John Gimlette

Dzikie Wybrzeże

Podróż skrajem Ameryki Południowej

fragment

Tamtego dnia nic nie szło tak, jak to sobie wyobraziłem. Stateczne okrążenie koniuszka gór Kanuku zmieniło się w prawdziwą wyprawę wojenną pod wodzą groźnej Amazonki. Przez chwilę stałem, gapiąc się z otwartymi ustami. Na pobocze z chrzęstem żwiru zjechała kawalkada złożona z dwóch zdezelowanych pikapów, w których siedziało sześciu młodzieńców z kitkami, olśniewającej urody Indianka w markowych wojskowych ciuchach i królowa wojowników we własnej osobie, niska i żylasta, o rudych włosach i paznokciach pomalowanych jaskrawoniebieskim lakierem. Prawie wszyscy mieli przy sobie noże albo szable, ale tylko panna w mundurze miała na nogach buty – oszałamiające złote szpilki.

 – Cześć, jestem Sandy de Freitas – oznajmiła dama o niebieskich paznokciach.

 – Super – powiedziałem. – Co za powitanie.

Uśmiechnęła się i wzruszyła ramionami.

 – Szkoda, że nie ma tu mojego męża. Zawiózł swoją włochatą dupę do miasta.

Jak się okazało, nie chodziło o trójkąt małżeński, tylko o przypadek leiszmaniozy.

 – Mała muchówka – powiedział jeden z młodzieńców – wyżera ci twarz.

Wyjaśnienie innych aspektów tamtego poranka zajęło mi więcej czasu. Zrozumiałem, że natknąłem się na powracającą wyprawę na zakupy, odbywaną raz na miesiąc przez mieszkańców rancza Dadanawa. Chłopcy z kitkami, nieprzytłoczeni nadmiarem zajęć, pełnili rolę ochotniczej eskorty. W ich żyłach płynęła krew Indianina Makuszi i czyjaś jeszcze (Walijczyków albo Irlandczyków), i mówili z miękkim, nosowym zaśpiewem, charakterystycznym dla obszaru sawann. Szable służyły im do kastrowania byków i odkrawania plasterków tasso[1], a piękna wojowniczka pełniła na ranczu funkcję kucharki. Co się tyczy Sandy, urodziła się na plantacji trzciny cukrowej i oprócz zdrowej porcji szkockiej miała domieszkę krwi portugalskiej.

Nie od razu ruszyliśmy w dalszą drogę. Najpierw pikap musiał zostać rozebrany na części, które spoczęły na kawałku plandeki na trawie. Następnie wszystko złożono z powrotem do kupy, razem z workiem soli, kilkoma rowerami, zapasami na cały miesiąc, jakimiś meblami, pudełkiem naboi, sześcioma paletami piwa i skrzynką rumu.

 – Gotowi do drogi? – zaśpiewała Sandy.

 – Gotowi! – odpowiedział spomiędzy bagaży chór głosów.

Pikap ruszył, kołysząc się na wybojach. Gdy wyjeżdżaliśmy zza południowego koniuszka pasma Kanuku, czuliśmy się, jakbyśmy przekraczali bramę pierwotnego świata. Trzęsąc się na pace, sunęliśmy przez porośnięte kępami turzycy moczary, pośród błyszczących plam mułu, płomieniście zielonej trawy, sadzawek sinej wody i soczystych mokradeł obwiedzionych różową obwódką. Widziałem lilie o tak intensywnej barwie cesarskiej purpury, że wyglądały jak dzieło nadwornego kapelusznika. Zjechaliśmy w dół w las galeriowy, przejechaliśmy przez rzeczkę i wygramoliliśmy się na brzeg z czarnego kwarcu. W głębi duszy miałem nadzieję, że ta jazda nigdy się nie skończy. I prawie tak było. Przejechanie osiemdziesięciu kilometrów zajęło nam cztery godziny.

 – Jesteśmy na południowych sawannach – oznajmiła Sandy, kiedy minęliśmy Shulinab, wioskę Indian Makuszi.

 – Na terytorium plemienia Wapiszana – dorzucił facet z ­kitką.

Przed nami ciągnął się horyzont, usiany pryszczami starożytnych stożków. Wszystko tu miało starożytny wygląd. Mignął nam lis krabojad (Cerdocyon thous), skradający się w trawie niczym prehistoryczny husky miliony lat przed udomowieniem przez człowieka. Nawet żabiru zdawały się należeć do jakiejś zamierzchłej epoki. Tkwiły w trawie w swoich niechlujnych stangreckich liberiach, podrzucając do góry schwytane w trawie żaby i przełykając je jak setkę dżinu. Gatunek ludzki najwyraźniej nie zdążył odcisnąć swojego piętna na tym odgrodzonym od reszty świata obszarze. Czasem tylko mijaliśmy rozłupany przez korzenie głaz zamieszkiwany przez duchy. Duchy Wapiszana.

 – Boją się karłów… – powiedział facet z kitką.

 – …i duchów podziemnych…

 – …umierają, kiedy jakiegoś zobaczą…

 – …i dlatego sypią sobie w oczy pieprz…

Antropolodzy sądzą, że nieśmiali i skromni Indianie Wapiszana zawsze żyli w stanie przerażenia, zrodzonego z własnej wyobraźni. Południowe sawanny są ich ostatnim azylem. Nikt nie wie, skąd przybyli ani dlaczego. Tak czy inaczej, plemię zbiegów żyje w tych trawiastych ostępach od co najmniej pięciu tysięcy lat. Według holenderskiego raportu z 1769 roku dnie spędzali w trawie, „a nocą chronili się w jaskiniach wśród niedostępnych skał”. Już wtedy znajdowali się pod presją ze strony jezuitów i łowców niewolników. Zanim biały człowiek odpuścił, liczebność Indian Wapiszana znacznie spadła. Ale przynajmniej z czyśćca transsubstancjacji wynieśli nową magię, która wzbogaciła ich czary.

Spytałem, czy ktoś wiedział, ilu jest dzisiaj Indian Wapiszana.

 – Pięć tysięcy – odparł facet z kitką.

 – Dwadzieścia – przebił jego kolega.

Nie miało to zresztą większego znaczenia. Przez cały dzień nie widzieliśmy ani jednego.

Nagle słońce zrobiło się chłodniejsze i przed nami znów ukazała się rzeka Rupununi, równie szeroka jak przedtem, ale młodsza i bardziej spieniona. Widziałem, że z ochotą połknęłaby nasze samochody. Nie było mowy, żeby przedostać się na drugi brzeg inaczej niż na tratwie z beczek po benzynie i patyków. Wyglądała jak gniazdo wron. Przez chwilę podskakiwała euforycznie w miejscu, zanim obracając się w kółko, odnalazła nurt. Byłem pewien, że wartki prąd porwie nas i poniesie z powrotem przez całą Gujanę, ale nagle dostrzegłem kilku Indian Wapiszana wiosłujących ku nam od przeciwległego brzegu. Muskularni, o lśniącej skórze, przywodzili na myśl posągi z brązu, które niespodziewanie ożyły.

Zanim zdążyłem się zorientować, staliśmy na piasku u podnóża wzniesienia.

 – Jesteśmy na miejscu – obwieściła Sandy. – To wzgórza Macaw.

Przybyliśmy na Dadanawę, miniaturowe imperium stworzone przez Szkota, który myślał, że już umarł.

*

Nie licząc jezuitów i handlarzy niewolników, Europejczycy nie spieszyli się ze skolonizowaniem sawann.

Jako jeden z pierwszych przybył tu cwaniak o nazwisku Harry Melville. Urodził się w 1864 roku w rodzinie prezbiteriańskiego archidiakona na Jamajce. Nie podzielał religijnych zainteresowań ojca, bardziej przemawiał do niego widok złota. Mając dwadzieścia siedem lat, wyrwał się ze szkockiej Jamajki i wyruszył na poszukiwanie drogocennego kruszcu. Los zawiódł go do Gujany. W 1891 roku w głębi gujańskiej dżungli zafundował sobie fatalny przypadek malarii. Był już umierający, kiedy znaleźli go Indianie. Nie chciał umierać w ciemnościach, więc poprosił, żeby pomogli mu wydostać się z mrocznych ostępów. Zachęceni obiecaną zapłatą czy też wzruszeni tragizmem jego sytuacji, Indianie wynieśli dogorywającego Szkota na sawannę. Spodobało mu się to, co zobaczył, i położył się, żeby umrzeć.

Umieranie na sawannie posłużyło Harry’emu. Zanim się obejrzał, trawa była jego domem. Wziął sobie dwie żony z plemienia Wapiszana, ustatkował się i zaczął handlować haczykami do ryb i świecidełkami. Interes szedł dobrze i wkrótce Melville stał się najpotężniejszym człowiekiem na całej sawannie. Dorobił się dziesięciorga dzieci, został majętnym hodowcą bydła, komisarzem dystryktu i panem na Dadanawie, największym ranczu świata, obejmującym obszar wielkości Niziny Środkowoszkockiej.

Tak oto HPC[2], jak teraz o sobie mówił, wypłynął na szerokie wody. Pozostawało jedynie w jakiś sposób połączyć Dadanawę z resztą imperium. Jak na zamówienie wybuchła I wojna światowa i gwałtownie wzrósł popyt na mięso. Brytyjscy żołnierze pomaszerują na Berlin na wołowinie z Rupununi. Ta jakże ponętna wizja zachęciła inwestorów i fundusze zaczęły napływać szerokim strumieniem. W 1917 roku Melville zapowiedział uruchomienie jednego z najbardziej ambitnych prywatnych szlaków handlowych w historii. Wkrótce Dadanawa miała zacząć pompować bydło do serca Gujany, a stamtąd dalej, na wybrzeże.

Tak przynajmniej twierdził.

Życie na Dadanawie wyglądało, jakby czas stanął w 1923 roku. Na szczycie wzgórza rósł wielki, cienisty orzech brazylijski. Otaczały go zabudowania gospodarcze i obłażący przepych wizji Melville’a. Były tam warsztaty i pracownie rymarskie, baraki vaqueros z rzędami hamaków, ubojnia, garbarnia, dwie kuchnie z ogromnymi piecami i sznurami, na których suszyły się tłuste, żółte jak masło flaki, kilka wież ciśnień, zacinająca się staroświecka pompa napędzana przez wiatrak, mały ceglany domek dla brygadzistów i obszerne drewniane budynki administracji, a wszystko w barwach Melville’a – bieli księgi przychodów i szkockiej zieleni.

 – Będziesz spał w dużym domu dla gości – oznajmiła kucharka.

Nie miałem żadnych zastrzeżeń. Dadanawa mnie oczarowała. Nie chodziło tylko o barwy rodowe i przesympatyczny personel, ani nawet o niebieściejące na horyzoncie dalekie wzgórza. Wszystko tutaj było przesycone duchem osobliwej przeszłości. Umieszczona na wysokich palach izba, w której zostałem zakwaterowany, sprawiała wrażenie, jakby spokojnie – i elegancko – murszała od I wojny światowej. Dom zarządcy przypominał kasyno oficerskie z czasów króla Edwarda VII. Na ścianach wisiały strzelby i siodła, a o zachodzie słońca zasiadaliśmy wszyscy na balkonie i raczyliśmy się ponczem. Ponieważ ranczo od dawna było pozbawione elektryczności, niebawem robiło się zupełnie ciemno i zaczynaliśmy się drapać.

 – Kolacja – wołała Sandy i razem z facetami z kitkami zbiegaliśmy po omacku po schodach. Jadaliśmy z melville’owskim przepychem, na obrusach ozdobionych jego herbem. Kiedy przedzieraliśmy się pracowicie przez trzy dania: zupę, baraninę i mus czekoladowy, nad naszymi głowami krążyły, popiskując, wpadające przez okna nietoperze.

Jeszcze lepszy był sklep działający na terenie rancza. Można w nim było kupić strzemiona, piwo i papierosy na sztuki. Wieczorami zbierało się tam liczne towarzystwo. Jedni przychodzili, żeby posłuchać przerywanego trzaskami programu BBC, inni poprosić uzbrojoną w igłę kucharkę, żeby wyciągnęła im drzazgę ze stopy. Sklep pełnił funkcję nie tylko baru i ambulatorium, lecz także składu gromadzonych od stu lat rupieci. Były tam skóry jaguarów, gigantyczne rybie czaszki, kilka zabytkowych strzelb posklejanych taśmą klejącą, gumowa policyjna pałka, zamarynowany wąż i niezliczone części do land rovera, począwszy od lat pięćdziesiątych. Nie wyrzucano nawet gratów zbyt dużych, żeby zmieściły się w środku. Za sklepem z wolna obracała się w proch kolekcja starych wojskowych ciężarówek, zielonych, omszałych.

Często widywałem tam starego garbarza.

 – Zdaje mi się, że mam osiemdziesiąt lat, ale nigdy nie chodziłem do szkoły.

Polubiłem wuja Cyrila. Miał bezkształtną, dużą twarz, która nieustannie mięła się w uśmiechach, oraz szeroką i przysadzistą sylwetkę, przypominającą skórzany fotel. Podobno był ostatnim żyjącym przedstawicielem szczepu Atoradów, który zmiotła wielka epidemia hiszpanki. Kto wie, czy to nie otarcie się o unicestwienie skłoniło go do zajęcia się garbarstwem. W jego zbiorniku ze środkiem konserwującym moczyły się trzy jaguarze skóry.

 – Czy to nie jest przypadkiem gatunek zagrożony wymarciem? – Chciałem zaprotestować.

 – Jaguary? Nie tutaj! Napadają na nas noc w noc.

 – To prawda – potwierdził facet z kitką. – Zabijają czterysta sztuk bydła rocznie.

Spytałem wuja Cyrila, kto je zastrzelił.

 – Nie ja. Odkąd kopnął mnie byk, zostawiam to chłopcom.

Vaqueros rzeczywiście wyglądali zabójczo.

 – Prawie wszyscy są Wapiszana – powiedziała Sandy. – Większość z nich sama urodziłam.

Codziennie rano zbierali się w sklepie. Na ranczu było czternastu vaqueros. Ze swoimi długimi nożami, twarzami jak z obrazów El Greca i skórzanymi sztylpami, przy każdym kroku podzwaniającymi sprzączkami i ostrogami, przypominali jakąś starożytną, bosonogą kawalerię. Łypali gniewnie spode łba, pluli i smarkali na ziemię, przerażali samym wyglądem. Pewnego razu przyglądałem się, jak zabijają cielaka. Ich noże dopadły ofiarę niczym ławica ryb i energicznie cięły drżące ciało, aż nagle było po wszystkim. Słyszałem, że mężczyźni z plemienia Wapiszana lubią takie właśnie kobiety, z zębami spiłowanymi na ostro jak u piranii.

Sandy powiedziała mi, że to wspaniali ludzie, choć niełatwo nimi kierować.

 – Jeśli na nich krzykniesz, zbierają manatki i znikają.

Minął co najmniej jeden dzień, zanim przyjęli do wiadomości moją obecność. Pierwszy odezwał się do mnie capataz, brygadzista.

 – Nazywam się Oswald – powiedział. – A to moi synowie: Osbert, Oswin i Osmond…

Wkrótce i pozostali zaczęli przejawiać ciekawość.

 – Jakie macie w twoim kraju obelgi?

Nie byłem przygotowany na takie pytanie.

 – Och, rozmaite. Koniotrzep?

 – Nie rozumiemy – powiedzieli.

Wyjaśniłem. Wyjąc ze śmiechu, rzucili się na ziemię.

 – My nazywamy kogoś starym napletkiem! – wykrztusili.

 – …albo końskim łbem!

Do przodu przepchnął się chłopiec o długich kruczoczarnych włosach.

 – Orvin chce znaleźć dla ciebie mrówkojada trójpalczastego (Myrmecophaga tridactyla).

Podziękowałem i chłopak pognał na dwór. Godzinę później wrócił z pięknym, sennym okazem z ogonem jak obłok. Zauważyłem, że Orvin ma spuchnięte ramię, jakby pod skórą wyrosło mu jajko.

 – Ukąsił mnie wąż.

 – Powinieneś odpoczywać – napomniała go Sandy. – Zwolnij się dzisiaj z zaganiania bydła.

Ale Orvin nie chciał się zwalniać. Podzwaniający sprzączkami i ostrogami vaqueros traktowali zaganianie bydła jak piękny, brutalny sport. Wkładali swoje najlepsze brazylijskie koszulki piłkarskie, a ci, którzy mieli siodła, obszywali je futrem jaguara i koralikami. Większość z nich jeździła na oklep i na bosaka. Najmłodszy miał dopiero dwanaście lat i przez cały czas śpiewał. Jeden ze starszych chłopców, o fantastycznie okrutnym wyglądzie, miał nawet MP3 i gnał na koniu jak burza z głową pełną wrzasków.

Poszedłem do korralu popatrzeć, jak pracują. Płonęło ognisko, w którym rozgrzewano pręty do znakowania bydła, a chłopcy rozlokowali się na żerdkach ogrodzenia dookoła całej zagrody, czekając na odpowiednią chwilę, żeby się włączyć do walki. W dole, na piasku, miotało się kilkaset zwierząt, oślepionych kurzem i oszalałych z panicznego strachu. Dwunastometrowe baty trzaskały nad ich łbami, robiąc nie gorszy hałas niż huk wystrzałów. Wreszcie vaqueros zeskoczyli z płotu z nożami w dłoniach. To, co teraz nastąpiło, przypominało nie tyle sport, ile średniowieczną bitwę. Rogi i kłęby uwięzły w pętlach lin i – przy wtórze przerażonych ryków – zaczęły błyskać noże, nacinając uszy i kastrując byki. W którymś momencie, niczym olbrzymi krwawy meteor, z plątaniny wierzgających cielsk wystrzelił młody wół, staranował ogrodzenie i pognał przez sawannę. Na vaqueros nie zrobiło to większego wrażenia, choć kilku otarło się o śmierć. Nawet kiedy już uporali się z robotą, wyraźnie nie mieli dosyć. Powskakiwali na rozwścieczone woły i zanim zwierzęta zdołały się od nich uwolnić, przez kilka upajających sekund utrzymywali się na ich grzbietach.

 – Co ja mogę na to poradzić? – powiedziała Sandy. – Nie znają innego życia.

Wtedy widziałem vaqueros po raz ostatni. Wyjechali przepędzać pasące się gdzieś daleko stado bydła i nie wrócili do mojego wyjazdu. Ranczo zajmowało ponad dziesięć tysięcy hektarów. Choć Dadanawa znacznie podupadła od czasów Melville’a, nadal była dwa razy większa od hrabstwa Suffolk.

Sam rozmiar nie stanowił problemu. Dadanawa miała inny, stary jak świat kłopot. Leżała tysiąc kilometrów od cywilizacji, w jednym z najbardziej niedostępnych zakątków kontynentu. Krowy będą musiały przejść długą drogę, zanim staną się wołowiną.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.