Cieśniny

Życie w Neapolu, siedzenie tam dłużej, wyobrażałem sobie zagubiony w ulicach, podobne być musi do leżenia w klatce Faradaya, sam już nie pamiętam, na którym piętrze szpitala przy ulicy Wodociągowej, a Wodociągowa oznaczała w naszej mowie dom lunatyków, szpital walniętych w głowę, jakby dawne wodociągi miejskie powodowały wodną puchlinę, osłabienie umysłu, niekończące się napady padaczki, nieuleczalne psychozy popychające do czynów budzących grozę. Na Wodociągowej leżałem na spękanej dermie, której szczeliny wypełniły się brudem, drwiną z idei nieskazitelnej czystości szpitalnej, a przecież szpital to miejsce, gdzie brud wariackich myśli wykrztusza się do emaliowanych naczyń, w ciszy przerywanej tylko jęczeniem pacjentów, i znikających natychmiast za parawanem. Wynoszą je następczynie sióstr w nakrochmalonych kornetach, przedstawicielki władzy i świetliste dobro wcielone, lek i zaraza w jednym ciele, a ciało ich obfite, z chwiejnymi piersiami pod wymiętym kitlem. Tak było: klatka Faradaya, spękana derma, pielęgniarka, elektrody na głowie, nie ruszać się, leżeć. Spoczywałem zamknięty w czymś przypominającym wielką klatkę na króliki: drewniana rama i metalowa siatka, wewnątrz leżanka, ja przyklejony do tej leżanki, tak jak wiele lat później kleiłem się do łóżek w Neapolu, bo noce tam gorące, mimo że zima blisko. To miasto, całe to miasto, jest jak olbrzymia klatka Faradaya, która sprawia, że świat zewnętrzny zatrzymuje się gdzieś na przedmieściach, na zatoce, nie dochodzą tu wiadomości z daleka, jest tylko to, co widzę: ukwiały bram, napuchła cielesność, wszystko na pokaz, matrony palące w pół oknach, pół drzwiach bassi. Neapol jest jak wnętrze mojej głowy, a w niej po wąskich uliczkach krążą myśli jak kuliste pioruny, rykoszetem uderzając o siebie nawzajem, obijając się o ściany. Rozpięta na zewnątrz niewidoczna stalowa siatka tworzy jego granice, więzi elektryczne wyładowania, wzmaga je i przyspiesza, i tak jak kiedyś na Wodociągowej coś każe mi siedzieć cicho, bez ruchu, spoglądać w siebie. Krążąc po ciemnych zaułkach, nad którymi wisi rozpalone niebo, dziwię się sam sobie, że potrafiłem wtedy niemal usnąć, drzemać wewnątrz klatki na Wodociągowej, kołysany burczeniem maszyny zapisującej moje odstępstwa od normy, myśli i grzechy, podobnie jak potrafiłem usnąć na wodzie, kołysany przez morze, a kiedy się budziłem po paru sekundach, jak mi się zdaje, choć może to było nawet krócej, nie wiedziałem, gdzie jestem ani nawet, jak się nazywam, zupełnie jakbym się wybudził po krótkim śnie, który nastąpił po gwałtownym trzepotaniu ciała. Tu, w Neapolu, zagubiony pośród ciemnych i ciasnych uliczek, którymi pędziły nie tylko skutery, ale i samochody oraz niewielkie autobusy miejskie, było podobnie: na chwilę całkiem się gubiłem i mimo że trwało to krótko, otrząsałem się, nie wiedząc, skąd przyszedłem ani dokąd dalej mam iść. Wszystko tu do siebie podobne, myślałem, zewsząd spływa, kapie woda, jakby setki lat życia w dawnej dzielnicy hiszpańskich koszarów nauczyły kolejne pokolenia mieszkańców koniecznych odruchów, nieustannego polewania czarnego bazaltu, żeby się nie rozgrzał jak wnętrze pieca. Gdyby tego zaniechać, spaliłby domy i ludzi jak lawa, którą tu aż za dobrze znają, albo jak wulkaniczne popioły, które w okolicy podusiły całe miasta. Całe to miasto wodą oblane i całe przy tym spalone. Neapol, klatka Faradaya, Neapol, wnętrze rozgrzanej, buchającej płomieniem głowy, Neapol nocą stygnący powoli, budzący się nocą do życia: kiedy ja, przybysz z zimniejszej części Europy, kładę się spać, Neapol dopiero wstaje. Jego mieszkańcy wloką się leniwie między ludzi, łażą jakby bez celu, ja zaś, od urodzenia obdarowany w nadmiarze winą, nic nie rozumiem z tego łażenia, spacerów tam i z powrotem główną ulicą, przystawania, całowania się po policzkach i głośnej wymiany zdań. Przechadzam się gorączkowo, tracę orientację, myślę o innych klatkach, pułapkach, w które dałem się złapać, o innych wyjazdach, dalekich i bliskich. Więc bardzo proszę, wycinam sobie trzewia i zawijam w gazetę, tanio oddaję, tak jak w Neapolu sprzedaje się flaki. Oto flaki moje, jedzcie.

Już od niemowlęctwa matka musiała mi podawać sproszkowaną kukułkę gotowaną z mlekiem, mózg łasicy w kaszy mannie, siekała go też drobno do budyniu, natomiast w późniejszych latach dodawała ukradkiem do sałaty niewielkie ilości jemioły, gdyż ona na szczycie rośnie, a nigdy nie spada: jej cudowne właściwości powinny przejść na człowieka upadającego bez kontroli i go uleczyć, o czym doskonale wiedzieli lekarze dawnych epok, czujni obserwatorzy przyrody. Trwało to latami, aż zabrakło łasic w okolicy, aż wycięto całą jemiołę w promieniu pieszych spacerów, a o tę z dalszych stron było trudno, nasza rodzina nie miała bowiem samochodu. Kiedy ostatnie osobniki przeniosły już swoje młode dostatecznie daleko, tak że ich siekany mózg przestał odżywiać mój własny, ścięte i zjedzone jemioły zaś nie odrodziły się kolejnego roku, postanowione zostało, że wyruszę w podróż po zdrowie: miałem pojechać pociągiem do wielkiego znachora, słynnego w całym świecie chrześcijańskim, leczącego w katolickich kościołach. Znachor nawiedził nasz kraj, a była to jedna z wielu jego wizyt: pod świątyniami czekały kolejki na całe dni stania, noga w nogę, ciało w ciało, a wszystko w lekkim zaduchu, w naszej części świata często mylonym z istotą człowieczeństwa.

Podróż przedsięwziąłem pewnego poranka na stacji kolejowej w towarzystwie znajomego rodziny, pisarza. Przywitaliśmy się uściskiem dłoni. Nie mieliśmy sobie wiele do powiedzenia, obaj chorzy, obaj małomówni, on w okolicach czterdziestki, ja piętnastoletni, razem czekaliśmy w milczeniu na pociąg osobowy relacji Opole – Wrocław, jeden z tych żółto-niebieskich pociągów rozprażonych latem i wymrożonych zimą. Było gorąco. Z zadaszenia peronów lała się żywica. Podczas tej krótkiej podróży ku nowemu życiu paliła nas sztuczna wykładzina siedzeń, kleiliśmy się do niej, zresztą w tamtych latach, myślę teraz, wszystko wydawało się sztuczne, tylko jakimś cudem życie było prawdziwe, równie męczące, nieciekawe i podobnie wciągające co zawsze. Wsiedliśmy, pociąg ruszył, za oknem mignął bagnisty, woniejący fenolem kanał Młynówka, z pewną dozą przesady nazywany opolską Wenecją, potem Odra, a dalej już to, co wszędzie: brzydkie domy z betonu, w tamtych okolicach przynajmniej porządne i dość czyste, nieodmiennie towarzyszące kolejowym traktom wybujałe krzaki. Mniej więcej w pół drogi między domem a miejscem przeznaczenia, gdzie miałem zostać na zawsze uwolniony od podrygiwania, od upadania, płaczu i zła, które wybrało sobie moją głowę na dom, mimo że ja nie oczekiwałem od losu takiego wyróżnienia, huknęła religijna pieśń i rozwiała się równie szybko: już zaczęło się dziać nadprzyrodzone. Mignęło nam zgromadzenie w pracowniczych ogrodach działkowych poza miastem, tłum ludzi oddających się modłom i wyrażaniu podziwu dla człowieka, który widział i głosił, ukazała mu się bowiem Matka Boska Działkowa. Paliliśmy przylepieni do siedzeń pokrytych spękaną dermą, on fajkę, ja papierosy, bo to było w szczęśliwych latach, kiedy wszyscy trochę śmierdzieliśmy dymem, a tytoń nie był jeszcze tępiony, najpierw w milczeniu, aż w końcu nawiązaliśmy ostrożną rozmowę i wyszło na jaw, że obaj, pielgrzymi udający po zdrowie do jednego z wielkich kościołów w dzielnicy bloków mieszkalnych, mamy karteczki zdobyte po znajomości w opolskim biskupstwie: on na uleczenie głowy, choć cierpiał na serce, ja zaś na serce, choć dolegała mi głowa. W bezprzedziałowym wagonie pociągu osobowego, pośród zastygłego smrodu, o którym sądziłem wtedy, że jest przyrodzonym odorem podróży, ale i to przekonanie, jak wiele innych, okazało się nieprawdziwe, siedząc naprzeciw siebie przy brudnej szybie, wymieniliśmy się swoimi chorobami, bonami na uleczenie, podobnie jak w innych częściach świata ludzie wymieniają się przy spotkaniu papierosami albo ofiarowują sobie nawzajem kielicha.

Od samego początku tej przygody zastanawialiśmy się nie tylko nad tym, czy nam ten wyjazd pomoże, przy czym obaj, myślę teraz, byliśmy przekonani, że raczej nie, choć jednocześnie jakaś bezwolna i głupia cząstka nas samych chciała wierzyć w uzdrowienie i skoro już wyruszyliśmy w drogę, wierzyła w nią bardzo głęboko; zastanawialiśmy się też jednocześnie i w milczeniu, czy przyłożenie rąk przez uzdrowiciela w miejsce niewłaściwe, w moim przypadku na klatkę piersiową, u mojego towarzysza zaś na głowę, mogłoby przynieść jakikolwiek skutek. I jak w miłości, tak to sobie wyobrażam, kiedy radosne poruszenie tworzy szczelną otulinę, przez którą od czasu do czasu potrafią się przedostać myśli czarne, niszczące, sądziliśmy przez chwilę, że moc owego uzdrawiacza, Clive’a Harrisa, musi być doprawdy olbrzymia, skoro wewnętrznym wzrokiem umie rozpoznać schorzenia, a jego woli poddaje się niemal cały naród, w owych latach uzdrawiacz przekazał bowiem swoją energię dziewięciu milionom moich rodaków, kierowany szczerym zamysłem wygnania z nich szatana, aż jego samego przegnano z kościołów, kiedy się przyznał, że korzysta z pomocy pomniejszych demonów; zaraz potem jednak myśleliśmy, bez przejścia, jakby to była ta sama, choć wewnętrznie sprzeczna myśl, że z nas skończeni idioci, z tego całego wyjazdu po zdrowe serce i zdrową głowę najlepsza jest sama podróż, skąpe komentarze dotyczące pejzażu za oknem, mijanych cudów działkowych, krów, fabryk, literatury. Patrzyłem przez okno niebiesko-żółtej strzały i myślałem, że skażone to wszystko, zepsute, gnijąca od środka materia, pokryta czymś na podobieństwo liszajów, latem, kiedy łąki ledwie dychają, zrudziałymi plackami wyschłej trawy, zimą z kolei lichymi płachtami brudnego śniegu, takiego jak ten, który widzę o poranku z mojego łóżka i zastanawiam się przez chwilę, czy na pewno się już przebudziłem, bo moje wnętrze, myślę czasem, jest tak samo spopielone jak w tych wypalonych drzewach: z daleka wyglądają jak rzędy zwykłych wierzb, dopiero z bliska zaś widać, że to tylko twardy płaszcz kory, a w środku wypróchniała pustka. Kiedy mijałem je dawno temu na wiejskiej drodze na północy kraju, zastanawiałem się, czy jeszcze kiedyś odżyją, a teraz, kiedy otwieram oczy i widzę tylko resztki brudnego śniegu, nic poza tym, zastanawiam się, czy sam jeszcze żyję i czy z tego pogorzeliska, mojego ciała, coś jeszcze wystrzeli, czy jest jeszcze w środku żywa miazga, czy już tylko zetlałe próchno. Jechaliśmy we dwóch pociągiem osobowym przez złachany krajobraz, poprzerzynany klockowatymi zabudowaniami gospodarstw krytych eternitem, betonowymi placami śmierdzącymi ropą i smarem, towarzyszyły nam nadzieja, nuda oraz niewiara, że z choroby może uleczyć zwykły lekarz. Nie mieliśmy zaufania do tych urzędników w białych fartuchach, skoro wszystkiego brakowało, tabletek od bólu głowy, plastra, nawet waty. Ponadto, myślę sobie teraz, gdzieś wyżej, ponad uschłymi polami, nad przerdzewiałym dachem pociągu, nad naszymi głowami szybowała jak święty duch w niebie nasza mistyczna potrzeba spotkania z wyższą instancją, wewnętrznym okiem i z ręką, która leczy mocą swej nadprzyrodzonej siły, choćby nawet przybrała postać mizernego przybysza z Kanady, jak tamtego dnia. Byliśmy bowiem i jesteśmy dziećmi naszych rodziców, chłopami przebranymi za mieszczan albo za lewicowych intelektualistów. Jechaliśmy do łysiejącego faceta w koszuli i kamizelce przyjmującego tłumy, który zamierzał nałożyć nam ręce na odpowiednie części ciała, a my mieliśmy stać w milczeniu, zresztą co mieliśmy mu powiedzieć, skoro nie znaliśmy słowa w obcych językach, z wyjątkiem rosyjskiego; to się jednak nie liczyło, bo nawet gdybyśmy rzekli gołowa i sierdce, on by nie zrozumiał.

Należało milczeć, myślę, w pozornym skupieniu, żeby się nie wydało, jak niechlujnie przydzielono nam kwity określające siedliska choroby, albo że zostały nam sprzedane przez jakiegoś księdza w chwilowych tarapatach, choć prawdę mówiąc, było jeszcze inaczej: kiedy matka dotarła do opolskiej diecezji, zapas głowy już się wyczerpał, w zamian dostaliśmy serce, bo od jednego do drugiego dość niedaleko i zapewne uznano, że takie wskazanie też się na coś przyda. My nie oponowaliśmy, ja dlatego, że było mi to obojętne, a rodzice przewidywali niechybne uzdrowienie syna, w każdym razie wyjazd do znachora uważali za niezbyt wstydliwy, skoro leczyło się u niego pół kraju. Jechaliśmy więc, już z właściwymi karteczkami, ja na głowę, on na mięsień sercowy, już spokojniej paląc, szczęśliwsi i w myślach bliżsi zdrowia, delektując się przyszłym życiem, które będzie piękniejsze, jakby ta brudna szyba dzieląca nas od wypalonych łąk i krytych eternitem betonowych kostek miała zniknąć i wtedy ukazałoby się nam nieskażone piękno świata. Jechaliśmy, od słynącej cudem Oławy do Wrocławia to już tylko kawałek, spokojniejsi, że uleczenie nasze będzie trafniejsze, bezpośrednie oraz zapewne całkowite, zdążyliśmy już zmienić zdanie w kwestii praktyk okultystycznych, zaczynało nam świtać w głowach, że odzyskanie pełnej władzy nad ciałem i duchem będzie być może natychmiastowe, a nasze skazy, trujące opary, ulotnią się z głów i serc natychmiast, na zawsze. Gdzieś tam w głębi, gdzie nie pozwalam sobie na co dzień zaglądać, bo to rozprasza i trochę pobolewa, od samego początku byłem bowiem przekonany o możliwości uzdrowienia. Tamtego dnia jednak, w żółto-niebieskim pociągu, już z właściwą karteczką w dłoni, moje najgłębsze otchłanie dudniły radością, i tylko od czasu do czasu przypominało mi się jakby od niechcenia, że w to wszystko nie wierzę, a jeśli wierzę w cokolwiek, to w złą chorobę, chorobę niemą, księżycową, ona była moja wiarą i nią pozostaje, ona jest moją opoką, nawet kiedy na chwilę albo nawet na całkiem długo daje o sobie zapomnieć, to o jej obecności przypominają pudełka z lekami i wszystkie przeszłe nieszczęścia. Tamtego jednak dnia, pośród smrodu kolei, zapachu smaru, potu, wyziębłego dymu, aromatu rozpalonej od słońca gumy oraz nieokreślonej mieszanki aromatycznej charakterystycznej tylko dla tamtych starych i rzadko czyszczonych wagonów, miałem wizję siebie zupełnie zdrowego. Jechaliśmy w smrodzie, a dusze nasze nieśmiertelne, w które przecież nie wierzyliśmy, objawiły się obu nam złośliwie właśnie wtedy, w rozpalonej blasze, w huku i wszechogarniającym słońcu pełnym wirującego pyłu, i na krótko uwierzyłem, że już niebawem będę zdrowy. Jechałem zachwycony, jechałem z głową jasną i pełną prawdziwej nadziei, pędziłem pociągiem osobowym relacji Opole Główne – Wrocław Główny w uniesieniu porównywalnym chyba tylko do tego, które ogarnia człowieka, kiedy się ociera o czyjeś nagie ciało, z uczuciem szczęścia, jakie towarzyszy odkryciu, że nie tylko rozmowa i wymieniane coraz odważniej spojrzenia, nie tylko całowanie się w bramie, ale i wzajemne zagłębianie się w siebie bez najmniejszego wstydu przynoszą niekłamaną, chwilami nieznośną radość. Jechałem w chmurze zjełczałych zapachów, a moja czarna głowa promieniała radością, jakbym właśnie zrozumiał, że odtąd życie będzie jak nieustające tarzanie się w łóżku i gryzienie uszu, przerywane tylko na krótko, żeby coś zjeść i się napić. Taka była ta jazda wtedy, ze skórą nastroszoną jak po lodowatej kąpieli, jazda po lepszą przyszłość, promienną, szampańska jazda w hurgocie automatycznie zamykanych drzwi głośnym jak zderzenie czołowe, cała w dźwięku buczka zapowiadającego owo nadprzyrodzone wydarzenie i trąbiącego na odjazd niebiesko-żółtej strzały.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.