Siódmy życiorys

Historia  XX  wieku zaczęła się dla mnie we wtorkowy wieczór 14  marca 1939  roku, kiedy armia Hitlera zajęła moje strony rodzinne, miasta Śląską i  Morawską Ostrawę. Tamtego wieczoru, gdy pierwszy raz wdychałem spaliny z silników wojskowych aut i  wozów pancernych, miałem dziewięć lat i  pięć dni. Początek mego prawdziwego życia i  pierwszego życiorysu, który, czego sobie wówczas nie uświadamiałem, podciął mi korzenie, obciąża sumienie mojego ojca Bohumila, bo jak się wtedy mówiło, przystał do Niemców i został kolaborantem. Ale ponieważ w życiu, poza zbudowaniem białego domu w  Hošťálkovej koło Vsetína, niczego nie potrafił doprowadzić do końca, to i z jego niemieckością było podobnie: w styczniu 1945 roku, chcąc pewnie ratować skórę, zdezerterował z Wehrmachtu i rzekomo poszedł do partyzantki. Po wojnie został aresztowany i skazany na trzy lata kolonii karnej w kopalniach uranu. No i w styczniu 1951 roku zmarł na skutek choroby popromiennej, której okrutny i  beznadziejny przebieg opisano dokładnie dopiero w drugiej połowie XX wieku. W moim życiu nigdy nie odgrywał roli tyrana panującego nad całą rodziną, a zatem i nade mną. Jego władczość nigdy nie wpędziła mnie w rozpacz, nigdy nie odczuwałem przytłaczającego ojcowskiego autorytetu, dla którego mogłem żywić albo szacunek, albo czuć przed nim strach. Nie był silną, niezłomną osobowością, w zderzeniu z którą nie miałbym szans. Za życia drażniła mnie jego słabość, nieustanna chwiejność i niepewność.

Ojciec Bohumil nigdy nie był dla mnie oparciem, jego obecność nigdy nie dawała mi poczucia pewności siebie, bezpieczeństwa czy ojcowskiej tkliwości, której tak bardzo pragnąłem. Zawsze chciałem mieć silnego ojca, jak się to patetycznie mówi, opokę pośród burz życia, nawet jeśli ostatecznie miałbym się o nią rozbić. Lecz nic z tego. Ojciec był mięczakiem, a ja rozbiłem się o jego słabość. Najbardziej mnie wnerwił, gdy w  ostatnich latach swego życia pomylił sobie nasze role, żądając, żebym to ja był dla niego oparciem.

Jego dzieło życia stanowił biały dom w Hošťálkovej koło Vsetína. Zbudował go w roku 1940 głównie dlatego, żeby udowodnić całej wsi, jak daleko zaszło proste chłopaczysko z Wołoszczyzny Morawskiej, cukiernik i właściciel kawiarni w Ostrawie, najpierw w Śląskiej, a potem Morawskiej. Od samego początku nienawidziłem tego domu. Po narodzinach brata Kamila nocą w czwartek 1 lutego 1945 roku, gdy z sypialni na piętrze dobiegł mnie krzyk bólu mamy, a później cichy płacz dziecka, zamarzyła mi się katastrofa w postaci trzęsienia ziemi, pożaru albo rozżarzonego ciała niebieskiego, które przebiłoby dach białego domu i co najmniej poharatało wszystkich domowników. Rozgwieżdżona śnieżna noc nad Kuželkiem i Nivą pozostała jednak spokojna i jasna aż do brzasku, rozświetlały ją tylko od czasu do czasu białe i żółte flary zrzucane przez huczące cicho samoloty radzieckie lub race odpalane przez partyzantów z łąk pod Marušką. Sześć albo siedem białych spadochronów, obciążonych olbrzymimi cygarami, płynęło w nocnym wietrze nad ogrodem ojca Bohumila. Jeden chyba dostał niedobry podmuch. Cieszyłem się, że spadnie na dach białego domu, ale ładunek zahaczył tylko o naszą rynnę i spadł za płotem na gołe pnie przed tartakiem braci Surých, byłych faszystów. Spadochron sklęsł na ośnieżonych kłodach i wtedy zasnąłem. Przyśniła mi się olbrzymia biała dusza, którą Wszechmogący spuszcza z nieba wprost w dopiero co narodzone ciałko Kamila. Katastrofa, o której marzyłem całą noc przed narodzinami brata i po nich, nie nadeszła. 25 Natomiast w środku kwietnia 1945 roku, gdy tak wyczekiwana katastrofa była w zasięgu mojej ręki, udaremniłem ją sam. Nie, nie z własnej woli. To Bóg zapewne chciał naprawić lekkomyślność mamy. Błąd polegał na nieostrożności; położyła bowiem brata w beciku na trawie zbyt blisko zbocza nad głębokim potokiem, gdzie pod oknami białego domu ojca płukała wyprane pieluchy, i poszła do piwnicy po następne klamerki. Kamil zaczął się wiercić, no i sturlał się w metrową toń, po czym powoli opadł na dno. Z nosa brata wydostawał się sznurek małych bąbelków; Kamil spał nadal, oczy miał zamknięte. Pochyliwszy się na kryształowo czystą wodą, patrzyłem na jego śmierć, myśląc przy tym: jakże proste, bez efektów dramatycznych, ciche i spokojne może być umieranie i jak znienacka niczym podstępny drapieżnik nadeszła tak od dawna przeze mnie wyczekiwana katastrofa, karząc ojca Bohumila również za grzechy, jakich dopuścił się wobec mnie. A potem zasłyszałem z nieba głos, który nakazał mi wyciągnąć brata, już niemal topielca. Głos, pewnie Boży albo anielski, był wprawdzie cichy, ale na tyle stanowczy i ostry, że zdusił wszystkie moje gromadzone od narodzin Kamila dowody upokorzenia, jakie on, niewinny, ściągnął na mnie swoim istnieniem. Nieubłagany, bezwzględny głos nie dał mi nawet czasu na przemyślenie argumentów przemawiających za prostą i bezbolesną śmiercią brata, by potem wstać i odejść, udając, że w chwili, gdy nieszczęśliwy traf sprowadził ową śmierć, nie było mnie nad potokiem. Nagle ogarnęła mnie nie tyle próżność, ile natrętne, nieprzyjemne uczucie, że na rozkaz Najwyższego wcielam się w rolę jednego z aniołów stróżów. Po wyciągnięciu brata z wody nie czułem żadnego zadowolenia, radości czy wręcz dumy z jego uratowania. Pomyślałem sobie: gdyby Bóg mnie nie widział, gdyby nie przemówił głosem własnym lub jednego ze swych aniołów stróżów i gdyby mnie – pomimo mych krnąbrnych, grzesznych myśli i pragnienia katastrofy – nie wezwał stanowczo do spełnienia dobrego uczynku godnego anioła stróża, odszedłbym od potoku, zaszył się w ciemnym kącie swego pokoiku na poddaszu i dziękował  Wszechmogącemu za to, że wreszcie na dom ojca Bohumila i na niego samego zesłał nieszczęście, na jakie zasłużył. A skoro już wyciągnąłem brata z wody, ratując mu życie, więc z cokolwiek dziwną, czy raczej z zawstydzającą satysfakcją mogę uważać, że stało się tak z woli Bożej, nie mojej. I że ja, bezbronny wobec jego woli, byłem tylko jej wykonawcą. Na brzegu Kamil zaczął kaszleć i wykrztuszać wodę. Odzyskawszy oddech, rozpłakał się. Żył.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.