takie powiedzenie: „Dodaj więcej śmietany do tacos”. Ciągle nam czegoś mało i zawsze chcemy więcej – mówi, zapinając kurtkę pod szyją, bo nagle zrywa się wiatr. Świat należy do Marceli i ona ten świat smakuje jak świeżą tortillę.

Per Christian wszedł w zasięg wzroku Patricii na weselu ich wspólnych przyjaciół w Argentynie. Dobrze tańczył. Wtedy już pracował w Longyearbyen, a ona w biurze turystycznym, w którym mapa świata nie sięgała wyżej niż do północnych krańców Norwegii. Na Svalbard przyjechała raz, potem drugi, a po półtora roku rozmów na Skypie spakowała jedną walizkę i wskoczyła na główkę z argentyńskiego lata do arktycznej zimy. To było jakieś sześćdziesiąt stopni różnicy, które na początku tak ją sparaliżowały, że bała się wyjść z domu. Nauczyła się języka, znalazła pracę i urodziła Marcusa, który zaczął mówić jednocześnie po norwesku i hiszpańsku. Patricia ma promienną twarz i śmiejące się ciemne oczy. Na szyi nosi łańcuszek z Matką Boską, a na palcu pierścionek z niedźwiedziem polarnym.

Silvia najpierw była tu na rejsie jachtem, a potem wróciła na stałe, bo już nie chciała być lekarzem. Wynajęła mieszkanie z widokiem na morze, zasadziła rośliny i kupiła rower. Mówi biegle w pięciu językach, norweski wchłania jak powietrze, a zdradza się tylko tym, że nie wymawia „h” na początku wyrazów. Włoska uroda i szwajcarska precyzja. Silvia, jak coś obieca, zawsze dotrzymuje słowa.

Ze względu na trudne warunki pracy i życia do Longyearbyen z reguły przyjeżdża się na kilkuletnie kontrakty, dlatego mało kto się tu do siebie naprawdę przywiązuje. Na ulicy najpierw się uśmiechamy, a dopiero potem patrzymy do kogo. Na uśmiechach jednak często się kończy, dlatego jak już się znajdzie kogoś, z kim dobrze pomilczeć, lepiej się go trzymać. My znalazłyśmy się przez przypadek i dajemy sobie prawo do samotności. Tutaj przyjaźnie zaczynają się tak szybko, jak kończą, bo prędzej czy później i tak wszyscy wyjadą.

Nawet w tym niezachodzącym słońcu w końcu zaczyna ciągnąć zimnem spod europalet, więc zbieramy naczynia i pakujemy resztki do plastikowych reklamówek z logo Svalbardbutikken, lokalnego supersamu. Mniej więcej w tym samym czasie na horyzoncie pojawia się statek. To Costa Pacifica, największy wycieczkowiec w tej szerokości geograficznej, na którego pokładzie jest ponad cztery tysiące pasażerów. Do rana zacumuje w porcie, a miasto na kilka godzin opanują turyści w żółtych kurtkach. Tego dnia liczba ludzi w Longyearbyen szaleńczo się zwielokrotni, ulice będą nieprzejezdne, główny deptak nie do pokonania rowerem, a kawiarnia Fruene i muzeum zanotują astronomiczne obroty. Ale to będzie jutro.

Do domu jest jakieś siedem kilometrów pod górkę. Zaczyna tak wiać, że rower kręci się w miejscu, a z oczu wywiewa łzy. Nie da się jechać. Przy słonecznej pogodzie łatwo zapomnieć, że w Arktyce to wiatr ustala zasady.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.