Rzemiosło zabijania

Miałem Paula za gadułę, który nie może się zdecydować,
co zrobić z czasem, osaczył mnie, uczepił się z niezupełnie
dla mnie jasnych powodów. Od dawna już był współpracownikiem
gazety, ale dopiero od kilku miesięcy przebywał
w mieście, później przypomniałem sobie dokładnie, jak
pewnego popołudnia zjawił się w redakcji, gdzie ja także
miałem właśnie coś do zrobienia; chciał się przedstawić,
a że nikt właściwie nie wiedział, co z nim począć, szybko
sobie poszedł. Trzy dni później zagadnął mnie w kawiarni
w Ottensen, gdzie jadałem śniadania, przez następny tydzień
albo dwa wzdragałem się, ilekroć zauważyłem go przez okno,
najwyraźniej należał już do stałych gości, przemykałem
chyłkiem i chodziłem na kawę gdzie indziej albo wracałem
po półgodzinie, może po trzech kwadransach, z nadzieją że
zrezygnował z czekania – próżną nadzieją, jak się wkrótce
przekonałem. Siadywał wciąż na tym samym miejscu, obserwując
drzwi, w popielniczce papieros, któremu pozwalał
dogasać, nie zaciągnąwszy się ani razu, i gdy w końcu uznałem
swoją zabawę w chowanego za dziecinadę i poddałem
się, powitał mnie jak dobrego znajomego i wskazał krzesło
obok siebie.
Pisał reportaże do działu „Podróże”, sprzedawał je także do
innych pism, a ponieważ żadnego nie czytałem, nie znałem
jego nazwiska. Może to niewłaściwe porównanie, ale w gazecie
obowiązywała hierarchia poszczególnych działów podobna
do tej, która zależnie od popełnionego przestępstwa
występuje w więzieniach, i w tej hierarchii zajmował miejsce
gwałciciela dzieci albo nieco powyżej. Nie żeby moja pozycja
była o wiele lepsza, należałem do tak zwanych luźnych współpracowników
zajmujących się to tym, to owym, gdy jednak
trafi się coś, na co można patrzeć z góry, jak sam później przy
jakiejś okazji powiedział, to się na to z góry patrzy.
Jego austriacki akcent nie uszedł mojej uwadze i choć zwykle
raczej się z tym nie obnoszę, opowiedziałem mu, że moi
rodzice pochodzili z Wiednia. Później spytałem, co sprowadziło
go do Hamburga, bo przecież nie praca, nie miał widoków
na posadę, i pamiętam, że się wzdrygnął, zupełnie jakbym
był ciekaw, co w ogóle robi na tym świecie. Wszystko w jego
osobie wydawało się w jakiś zdumiewający sposób tymczasowe,
a on sam sprawiał wrażenie, jakby był gotów w każdej
chwili zacząć wszystko od nowa, od początku, niemal jakby
czekał na wybawienie. Jego odpowiedź zabrzmiała tak dramatycznie,
że prawie nie da się jej zapisać, nie wzbudzając wątpliwości
w jej prawdziwość.
– Mój anioł śmierci.
Wprawdzie w tym samym momencie wybuchnął urwanym
szybko śmiechem, ale do dziś nie wiem, czy jednak nie było
w tych słowach cienia powagi, sądząc po sposobie, w jaki je
wypowiedział, jak gdyby należały do jego potocznego języka.
– Nie próbuj niczego upiększać – ciągnął, choć nie miałem
nawet okazji do riposty. – Dobrze mnie zrozumiałeś.
Lubiłem, gdy komuś udawało się jednym jedynym zwrotem
zrobić z siebie głupca, jednak czy tego chciałem, czy nie,
w kilku kolejnych zdaniach na swój sposób zrobił z nas błaznów,
z nas obu, wciągnął w rozmowę o rzeczach ostatecznych,
jakby nie było oczywiste, że nic z niej nie może wyniknąć
i że tak czy owak zbyt wielu ludzi za pomocą takich samych
słów wikła się w te same ogólniki.
Nie musiał mi się z niczego zwierzać, już samo bijące od niego
zagubienie nasunęło mi myśl, że opuściła go żona i że dostawszy
w kość, usiłował się na nowo odnaleźć, w środku życia,
jak powiedział, jakby miał wybór, pójść naprzód albo się cofnąć,
i jakby kierunek nie był wyznaczony raz na zawsze. Coś
w nim przypominało mi dziecko w zbyt grubych okularach,
zawsze instynktownie współczułem takim dzieciom – są w stanie
zawiązać samodzielnie buty, ale wszystko inne przekracza
ich możliwości. Dla mnie był jednym z tych, którzy w pewnym
wieku zaczynają myśleć o rozdrożach, inscenizują bezradne
próby ucieczki i nie rozumieją, co się dzieje, gdy nagle stają
przed zamkniętymi drzwiami. To była stara historia, właściwie
mnie nudziła, w kręgu moich znajomych opowiadano ją we
wszystkich możliwych wariantach i zawsze kończyła się w ten
sam sposób: ktoś wymykał się z wizyty u przyjaciół, szedł do
prostytutki, jakby miało mu to zastąpić wszystkie przegapione
rewolucje, albo nagle pojawiała się u jego boku dziewczyna,
wielbiąca go z niezrozumiałych powodów, a on zaczynał wierzyć,
że dzięki niej może liczyć na odroczenie wyroku.
Nowa, którą Paul miał na myśli, robiąc ową sarkastyczną
uwagę, miała na imię Helena i oczywiście nic nie mogło być
tak proste, jak było, istniały stosowne anegdoty, którymi mnie
uraczył, szukając potwierdzenia, że nawet najśmieszniejsze
błahostki sprawiają na mnie wrażenie wyjątkowych i pierwszych.
Choć wcale się nie umawialiśmy, po naszej pierwszej
dłuższej rozmowie szybko stało się regułą, że spotykamy się
rankiem w kawiarni, a ja się na to godziłem i czasem, gdy nie
miałem nic pilnego, zostawaliśmy dłużej albo przyjmowałem
jego zaproszenie i zmienialiśmy lokal, i wiedziałem, że zawsze
w którymś momencie zacznie o niej opowiadać. Raz doszliśmy
nawet do wody, przespacerowaliśmy się wzdłuż portu rybackiego
i przystani, aż w końcu dotarliśmy do śródmieścia,
a on nie przestawał mówić, i być może miałem rację, tłumacząc
jej później, że to właśnie owa mieszanina lekkości i powagi
towarzysząca jego opowiadaniu ostatecznie sprawiła, że
się nią zainteresowałem.
Najwyraźniej po raz pierwszy spotkali się przed piętnastu
laty, później nie widywał jej ani o niej nie słyszał, z wyjątkiem
tych kilku telefonów, gdy zagnało go w jej pobliże. Historia
zaczynała się w jego wsi w górach i było w tym coś wzruszającego
i śmiesznego zarazem, gdy z kilku okruchów lepił teraz
konieczność, przeznaczenie: jeśli nie dla siebie stworzeni,
to przynajmniej związani przez los. Nie pamiętał przy tym
wiele, spacer w śniegu, choć nie umiałby powiedzieć, czy to
ją sobie przypominał, czy też jakąś inną dziewczynę z tamtych
czasów, z którą brodził w ciemności, śmiech, co rozpłynął
się w chłodzie, kilka zdań, ale mówiło się przecież zawsze
to samo, wstydliwe piersi szesnastolatki, obnażane na strychu
nerwowymi palcami, jej smutek, być może tylko w jego absurdalnej
imaginacji, bo tak bardzo chciał się zakochać, i że
miała duże stopy. Ona najwyraźniej zapamiętała więcej, tak
przynajmniej twierdziła, i jak urzeczony możliwością uchwycenia
choć cząstki minionego szczęścia, mógł teraz godzinami
słuchać powtarzanych przez nią szczegółów, pytać, czy się jej
naprzykrzał przechwałkami, czegóż to nie zrobi, gdy tylko
wyrwie się z tej dziury, zjedzie cały świat albo zostanie pisarzem,
jakby to było jedno i to samo, mógł dociekać, czy swoim
gadaniem próbował wywrzeć na niej wrażenie, aż w końcu
zawsze pytał, czy posunął się aż do miłosnych wyznań,
a ona zaprzeczała, kręcąc głową, i ze śmiechem wypaliła, że na to
był o wiele za tchórzliwy.
Nie wiem, wpadł właśnie na mnie przez przypadek, czy
wybrałby także kogoś innego, kto stawiałby jeszcze słabszy
opór, czy też to moje pochodzenie pozwoliło mu uznać, że
mamy ze sobą coś wspólnego, a może zaufał mi, bo przeczuwał,
że dręczy mnie to samo co jego: marzenie, żeby kiedyś
napisać powieść, dzięki której czyjeś życie stanie się znośniejsze,
która kogoś wynagrodzi, chociaż nie potrafiłbym powiedzieć
za co.
To oczywiście duże uproszczenie, że w każdym dziennikarzu
drzemie niespełniony pisarz, ale zbyt często zdarzało się,
że po kilku kieliszkach wina ktoś nagle wyznawał, co go właściwie
nurtuje, a ja w ostatniej chwili gryzłem się w język z ulgą,
że sam z tym nie wypaliłem, aż do chwili, gdy także z Paulem
wdałem się w rozmowę o wielu niedocenionych geniuszach
redakcyjnych.
Było to rankiem, po tym jak bitą godzinę czekałem w foyer
hotelu Reichshof na wywiad z reżyserką z Schauspielhaus, aż
wreszcie wpadła jak bomba i odpędziła mnie ruchem ręki,
którego nigdy nie zapomnę, a on próbował mnie pocieszyć,
włączając mnie do owego podejrzanego kręgu.
– Nie będziesz przecież trwonił życia na takie błahostki –
zaczął, gdy się tym z nim podzieliłem. – Jak się dokładnie
przyjrzeć, wszystko jest kwestią stanowiska.
A później powiedział coś, co miało być jeśli nie pasowaniem
na rycerza, to przynajmniej swego rodzaju formułą uniewinnienia,
ale sądząc po tonie, równie dobrze mogło być potępieniem.
– Dla mnie jesteś pisarzem.
Na tym poprzestał i właśnie dlatego, że chwila akurat byłaby
stosowna, nie odważyłem się wspomnieć, że po naszych
spotkaniach siadywałem w domu i spisywałem, co opowiadał,
choć dziś nie mogę powiedzieć, żebym wiele oczekiwał
po moich już to zbyt zuchwałych, już to bojaźliwych próbach.
Dla mnie nic z tego nie nadawało się do użytku i skłamałbym,
twierdząc, że dopuściłem go do siebie tylko z powodu jego rozpaczy,
uprzytomniłem sobie, iż cokolwiek zrobi, ostatecznie
i ja będę miał z tego jakieś korzyści. Bo chociaż czasem zdawał
się graczem, który nie wykonał jeszcze ruchu albo miał serię
niepowodzeń i przy pierwszej okazji będzie tak długo podbijał
stawkę, aż doszczętnie się spłucze, to na początku naszej znajomości
wystarczyło mi przeczytać własne notatki, by pojąć,
że wyjdzie z tego co najwyżej melodramat, nic więcej.
W każdym razie podczas jakiejś podróży do Londynu przed
sześcioma miesiącami ponownie spotkał Helenę i już sam fakt,
że, jak powiedział, nie mógł to być przypadek, po raz kolejny
uświadomił mi, jakiego rodzaju historii pragnął. Przerażało
mnie, jak bardzo potrzebował iluzji, to była prawdziwa elegia
na jej cześć, jakby nie wiedział, że na wydeptanych ścieżkach
całego świata wcześniej czy później wpadniemy na kogoś,
kogo znamy, i wcale nie musi nas to wytrącać z równowagi.
Wystarczyłoby, żeby posłuchał samego siebie, a zrozumiałby
moje kręcenie głową, zdziwienie wywołane uwagą, że na początku
wcale jej nie poznał, nie zareagował, gdy stanęła przed
nim na Paddington Station, młoda kobieta powtarzająca bez
przerwy jego imię, gapił się na nią i uwierzył, że to ona, dopiero
gdy siedzieli naprzeciwko siebie w pobliskim lokalu,
trzymali się nad stołem za ręce, patrzyli sobie w oczy, składali
pierwsze wspólne wspomnienia.
(...)