Wypędzanie ducha Hitlera

Okupacja i denazyfikacja Niemiec

Na konferencji w Teheranie w listopadzie 1943 roku Roosevelt, Churchill i Stalin podjęli kluczowe decyzje dotyczące przyszłości Niemiec po zakończeniu wojny: po pierwsze, znaczne obszary wschodnich prowincji mają zostać przyłączone do Polski; po drugie, niemiecki rząd zostanie zlikwidowany, a potężna niegdyś

Trzecia Rzesza – podzielona na strefy okupacyjne.

EAC miała opracować szczegółowe procedury realizacji tych postanowień oraz tryb przyjęcia kapitulacji wroga. W tym celu każde ze sprzymierzonych mocarstw wydelegowało swojego przedstawiciela.

W przypadku Wielkiej Brytanii był nim wpływowy urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych w randze ambasadora, pięćdziesięciodwuletni sir William Strang, który pełnił także funkcję pełnoetatowego

sekretarza generalnego organizacji. Na czele delegacji amerykańskiej i radzieckiej stanęli ambasadorowie tych krajów, uprzejmy i życzliwy John G. Winant oraz nieposiadający żadnej z tych zalet Fiodor Gusiew.

Współcześni opisywali Gusiewa – który nie mając jeszcze czterdziestu lat, na polecenie Stalina jesienią poprzedniego roku zastąpił towarzyskiego kosmopolitę Iwana Majskiego – jako niesympatycznego stalinowskiego biurokratę o ciasnych horyzontach. Jednakże obaj, Gusiew i Majski, angażowali się w prace komisji w znacznie mniejszym zakresie niż Strang. Większość żmudnej, codziennej roboty spadła naturalnie

na doradców wojskowych, ekonomicznych i politycznych.

Po dziewięciu, jak przystało, miesiącach mozolnej pracy, 12 września – kiedy pierwsze amerykańskie patrole ostrożnie zapuszczały się na terytorium Rzeszy – Europejska Komisja Doradcza wydała na świat protokół kapitulacji i okupacji Niemiec. Delegaci trzech mocarstw złożyli na nim swoje podpisy pośród przepychu wytwornych wnętrz Lancaster House, umeblowanych w stylu fałszywego Ludwika XIV.

W skrócie rzecz ujmując, przyjęty dokument okrawał obszar Niemiec do granic z 1937 roku, to jest sprzed aneksji Austrii i Kraju Sudetów – i oczywiście sprzed wchłonięcia ogromnych połaci Polski w latach

1939–1940.

Przewidywał także utworzenie trzech stref okupacyjnych, które będą zarządzane oddzielnie. Miały one powstać z uwzględnieniem istniejących granic administracyjnych i liczby ludności. Ponadto sprzymierzeni

zgodzili się wspólnie zarządzać stolicą kraju, Berlinem, przy pomocy organu, który będzie później znany pod nazwą Kommandatura.

O ile okupacja „strefy wschodniej” i wschodniej części Berlina przez wojska radzieckie była już ostatecznie postanowiona, o tyle kwestie dokładnej alokacji „strefy północno-zachodniej” (brytyjskiej) i „strefy

południowo-zachodniej” (amerykańskiej) oraz brytyjskiego i amerykańskiego sektora Berlina pozostawiono formalnie otwarte.

Porozumienie więcej zagadnień pomijało, niż doprecyzowywało – w szczególności wciąż nie uzyskano prawdziwej zgody co do ewentualnego utworzenia w przyszłości zjednoczonego państwa niemieckiego

– ale określało przynajmniej z grubsza granice obszarów, które po wojnie miały znaleźć się pod kontrolą poszczególnych mocarstw. O tym, gdzie w momencie kapitulacji zatrzymają się armie sprzymierzonych, zadecyduje oczywiście wojenny przypadek. Ustalono jednak, że gdy wybije godzina zwycięstwa, każdy z aliantów wycofa się do przydzielonej sobie strefy i podejmie niezwykle skomplikowane zadanie zarządzania ludnością podbitych Niemiec (a także jej nakarmienia i zapewnienia należytego schronienia).

To tyle, jeśli chodzi o teoretyczną mapę powojennych Niemiec. Jesienią 1944 roku wojna nie była jeszcze zakończona. Chociaż wszystko wskazywało na to, że wygrają ją alianci, liczyły się przede wszystkim

fakty w terenie, a te wciąż jeszcze trzeba było ustalić. Ostateczną mapę powojennych Niemiec kreślono nie tuszem, lecz krwią.