Obciążeni

?Eutanazja? w nazistowskich Niemczech

Przez cały okres wojny, a także po jej zakończeniu panowało na ten temat urzędowe milczenie. Niewiele osób spośród lekarzy, pielęgniarek i urzędników zaangażowanych w tę zbrodniczą działalność postawiono przed sądem. Jest to wyjątkowo przejmujący przykład i ostrzeżenie, jak postęp, wolę reform i nowoczesność systemowo połączono z ludobójstwem.

Książka Götza Aly'ego „Obciążeni. 'Eutanazja' w nazistowskich Niemczech” to nie tylko opis dramatu skazywanych na śmierć pacjentów klinik psychiatrycznych, chorych przewlekle lub niepełnosprawnych i opowieść o znakomitych lekarzach, którzy w ostatecznym rachunku okazali się takimi samymi potworami jak oprawcy z Auschwitz. „Obciążeni” to również rzecz o wstydzie za traktowanie chorych psychicznie lub odbiegających od tzw. normy. I o społeczeństwie bojącym się tych „innych” i tak chętnie zapominającym o przyzwoleniu, którego udzieliło na krzywdzenie bliźnich.

Nade wszystko jednak przypomina on jeden z mniej znanych wątków historii nazistowskich Niemiec, ujawniając, iż odpowiedzialnością za eugenikę i eutanazję można obarczyć nie tylko bezpośrednich wykonawców – bezlitosnych morderców – ale i tych, którzy udawali, że nie wiedzą, co dzieje się w III Rzeszy.

Za Akcją T4 stoi więcej psychologii niż polityki i więcej bolesnej prawdy o człowieku, niż reżimie.

Książka Aly'ego umiejętnie dotyka wszystkich najistotniejszych aspektów tej eutanazyjnej zbrodni. Autor poświęca wiele miejsca strukturom nazistowskich organów zaangażowanych w Aktion T4. nie omija także aspektu finansowego całej operacji, gdyż Rzesza zawsze zarabiała na swoich ofiarach. Pisze o zaangażowaniu zawodowym lekarzy i szeregowego personelu medyczno-pielęgniarskiego. Wiele miejsca wreszcie poświęca też refleksji nad moralnością narodu niemieckiego, dodajmy - swojego narodu (bo Aly jest przecież politologiem niemieckim). Czyni to z książki nie tylko niezwykle ważną publikację z zakresu historii medycyny w III Rzeszy, ale i głos wybitnego humanisty w sprawie moralnej kondycji człowieka.

Rozprawa Aly’ego charakteryzuje się wysokimi standardami badawczymi i wypełnia lukę w polskiej i światowej literaturze związanej ze zbrodniami eutanazyjnymi. Jest też (udaną i świetnie napisaną) próbą oddania głosu ofiarom i ich pogrążonym we wstydzie rodzinom. Mistrzostwo Aly’ego polega na starannej kwerendzie i empatii, która stale asekuruje poczynania badacza, nie pozwalając mu zająć miejsca cierpiących ofiar i stać się zakładnikiem własnych, toksycznych emocji.

Lektura książki „Obciążeni” nie należy do łatwych. Autor ukazuje na przykładzie akcji T4 całą zbrodniczość nazistowskiej machiny. Od propagandy, przez odhumanizowaną biurokrację, po lekarzy święcie przekonanych, iż ich czyny są humanitarne. Jednak najbardziej przerażająca jest obojętność ludzi, którzy nie reagowali na dokonywane zbrodnie, a nawet - uważali je za coś dobrego.

Przerażająca i zarazem niezwykle pouczająca lektura, z którą warto się zapoznać choćby po to, by opisane w niej wydarzenia już nigdy się nie powtórzyły.