Zespół Stalina

Niebezpieczne lata radzieckiej polityki

Swietłana Stalina, która w lutym 1942 roku skończyła szesnaście lat, wróciła do stolicy w czerwcu i od razu wpakowała się w kłopoty. Jej brat Wasilij przedstawił jej dwadzieścia cztery lata starszego Aleksieja Kaplera, cenionego reżysera i pisarza. Aleksiej i Swietłana zakochali się w sobie i nawiązali namiętną, chociaż ponoć nieskonsumowaną relację, której świadkami byli ukrywający się po kątach zaniepokojeni ochroniarze i podsłuchujący telefony funkcjonariusze NKWD. Skończyło się na wysokiej romantycznej nucie, kiedy w opublikowanym w „Prawdzie” tekście Kapler odważył się zrobić aluzję do ich relacji. Stalin zrobił córce straszliwą awanturę. Prawdopodobnie postrzegał Kaplera jako podtatusiałego uwodziciela młodych dziewcząt i rozwścieczony, że Swietłana próbuje usprawiedliwiać się miłością, nie tylko zachował się jak gruziński patriarchalny macho, ale jeszcze pofolgował swojemu sadyzmowi („Spójrz na siebie! Kto by cię chciał?”). W 1943 roku Kapler, jeden z tych uprzywilejowanych członków elity kulturalnej, którzy mieli kontakt z obcokrajowcami, został aresztowany jako angielski szpieg i skazany na pięć lat łagru.

W następnym roku Swietłana rozgniewała ojca, impulsywnie wychodząc za mąż za kolegę ze szkoły, Grigorija Morozowa, żydowskiego intelektualistę z licznymi znajomościami w moskiewskiej śmietance towarzyskiej, podobnie jak Kapler. Stalin i NKWD postrzegali młode małżeństwo jako zagrożenie – uważali, że Swietłana i jej mąż mogą zostać wykorzystani przez ambitnych (i potencjalnie niebezpiecznych) przedstawicieli elity kulturalnej do jakichś tajemniczych celów. Obawy te wynikały między innymi z tego, iż ojciec Grigorija, postać nieco szemrana, choć podobno przyjaciel Poliny Żemczużyny, zaczął przechwalać się małżeństwem syna i plotkować o przywódcy (w 1948 roku został aresztowany za „rozpowszechnianie oszczerstw na temat szefa radzieckiego rządu”). NKWD doniosło także Stalinowi, że inny przyjaciel Poliny, dyrektor teatru żydowskiego Sołomon Michoels, utrzymuje znajomość z Morozowem i Swietłaną, by zyskać bezpośredni dostęp do Józefa Wissarionowicza. Tak czy siak, małżeństwo szybko się rozpadło – według Swietłany ze względu na własne wewnętrzne problemy. Stalin jednak, choć zgodził się na ślub, nigdy nie spotkał się z zięciem („Zanadto jest wyrachowany ten twój młody mąż”, powinien być na froncie), a moskiewskie plotki głosiły, iż to Józef Wissarionowicz naciskał na rozwód. Syn Swietłany i Grigorija, nazwany na cześć dziadka Iosifem, urodził się w 1945 roku, ale Stalin prawie go nie widywał.

Wojna nie oszczędziła dzieci członków drużyny. Od synów oczekiwano, iż będą służyć w wojsku i chyba wszyscy służyli. Dotyczyło to także synów Stalina, Jakowa i Wasilija, oraz Artioma Siergiejewa, który wspomina, że ojczym wezwał ich i oznajmił: „Chłopcy, będzie wojna, musicie iść do wojska!”. Choć synów członków zespołu bez wątpienia traktowano wyjątkowo, niezależnie od tego, czy ich ojcowie o to prosili, czy nie, nie wszyscy przeżyli.