Hartland

Pieszo przez Amerykę

Hartland

W nocy pogoda się zmieniła, od strony Saskatchewan nadciągała czarna ściana. Jakakolwiek próba ucieczki byłaby bez celowa, śnieżyca zbliżała się błyskawicznie, wkrótce miała mnie dopaść. Ale jeszcze dała mi fory. Poprzedniego dnia o zmierzchu dotarłem do maleńkiej miejscowości, gdzie ku swojemu zdziwieniu znalazłem nocleg w czynnym również zimą schronisku, a wczesnym rankiem ruszyłem dalej, w kierunku miasta Minot. Stopniowo krajobraz się zmieniał. Stawał się krasowy, pofałdowany. Sięgnąłem po mapę. Do samego Minot nie dam rady dojść w ciągu jednego dnia. Dzisiaj rano w recepcji powiedziano mi, że w połowie drogi – w małej miejscowości o nazwie Berthold – znajduje się motel, jednak Berthold było położone w oddali od głównej trasy na Minot, wiodła doń boczna droga. Właśnie nią podążałem już od kilku godzin. Początkowo nie zdziwiło mnie, że po drodze nie spotkałem żywej duszy, ale dalej było tak samo. Nie minęło mnie ani jedno auto, ani jedno też nie nadjechało z przeciwnej strony, nikt poza mną nie poruszał się tą drogą, która najpierw wiła się wzdłuż pagórków, a następnie wiodła przez pustkowie. W którymś momencie ponownie dotarłem do terenów uprawnych – był to płasko wyż, jeśli nie myliła mnie moja mapa, powoli jednak sam zaczynałem w nią wątpić. Straciłem poczucie kierunków. Dopiero kiedy odkryłem, że polne drogi, które przecinałem, miały nazwy, moje zaufanie do świata powróciło. Numerowane trasy nazywały się avenuealbo street. Dziwne było tylko to, że nie figurowały na mojej mapie, podobnie zresztą jak droga, którą szedłem. Schowałem mapę z powrotem, nic mi po niej. Rozejrzałem się wokół. Żadnej osady, żadnego znaku życia. Zmierzająca od Kanady czarna ściana burzy wydawała się niknąć, rozpływać, ale nie – rozpełzła się po całym niebie. Zaczął padać śnieg. Przy takich jak ta asfaltowych drogach czasami znajdowały się farmy, to była moja jedyna pociecha. Miałem nadzieję natknąć się na którąś z nich, ale nawet gdyby tak się stało, nie wiedziałem, czy coś mi to da. Wiele farm na uboczu było opuszczonych lub używanych przez swych starych lub nowych właścicieli jako letnie siedziby, natomiast w zimie stały puste. Szedłem beztrosko, niespiesznie. Niczego nie można porównać ze spokojem, jaki padający śnieg wnosi w nastrój wędrowca. Ulewny deszcz zdenerwowałby mnie i zmusił do przyspieszenia kroku, obezwładniający upał wyczerpałby wszystkie rezerwy siły. Ale śnieg padał tak łagodnie, tak lekko mi w nim było. Iść w bezgłośnej białej kurzawie, w rozbitej kuli śnieżnej, toczyć się przed siebie, wszystko jednakowe, na górze i na dole, blisko i daleko, i nie można już rozróżnić, gdzie kończy się ziemia, a zaczyna niebo. O nieba, co dalej – dokąd iść? Teraz już nie tylko moja mapa była bezużyteczna, traciłem resztki orientacji. W gąszczu płatków śniegu nie widziałem ani i nie słyszałem świata, byłem ogłuszony i oślepiony śniegiem. Gdyby nawet całkiem niedaleko drogi pojawiła się jakaś farma, przeszedłbym mimo niej, nawet jej nie zauważając, tak gęsto sypał śnieg. Poczułem lekki zawrót głowy. Kiedy w śnieżnej zadymce pojawił się kolejny szyld z numerem następnej ulicy, niespodziewana prostopadła linia w wirującym świecie, opadłem przy nim, zrzuciłem z ramion plecak, wyszarpnąłem z niego folię ratunkową, na zewnątrz srebrną, od wewnątrz pomarańczową, i otuliłem się nią cały. Pozostałem tak przycupnięty, oddychają-ca srebrna kupka w bezkresie obojętności, powoli zasypywana śniegiem. Żeby nie zamarznąć, nuciłem rosyjską pieśń o zagubionym w zamieci śnieżnej pijanym chłopie, porwanym przez śmierć w trepaka – ostatni radosny taniec. Z każdym oddechem moja dusza jakby odpływała i powracała, teraz już widziałem tego brnącego przez śnieg chłopa, widziałem siebie samego pod moim srebrzystym okryciem wyglądającego na zewnątrz, teraz widziałem, teraz rozumiałem, co zostało rozesłane: łoże śmierci w tajdze dla niego, łoże śmierci na prerii dla mnie. Jeszcze trochę, a wyprostuję się pod moją plandeką, na troskliwie rozłożonym posłaniu. Ale ten, kto to łoże szykował, jeszcze się o mnie nie upomniał – śnieżyca zelżała. W końcu ustała zupełnie i odsłoniła widok na coś, co wyglądało jak dom i rzeczywiście nim było – małą farmą. Nie znalazłszy żadnego dzwonka, zapukałem. Nikt nie otworzył, ale na śniegu widniały świeże ślady, a zatem budynek nie był opuszczony. Spróbowałem jeszcze raz. W końcu usłyszałem w środku kroki, ktoś człapał do drzwi. Po chwili pojawił się w nich wysoki mężczyzna owinięty w talii ręcznikiem w kolorowe pasy, spod którego wyzierały chude kolana. Chociaż był siwowłosy i wychudzony, musiał kiedyś wyglądać okazale. Zza niego wybiegły dwa psy, całkowite przeciwieństwo swego pana, małe i przysadziste.
– Mogę w czymś pomóc? – zapytał teraz. – Gdzie zostawił pan swój samochód?
– Nie mam samochodu, jestem pieszo.
– Pieszo?! – Mimo kolorowego ręcznika miał w sobie coś z wojskowego. Zmierzył mnie wzrokiem jak instruktor, który widział wiele i nic sobie nie robił z tego, że ktoś wygląda jak ostatni idiota, już on go wytrenuje, jak należy.
– Proszę wybaczyć – powiedział, wskazując na ręcznik. – Mam raka, nikogo się nie spodziewałem i nie mogłem tak szybko podejść do drzwi. A więc nie ma pan samochodu…
– Wydaje mi się, że zabłądziłem.
– Zabłądził pan? Chce mi pan powiedzieć, że w śnieżnej zadymie włóczy się pan ot, tak sobie, piechotą po prerii?
Najchętniej zniknąłbym bez słowa, było mi nieprzyjemnie tak znienacka zakłócać mu zimowy spokój. Ale to było już niemożliwe. Otworzył mi drzwi i zadał pytanie, musiałem coś wymyślić. Wygrzebałem ponownie swoją mapę i pokazałem mu miejsce, w którym, jak mi się wydawało, skręciłem z głównej drogi. Zauważył moje zmieszanie i wytłumaczył je sobie po swojemu:
– Dlaczego nie powiedział pan po prostu, że dlatego pan tu jest? – Machnął niegrzecznie ręką w nieokreślonym kierunku.
– Dlatego? Co ma pan na myśli?
– Niech mnie pan nie bierze za głupka. Nie jest pan pierwszym, który stoi przed moimi drzwiami i o to pyta. Chociaż nikt jeszcze nie zjawił się w środku zimy, to muszę przyznać.
– Obawiam się, że nadal nie rozumiem.
– Niech się pan nie wygłupia. Puka pan do moich drzwi podczas burzy śnieżnej. Szwenda się pan tutaj w porze roku, w której psa by z domu nie wypędził. Myśliwym w każdym razie pan nie jest, bo nawet nie ma pan strzelby. No więc co? Chce pan gorącej kawy czy nie?
Weszliśmy do środka. Opadł w masywny fotel, który stał tak blisko okna, że gospodarz bez przeszkód mógł widzieć wolną przestrzeń. Dużo jednak nie można było zobaczyć, śnieg znowu gęsto sypał. Wszystko, czego potrzebował, miał w zasięgu ręki. Napoczęta zgrzewka dziesięciu butelek wody, tani biały termos. Na parapecie leżała podrapana wojskowa lornetka, obok stała strzelba myśliwska. Na podłodze piętrzyły się koce, na stoliku czasopisma wojskowe i leki. Również wyraźnie zmarznięte psy poczłapały na swoje legowiska po obu stronach fotela.
– Nie jestem stąd – zaczął, nalewając mi kawę do filiżanki. – Kupiłem ten dom przed kilku laty, kiedy usłyszałem diagnozę. Siedzę tutaj, zażywam moje tabletki i wyglądam przez okno, tak upływają mi dni. Troszczą się o mnie, przynoszą, czego mi potrzeba. Czasami jakaś zwierzyna łowna pojawia się w zasięgu strzału, poluję z fotela, te dwa tutaj – obydwa psy poderwały się, gotowe do wykonania polecenia – przynoszą z pola, co ustrzelę. – Przerwał. – Ale jasne, to pana nie interesuje. Szuka
pan tych dawnych, mrożących krew w żyłach historii? Od razu panu mówię, że nic o tym nie wiem. Ludzie gadają różne rzeczy i myślę, że większość to wymysły. Tam dalej, niecałe dwie mile stąd, butwieje parę starych domów. I co, nadal chce mi pan wmówić, że zabłądził i nie ma pojęcia, o czym mówię?
– Dobrze, dobrze – ustąpiłem, nie wiedząc jeszcze, o co chodzi. Moja mapa w tej okolicy pokazywała tylko jedną miejscowość, niecałe dwie mile stąd. Wiedziałem tylko tyle, że była opuszczona. – Ma pan na myśli Hartland?
– A co innego?
– Wie pan coś o tym?
Zaśmiał się chrypliwie.
– No, nareszcie, znam was przecież. Inni też tak się zjawiali tu pod drzwiami. Przychodzą ze starą fotografią, ze starym wycinkiem z gazety, jeden nawet przybył z Nowego Jorku, chciał kręcić film. Zastanawiam się, o czym. Nie wiem, co wstąpiło w ludzi, dostają fioła na punkcie starych historii o Indianach, miast-widm i tego całego kramu. Kiedy byłem młody, nikogo to nie interesowało, rwaliśmy się do życia, a nie grzebaliśmy na strychu w na pół zbutwiałych rupieciach.
Wziął strzelbę, przyłożył do ramienia i wycelował przez zamknięte okno w jakiś punkt na zimowej prerii, po czym ją odłożył.
– Jak się pan nazywa?
Przedstawiłem się.
– Nazywaj mnie pan Big. W wojsku wszyscy znali mnie wy-łącznie jako Biga. I co z tego, powie pan, jakaś tam ksywa. Ale to moje imię, proszę mi wierzyć, i zasłużyłem sobie na nie. Kiedy usłyszałem tę diagnozę, powiedziałem sobie: ruszaj w prerię, kup sobie tam dom, zwiewaj. – Uśmiechnął się. – Dzisiaj jest łatwo zniknąć, a mimo wszystko być. Wyłowił spod fotela laptop, otworzył go i przetarł wbudowany obiektyw kamery. Klik – i oto stary Big w maskującym stroju, w jednej ręce strzelba, w drugiej ubity głuszec. Klik – pozdrowienia dla towarzyszy broni, stary dobry Big u wszystkich na ekranach. Odchylił się w fotelu.
– Nie robię tego dla siebie, robię to dla chłopaków. Wiem, że dla nich taki pozostanę. Nie powinni mnie widzieć takiego jak teraz, nie takiego.
Podciągnął ręcznik, który zaczął się zsuwać i rzucił zrozpaczone, nienawistne spojrzenie w kierunku środków przeciwbólowych.
– Wie pan, no, Big i ja, my obaj nie oszukujemy się nawzajem. Jeśli któryś z nas ma szansę trzymać głowę wysoko, to nie jest to ten stary facet, którego pan tu widzi, tylko kolega Big. Robię to dla niego.
– Dla imienia?
Popatrzył na mnie ostro.
– Tak, dla imienia. Pan już długo tutaj?
– Od przedwczoraj.
– Proszę mi nie wziąć tego za złe, ale musi się pan jeszcze wiele nauczyć. Imiona są… nie, nie są tylko ważne, czasami są po prostu wszystkim. – Jego wzrok prześliznął się dookoła po tym bałaganie chorego starca. – Wszystkim, co się jeszcze ma. – Uśmiechnął się wyzywająco. – Wydawało mi się, że wy, Niemcy, wiedzieliście to kiedyś. Bo jest pan przecież Niemcem, prawda?
Rozpoznaję ten akcent, kiedyś dobrze go znałem. Zamilkliśmy i opróżniliśmy filiżanki. Wtedy podjął na nowo wątek.
– Musi się pan nauczyć właściwie odczytywać drogowskazy. Każda nazwa jest jedyna w swoim rodzaju. Również Hartland, który początkowo nazywał się Heartland. Kiedy na prerii powstawały pierwsze miasta, w grę wchodziły wielkie marzenia. Kto in the middle of nowhere wyładował kupę desek i bali, zbudował z nich pierwszą chatę, dookoła niej założył miasto i nazwał je Heartland, od „serca”, miał nadzieję, że pewnego dnia stanie się ono sercem kwitnącej okolicy i uczyni go bogatym. Jeśli marzenie się nie spełniało, zostawiał wszystko tak, jak jest, i ruszał dalej. Mamy tak wiele miast-widm, bo mamy tak wiele marzeń, tak wiele niespełnionych. Zawsze ciągniemy dalej, aż po dziś dzień. – Wstał, wyglądał na zmęczonego. – Przepraszam, że nie odprowadzę pana do drzwi, to mnie za bardzo męczy. Poprosiłem go, aby się nie fatygował.
– I dzięki za kawę i rozmowę.
– To tam. – Opadł ponownie w fotel i pokazał mi kierunek za oknem. Poszedłem w stronę, którą mi wskazał, z wyraźnym poczuciem, że jestem obserwowany, a nawet z czymś więcej niż tylko poczuciem: z naciskiem w jednym punkcie w krzyżu – jestem pewien, że celował we mnie, może przez lornetkę, a może ze strzelby.
Po niespełna godzinie z tumanów śniegu wyłonił się masywny korpus. Silos zbożowy. Każda miejscowość na prerii miała taki znak rozpoznawczy; w porównaniu z silosami drewniane kościółki wydawały się maciupeńkie. Zbiorniki na ziarno były na prerii najwyższymi wzniesieniami i – jeśli akurat nie padał śnieg – widać je było z daleka. Jednak zbiornik w Hartland robił piorunujące wrażenie: stał w oddali od domostw na otwartym polu, był jak gotycka budowla – zbożowa katedra z nawami bocznymi i kaplicami, na przekór burzy i zniszczeniu. Gdzieś ocierał się o coś kawałek metalu, skrzypiał i kwiczał jak zraniony muł. Cały tutejszy kram, te pół tuzina domów, to był Hartland zbity z desek, które straciły swój kolor, blady jak drewno wyrzucone przez morze, stał na prerii i powoli chylił się ku ziemi. Drewniana szopa już się przekrzywiła, wiatr i deszcz wyrwały w jej dachu dziury. Śnieg zacinał mi w twarz, zmuszając do ciągłego mrugania, niewiele widziałem. Dotarcie do Berthold jeszcze dzisiaj było niemożliwe. Nie spodziewałem się, że znajdę jakieś niezaryglowane drzwi. Nie byłem tu jeszcze na tyle długo, aby wiedzieć, że nawet drzwi zamieszkanych domostw rzadko zamykano na klucz. Już pierwsze ustąpiły od razu. Przeszukałem opuszczony dom, który na tę noc miał się stać moim schronieniem, i ułożyłem cały swój prowiant na zakurzonym kuchennym stole: resztkę czekolady i dwa cigarillos. Będę musiał sobie rozważnie dozować te zapasy, wieczór dopiero zapadał.
Umknięcie przed śnieżycą i znalezienie pewnego schronienia przed mroźną nocą i jej niebezpieczeństwami było darem niebios, ale i tutaj, w środku, panowało przejmujące zimno. Założyłem na siebie wszystko, co miałem, zrezygnowałem z kanapy, kaszląc od unoszącego się z niej kurzu, dwoma krzesłami zabarykadowałem drzwi, owinąłem się folią ratunkową i wyszukałem ustronne miejsce na podłodze. Potem leżałem rozbudzony i wsłuchiwałem się w odgłosy zamieci – żadnego mrożącego szpik w kościach wycia, raczej niesamowite podmuchy wiatru i ich uderzenia w ściany domu. Przez każdą najmniejszą szparę wbijał się do środka śnieżny pył. Obserwowanie tych rosnących nieszkodliwych zasp przy oknach i drzwiach dawało pewne zadowolenie, powoli odnajdywałem się w swym położeniu. Burza mnie nie dosięgła, dom od czasu, kiedy porzucili go jego mieszkańcy, wytrzymał wiele takich nocy, przetrwa również i tę. Ta myśl i zmęczenie zesłały przerywany co chwila dziwnymi odgłosami i majakami sen. Raz stary siedział w swoim fotelu przy oknie w kuchni, gdzie leżałem na podłodze. Rozwarł okno na oścież, śnieg tumanami wpadał do środka, a on przyłożył flintę do ramienia, wycelował i wypalił w ciemność. Poderwałem się, huk jeszcze rozbrzmiewał, tak, bez wątpienia coś huknęło, bardzo wyraź-nie, ale gdzie miałem szukać jego przyczyny – w domu czy we śnie? Dałem za wygraną, ponownie wczołgałem się pod swoją srebrzystą skórę i leżałem rozbudzony. Nadal nie wiedziałem, gdzie jestem. Big dużo gadał, ale o Hartland nic mi nie powiedział. Nie musiał. Poradził mi, bym czytał ślady, a te były aż nadto wyraźne. Ślad w śniegu, który wiódł z Heartland do Hartland, był znakiem niespełnionych amerykańskich marzeń.
Może zostawili go niemieccy imigranci, którym się nie powiodło, przemawiało za tym niemieckie słowo hart – twardy, ale to nie miało znaczenia, nie powiodło się wielu innym. Umierali z głodu i pragnienia, zastrzeleni, przepadali bez śladu. W pewnym momencie syn, ojciec, narzeczony, mąż przestawał pisać do domu, w ostatnim liście zawiadamiał jeszcze tylko, że przyłącza się do grupy poszukiwaczy złota. Całe tabory nigdy nie dotarły na miejsce i nigdy więcej nie powróciły do domu. Heartland – serce. Hartland – ból. Dwa bieguny amerykańskiej paraboli. Poranek był szary. Wstałem, zjadłem resztkę okruchów czekolady, pokłoniłem się domowi i rzuciłem ostatnie spojrzenie na gotycki spichlerz. Potem ruszyłem do Berthold, na południe.

(...)