Lud

Z grenlandzkiej wyspy

– Dzieciństwo w Uummannaq to najważniejsze, co wydarzyło się w moim życiu. Skończyłem medycynę tylko po to, żeby tu wrócić – zaczyna sześć godzin wcześniej. – Mój ojciec też był lekarzem, dlatego tu zamieszkaliśmy. Był rok 1962. Miałem wtedy osiem lat.

Teraz Henrik jest zadbanym sześćdziesięciotrzylatkiem. Rozmawiamy po norwesku. – W szkole byliśmy podzieleni na klasy duńskojęzyczną i grenlandzkojęzyczną. W naszej było sześcioro uczniów, w tamtych po dwa razy więcej. W domu mieliśmy grenlandzką kiffaq, służącą, która zajmowała się mną i moim rodzeństwem. Przyjaźniliśmy się z Grenlandczykami, nosiliśmy grenlandzkie ubrania z futer, mówiliśmy po grenlandzku, i już jako kilkulatkowie widzieliśmy między sobą duże różnice. My mieszkaliśmy prawie jak w Danii, w dużych domach z bieżącą wodą, a nasi koledzy poupychani w małych domkach, w których było co prawda cieplej niż w naszych, za sprawą piecyka na węgiel stojącego pośrodku, ale tam się długo nie dało wytrzymać.

Henrik siedzi na kanapie w wynajmowanym domu, dwie przecznice od domu dziecka. Nie ma w nim specjalnych wygód, meble są wysiedziane, ściany zszarzałe, linoleum wyślizgane. Widać, że w ciągu ostatniego roku gospodarz już się tu zadomowił, bo nie przeszkadza mu ani kurz, ani niemyte okna.

– Dlaczego wasze domy miały płoty? – pytam.

– To była ochrona przed psami. Zdarzało się, że zabijały dzieci, jak się któreś przewróciło, więc rodzice o nas drżeli, zwłaszcza że kiedyś rzeczywiście rozszarpały dziecko sąsiadów. Szanowaliśmy je ze strachu. Zawsze idąc w nieznane miejsce, trzymaliśmy w ręce kamień. Rzucaliśmy, jeśli podchodziły za blisko.

Opowieści Henrika towarzyszy przeciągłe wycie. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu w Uummannaq psy miała każda rodzina. Teraz na tysiąc trzysta osób przypada około tysiąca pięciuset psów i ta liczba spada. Grenlandia jest nowoczesnym krajem, gdzie tylko widok za oknem wskazuje na to, że wyspa leży z dala od ustalonego centrum świata, więc transport też musi przyspieszać. Liczebność zaprzęgu jako wyznacznik statusu społecznego obowiązuje ciągle na najdalszej północy. Już tysiąc kilometrów na południe jest inaczej, mimo to powożenia psami nadal uczy się tu od najmłodszych lat, a kilkulatkowie biegający po ulicach i świszczący batem z foczej skóry to w Uummannaq powszechny widok.

Jeszcze częstszym widokiem są brunatne kręgi w śniegu, wydeptane na długość łańcucha. Na obrzeżach każdego w kilku rzędach leżą zamarznięte kupy, pokaz zawartości jelit. Mniejsze bliżej, większe dalej od psiego nosa. Wydalona sucha karma, psi mocz i psia sierść mają jednakowy odcień zgniłego siana. Psy metodycznie wygryzają te resztki, ale nie wiadomo według jakiego systemu, czy najpierw te świeże, czy już przemarznięte. Tu nic się nie marnuje.

Na lądzie psy mają budy. Te, które biegają w zaprzęgach, na gołym lodzie spędzają co roku kilka miesięcy. Hierarchię między sobą ustalają siłą, ale do człowieka podchodzą na ugiętych łapach. Tu tak jest. Imiona Grenlandczycy nadają tylko wybranym psom. Psie zaprzęgi to tradycyjny sposób przemieszczania się w terenie, bo zwierzęta ostrzegają przed niedźwiedziami polarnymi, są wytrzymałe na zimno i głód, a w razie potrzeby same zastąpią pożywienie. Ten bliski krewny wilka to narzędzie pracy, nie przyjaciel, od początku słyszę w Uummannaq. Tu nikomu nie żyje się łatwo, natura odarta jest z wszelkich sentymentów, zarówno wobec zwierząt, jak i ludzi.

I wszystko jest po coś.

[…]

– Szczekanie to odgłos mojego dzieciństwa. Teraz psy nie wyją już z głodu – wyjaśnia Henrik. – Wtedy były ciągle głodne i zjadały się nawzajem. Kiedy miałeś szczeniaka, musiałeś go chować w zagrodzie, bo jeśli zapomniałeś zamknąć furtkę, zaraz wpadały dorosłe i go zabijały. My też mieliśmy psy. Wszyscy mieli. Ojciec jeździł psim zaprzęgiem do pacjentów w sąsiednich osadach. Pamiętam ten moment, kiedy mieliśmy wyjechać. Nawet dzisiaj prawie nie umiem o tym opowiadać. Wolałem umrzeć niż wrócić do Danii – wspomina.

Po powrocie rodzina zamieszkała w eleganckiej dzielnicy na obrzeżach Kopenhagi. Henrik pamięta, że podsłuchiwał rozmowy dorosłych, w których o Grenlandczykach mówiło się jako o prymitywnych, leniwych i ociężałych umysłowo.

– Na domiar złego wylądowałem w duńskiej szkole z tysiącem dzieci. Panowały tam kontrola i dryl, trzy minuty na to, dwie na tamto. Musieliśmy chodzić w parach ze rękę po płaskim chodniku i uważać na samochody. W oczach rówieśników byłem trochę zbyt perwersyjny – przyznaje ze śmiechem. – W Danii wszystko było sztywne, a w Grenlandii seksu doświadczało się od dziecka. […]

– Problem polegał na tym, że ja wtedy należałem do tych dość rozgarniętych – śmieje się. – Dzięki temu, że w Uummannaq było nas w klasie tylko kilkoro, dużo wiedzieliśmy o historii i geografii. Koledzy w Danii zachowywali się dziecinnie, słuchali Beatlesów, jedli hot-dogi i chodzili na tańce. A ja tego nie lubiłem. I mimo że byłem ładnym i popularnym chłopakiem, dziewczyny kręciły się wokół mnie, dopóki nie zauważyły, że jestem jakiś dziwny. Za bardzo się odróżniałem, przeszkadzała mi nieśmiałość.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.