Piękne zielone oczy

Arnošt Lustig

Piękne zielone oczy

fragment

Skończyła sprzątanie gabinetu, wilgotną szmatą starła krew z kafelków, wypolerowała narzędzia. Usiadła. Była w kropce. Co stanie się rano, kiedy miejsce Kruegera zajmie inny lekarz? O reszcie personelu wolała nie myśleć. Gaz, potem komin. Chyba przez niedopatrzenie znalazła się sama w gabinecie, może i w całym baraku. Zgasiła światło, okna utonęły w ciemności. Była to jedna z tych nocy w Auschwitz-Birkenau, kiedy szarość oznacza nie tylko ubytek światła, ale mrok, który nastanie na końcu świata, z końcem ostatniego człowieka, ostatniego drzewa, ostatniej gwiazdy. Spowił ją, przeniknął umysł, serce, duszę i ciało. W Auschwitz‑Birkenau była już osiemdziesiąt dni, lecz to, co działo się tutaj, wykraczało poza jej zdolność rozumienia.

Gabinet cuchnął karbolem, jodem, krwią i wilgocią. Przez okno widziała ognie drugiego i trzeciego krematorium. Dopóki był tu doktor Krueger, nosiła fartuch. Nie pracowała na zewnątrz i nie musiała przechodzić przez to, co pozostałe dziewczęta z baraku. W kieszeni miała przepustkę za Postenkette , łańcuch straży. Po tej nocy traciła ważność. Każdy człowiek w Auschwitz-Birkenau, nie myśląc dłużej niż sekundę, potrafił sobie wyobrazić siebie w podziemnej rozbieralni, jak ściąga ubranie i idzie do łaźni. A potem zamykają się hermetyczne drzwi, od wewnątrz bez klamki, i z fałszywych natrysków w suficie zaczynają spadać kryształki zielonawego cyklonu B, z których uwalnia się gaz.

Wiedziała, że siedzenie tu kołkiem i myślenie o własnym końcu nie jest dla niej dobre. Nie mierzyła czasu, gdyż nie miała zegarka, na ścianie też go nie było. Miała identyczne wrażenie jak starcy, kiedy już wszystko zostało ustalone. Martwych nikt o nic nie pyta. Prócz gabinetowego odoru wyczuwała wciskający się przez każdą  szczelinę tłusty dym. Auschwitz-Birkenau, stacja końcowa. Przyszło jej na myśl niemieckie słowo Endlösung.

Tkwiła w napięciu niczym mysz w pułapce, niewidząca drogi ucieczki. Jeszcze wczoraj dodawała jej otuchy obecność obersturmbannführera Kruegera w mundurze ze srebrnymi epoletami i obszytymi srebrem dziurkami na guziki. Mógł podnieść słuchawkę telefonu, zadzwonić do żony, dorosłych dzieci, do córki w Alzacji, zastanawiać się na głos, co będzie robił w niedzielę. Nawet ukarany obersturmbannführer miał jakieś perspektywy.

Była głodna i spragniona. Wiedziała, że rano będzie gorzej. Czuła chłód, zostawiła więc chustkę na głowie. Zeszłego tygodnia bolał ją ząb.

Ze sprzątającą dziewczyną, którą zmieniła w gabinecie doktora Kruegera, nie cackali się nic a nic. Każdy, kto tu jeszcze żył, żył kosztem innego.

W rzadko używanym pokoju usłyszała hałas. Zastygła. Dobiegło ją skrzypnięcie i odgłos zatrzaskiwanych drzwi. Ktoś wszedł do ubikacji. Następne skrzypnięcie, potem dźwięk spłukiwanej wody. Wyszła dziewczyna.

– Ty, słuchaj – powiedziała Skórka.

– O co chodzi? – spytała dziewczyna po polsku.

– Jesteś z baraku?

– Nie.

Na oko osiemnaście lat, wystrojona. Spódnica do kolan, kolorowa bluzka z bufiastymi rękawami, wełniane skarpetki, sznurowane buty. Więźniarki tak nie wyglądały. Włosy zaczesane mocno do góry, na początku wojny nawet prascy chłopcy nosili podobną fryzurę. Powiedziała, że doktor, który ma zastąpić Kruegera, właśnie wybiera dziewczyny do burdelu polowego gdzieś na Wschodzie.

– Jeżeli będziemy miały szczęście, zrobią z nas kurwy. Jak myślisz, nadaję się?

– Czy to selekcja? – spytała Skórka.

– A co to takiego?

– Sortierung. Wybieranie.

Dziewczyna nie znała obozowego słownictwa.

– Nas jest sześćdziesiąt, wybiorą trzydzieści sześć. Reszta może iść na pielęgniarki.

Nagle w baraku i na zewnątrz zgasło światło.

– O, tutaj też są awarie jak w Warszawie? – zdziwiła się dziewczyna.

Miała ładny spokojny głos, na przegubie maleńki zegarek. Już samo to ją wyróżniało, bo zegarki były zabierane. Ponadto na środkowym i serdecznym palcu nosiła pierścionki.

Skórka przemyślała błyskawicznie, co może dla niej znaczyć udział w przeglądzie. Przez otwarte drzwi dobiegał rozwścieczony męski głos, który krzyczał do telefonu:

– Co takiego? Pół godziny do godziny? Scheisse. Tutaj hauptsturmführer doktor Lucian Schneidhuber. Barak dwudziesty pierwszy.

Było słychać, jak rzucił słuchawką. Telefon jeszcze zabrzęczał, po czym ucichł.

– Jest tu ktoś? Potrzebne mi świece! – zawołał.

Skórka wiedziała, gdzie są.

– Zaraz będą! – krzyknęła w mrok ponad głową dziewczyny.

Odszukawszy płaskie pudełko, ruszyła po omacku na drugi koniec korytarza. Spieszyła się. Doktor gestem ręki kazał jej stanąć przy ścianie, razem z dziewczynami. Czyżby uznał ją za jedną ze stłoczonych w pokoju aryjek? Nie miała nic do stracenia. Hauptsturmführer zapalił pierwszą świecę, zamknął zapalniczkę i od płonącego knota zapalił drugą. Następnie na zeszyt w twardej czerwonej okładce kapnął z obu dwie krople wosku i postawiwszy na nich świece, chwilę je przytrzymał.

Skórka zostawiła uchylone drzwi, płomienie chybotały w podmuchach przeciągu. Stała pod ścianą, ostatnia. Nie rozglądała się zbytnio, by nie zwracać na siebie uwagi, niemniej dostrzegła, jak wygląda już wybrana piętnastka. Dziewczyny miały na sobie bluzki, spódnice i buty, na hakach wisiały ich kolorowe płaszcze. Musiały być w lagrze nowe, pewnie dopiero co przywiezione. Wszystkie w wieku osiemnastu, dwudziestu lat lub niewiele więcej, ale raczej nie mniej. W pokoju czuło się woń potu, pachnideł i niezmienianej od kilku dni bielizny. Trzydzieści sześć? Wątpiła, by te niewybrane przez lekarza zostały pielęgniarkami.

Czuła się tak samo jak dwudziestego ósmego września na rampie w Auschwitz I. Obojętna na wszystko, niczym łza wosku, z której każdy sformuje, co zechce. Miała szczęście, że doktor Krueger, który nie cierpiał sprzątaczek w więziennych pasiakach, nakazał przynieść dla niej z magazynu sukienkę z długimi rękawami i sznurowane buty z grubymi wełnianymi pończochami.

Dziewczyny stały niedbale, plecami lub ramionami oparte o ścianę. Albo nie wiedziały, że są w Auschwitz-Birkenau, albo co to znaczy.

Niekiedy hauptsturmführer krzyczał: „Ruhe! Cicho!”, a od czasu do czasu cedził „Schweinerei”. Wyczytał trzy niemieckie nazwiska z wykazu: Mathilde Seder, Brunhilde Bausinger, Helga Burger. Miał podkrążone oczy.

Wywołana trójka odkleiła się od ściany. Były to Wasserpolki. Bez żadnych pytań przydzielił je do wybranych. Interesowała go rasa. Policzył: osiemnaście. Jeszcze osiemnaście.

Był wysoki i chudy jak tyka, o trupio bladej twarzy. Jedna ze świec zgasła. Zapalił ją znowu. W świetle dygoczących płomyków wyglądał równie upiornie jak dziewczyny. Obóz wciąż tonął w ciemności. Myśląc o tacie, Skórka zastanowiła się, czy przez druty pod napięciem biegnie teraz prąd.

Hauptsturmführer Schneidhuber siedział za dużym biurkiem. Z prawej podpisana teczka, z lewej kwestionariusze i wykazy. Na suficie nad jego głową tańczyły cienie.

Wiedziała już: musi zataić, że jest Żydówką. Hauptsturmführer sprawdzał pochodzenie rasowe każdej dziewczyny, nie sprostałaby jego drobiazgowym pytaniom. Jeśli spyta, odpowie, że jest aryjką. Gdy zapyta o wyznanie, opisze siebie jako swoją nauczycielkę rysunków w podstawówce, wiedziała bowiem, do jakiego ta chodziła kościoła. Układała sobie w głowie odpowiedzi na możliwe pytania hauptsturmführera.

W Auschwitz‑Birkenau przebywała osiemdziesiąt dni, ostrzyżona na zero. Dziewczyny pod ścianą jeszcze nie były ścięte na trzy milimetry, we włosach miały spinki, kokardki, grzebyki. Ta z wysoko zaczesanymi włosami stała z boku. Nie zaliczyła pytań. Zostanie pielęgniarką. Czemu ludzie tak bardzo wierzą Niemcom? Czy dlatego, że wygodnie jest wierzyć, trudniej nie wierzyć, a czymś strasznym nie wierzyć w nic? Jakie cechy musi mieć dziewczyna, by hauptsturmführer ją wybrał?

Co też uczyni z jej nieobecnością Beata Kowalska w baraku numer 18? Już ją pochowała? Jeśli jej nie szukali wieczorem, rano tym bardziej nie będą. Nawet w przedsiębiorstwie Auschwitz‑Birkenau ludzie znikali na dzień, dwa, czasem dłużej, niczym przysłowiowa igła w stogu siana.

Zastanowiła się nad swoimi szansami. Nikt nie wie, że ma piętnaście lat. Już po przyjeździe, na rampie, stosując się do rady Polaków, dodała sobie trzy. Po dniu i nocy w Auschwitz‑Birkenau nie skłamałaby, twierdząc, że ma tysiąc. Dzieci poniżej piętnastki szły z rampy prosto do komina. Ludzie powyżej czterdziestki – o ile nie skłamali – zazwyczaj także.

Czuła w kościach, że zaraz przyjdzie kolej na nią. Nasłuchiwała pytań hauptsturmführera, starając się zapamiętać, w jakiej kolejności je zadawał i co zapisywał. Spieszył się. To dobrze. Ta z wysoko zaczesanymi włosami obojętnie przyjęła swój los. Co z tego, że będzie wynosiła nocniki z izby chorych? Powietrze w pokoju zgęstniało, świece kopciły.

Tyczkowaty hauptsturmführer doktor Lucian Schneidhuber zajadał przy pracy owsiankę, popijając wodą mineralną z butelki z niemiecką etykietką. Badawcze zmęczone oczy i krótko przystrzyżone płowe włosy. Czapkę z trupią czaszką odłożył na skraj biurka, mogła spaść w każdej chwili. W rubrykach kwestionariuszy notował cechy dziewcząt. Gdyby wybierał dla Lebensbornu, Źródła Życia, gdzie sprawni esesmani zapładniali zdrowe i chętne niemieckie kobiety, aby rodziły dzieci czystej rasy, stosowałby inne kryteria. Nie krył niezadowolenia, gdy w trakcie przesłuchania któraś mu się nie spodobała lub podejrzewał ją o kłamstwo. „Schweinerei, fort mit dem Dreck” . Następna. Kilka razy mruknął „Scheissegal”. Mówił powściągliwie, do rzeczy. Miał bardziej niewybredne słownictwo niż obersturmbannführer Julius Krueger, który również walił prosto z mostu. Ciemna żarówka, zwisająca na sznurze o długości mniej więcej dwóch łokci, huśtała się w przeciągu. Zadanie wyboru  prostytutek dostał w ostatniej chwili. Kolej na Skórkę. Zlustrował ją szybko od stóp do głów. Czy przypomniał sobie, że to ona przyniosła świece? Wziąwszy pejcz, uderzał nim lekko w półotwartą dłoń.

– Aa, to ty. Podejdź. – Odłożył pejcz na biurko i wziął ołówek.

Pisząc coś na górze kartki, złamał czubek. Zaklął, po czym powiedział:

– Aber jetzt nur die Wahrheit. Teraz gadaj prawdę.

Była ostatnią ze zleconej liczby. Grzebiąc w papierach, szukał kwestionariusza numer trzydzieści sześć. Kazał, by odpowiadała tylko „ja”, „nein”. Wyglądała młodo i zdrowo.

Nie pierwszy raz grała o życie, ale zawsze było tak samo, jak za pierwszym razem. Tkwiło w niej coś, co dotychczas się sprawdzało. I tego się trzymała. Był to upór, ale nie tylko.

Jak przy coponiedziałkowych selekcjach w Auschwitz-Birkenau. Za każdym razem jej życie było w obcych rękach. O tym, czy będzie żyła lub nie, znów zdecyduje ktoś, kto jej nie zna, widzi ją pierwszy raz, jednym okiem. Dla Ramona pierwsza selekcja była zarazem ostatnią. Podczas jednej z niespodziewanych selekcji w baraku numer osiemnaście straciła matkę. Gdzieś w zakamarkach mózgu znajdowali się jej znajomi i nieznajomi, których ostatni raz widziała przy selekcji. Krematoria nie mogły próżnować. Jeśli było za mało chorych, szli zdrowi, jak nie mieli Czechów, szli Węgrzy. Matka, kto wie, może jeszcze żyła. Mówiono, że wtedy jej grupa nie pojechała ciężarówką Sortierabteilung do krematorium, tylko dalej, za bramy Auschwitz-Birkenau.

Wszystko to zmieściło się w ułamku między skinieniem i podniesieniem głowy. Ja, nein. Wynikający z pochodzenia brak pewności siebie ubierała w kłamstwo, jakby było stosowną sukienką. Na razie nie myślała, co zrobi, jeśli przejdzie.

 

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.