Milczący Lama

Buriacja na pograniczu światów

Albert Jawłowski

Milczący Lama

Buriacja na pograniczu światów

fragment

      Warsztat Balżynimy to ciasna kanciapka wciśnięta między chwasty porastające niewielki przydomowy ogródek. Tania dbała o kilka grządek cebuli, kawałek ziemi obsadzonej kartoflami, ale nie miała głowy, żeby jakoś szczególnie koło tego chodzić. Większość czasu spędzała przy krowach.

W kanciapce panował bałagan. Walały się tam narzędzia, palniki, mniejsze i większe kawałki drewna, dłuta, pilniki, farby, zwoje drutu, kawałki koziej skóry, płaty blachy, listwy. Wszystko na kupie. Na środku stał duży, drewniany stół, przy którym siedząc na niewielkim zydelku, pracował Balżynima. Czasem, nie patrząc nawet, sięgał po coś albo wstawał i złorzecząc, przekopywał się przez stos narzędzi, materiałów i góry pozornie niepotrzebnych rupieci. Od kilku dni rzadko stąd wychodził.

 – Ledwo nadążam. Wszyscy się zwalili, popłacili z góry, to co zrobię? – utyskiwał, nie podnosząc głowy znad stołu. Ale w gruncie rzeczy był zadowolony. W ciągu trzech ostatnich tygodni zarobił prawie czterdzieści tysięcy rubli, a pracy mu nie ubywało. Mieszkał skromnie. Na pierwszy rzut oka sprawiał wrażenie cienko przędącego abnegata, ale cały czas zasuwał i jak na miejscowe warunki zarabiał znakomicie. Dużą część pieniędzy przesyłał córkom, które mieszkały w Aginskoje. Można powiedzieć: w stolicy. Do niedawna Aginskoje było centrum Agińsko-Buriackiego Okręgu Autonomicznego znajdującego się już poza administracyjnymi granicami Buriacji. W 2008 roku okręg połączono z obwodem czytyjskim i w ten sposób na mapie Rosji pojawił się Kraj Zabajkalski. Aginskoje, chociaż to mała mieścina, pozostawało jednak nieoficjalną stolicą agińskich stepów. Córki ułożyły sobie życie nie najgorzej. Miały pracę, rodziny i kochającego ojca, który w razie czego pomagał im, w czym się dało.

Balżynima narzekał, ale pracował z zapałem. A ja siedziałem mu na głowie. Nieszczególnie go to irytowało. Przeciwnie. Wbrew szorstkiej pozie mrukliwego buriackiego macho, który nie lubi na darmo strzępić języka, był człowiekiem bardzo towarzyskim. Uwielbiał gadać. Siedzieliśmy więc i gadaliśmy. Któregoś razu rozmowa zeszła na dawnych cugolskich darchanów.

Pierwszy był Szojbon Namsarajew. Wielki darchan, architekt, budował dacan cugolski. Potem Tatar Kowal, miał na imię Erdeni. To on wykuwał te ozdobne ażurowe schody w dacanie. Po nim był tu mistrz Jundun Garmajew. Wspaniały rzeźbiarz. Pracował z nim Miedziany Dorżo. We dwóch wykuli ośmioipółmetrową rzeźbę Buddy Maitrei. Skończyli w 1897 roku. Przy dacanie zawsze powinien być darchan. A szamani też ich potrzebują. Byle kto nie może robić atrybutów szamańskich.

 – To się da połączyć? – zapytałem tonem naiwnego misia, przyglądając się od jakiegoś czasu, jak Balżynima robi obręcz bębna.

 – Co?

 – No, pracę dla dacanu i dla szamanów. Przecież to zupełnie różne rzeczy…

 – E tam, pewnie, że się da. Darchan może nie tylko pracować i dla jednych, i dla drugich. Może nawet sam szamanić. W pewnym sensie – dodał. – W ogóle to prawdziwy darchan może stać wyżej od szamana. Darchan umie obchodzić się z ogniem, żelazem, drewnem, wodą i powietrzem. Panuje nad żywiołami. One mu służą. A kiedy bierze je we władanie, może wpaść w trans. Rozumiesz? – Nie czekając na odpowiedź, podniósł wzrok. – Szamani, choćby najsilniejsi, nie są mocniejsi od darchanów – oznajmił sentencjonalnie, po czym znów pochylił się nad stołem i wrócił do pracy, nie przestając mówić. Trzeba przyznać, że jego zdolności oratorskie niewiele ustępowały manualnym. – Lamowie też mają swoje ograniczenia. Są tu od niedawna, a darchani od najdawniejszych czasów. Kiedyś dzielili się na białych, czarnych, srebrnych i złotych. Biali pracowali w drewnie. Czarni to kowale, kuli metal. Srebrni są mistrzami pracy w srebrze, a złoci w złocie. Jeśli ktoś na przykład chciał mieć najpiękniejsze buriackie siodło, to drewniany stelaż i siedzisko zamawiał u białego darchana, a wykończenia i ozdoby u srebrnego. Kowal musiał wykuć porządne strzemiona. Takie siodło trzeba było jeszcze podmalować, obić suknem. W jednej sprawie chodzi się do cieśli, a w innej do jubilera czy snycerza. Ale sprawny darchan potrafi zrobić wszystko. Powinien umieć wykonać jedną rzecz od początku do końca. Pewnie, że jedno idzie mu lepiej niż drugie, ale daje sobie radę i z drewnem, i z metalem, i z farbami, i ze wszystkim, co potrzebne… Prawda?

Pokiwałem głową.

 – No. Kiedyś taka praca to nie było proste rzemiosło. Była jak obrzęd szamański. Mówiłem ci, sami darchani byli jak szamani. Dopiero potem przyszli lamowie. I darchani zaczęli się modlić też do buddyjskich bóstw. Uznali ich moc. Ale nigdy nie odwrócili się od swoich szamańskich korzeni. – Sięgnął po spory płat koziej skóry, który luźno wisiał na zbitym z desek stojaku. Chwilę mu się przyglądał, odłożył go i wrócił do szlifowania drobnoziarnistym papierem ściernym obręczy na bęben. – Bez specjalnych obrzędów nie wolno wykonywać przedmiotów kultu, tank czy rzeźb. Niczego. Jeśli zabierzesz się do takiej roboty, a nie masz poświęcenia lamy czy szamana, to może być z tobą bardzo źle.

Chciałem wtrącić jakieś pytanie, ale się rozkręcał. Coraz lepiej rozumiałem, skąd brała się jego popularność. Był jak play­lista. Swobodnie zmieniał wątki i przechodził z jednej opowieści w drugą.

 – Tu nic nie dzieje się przypadkiem. Nie możesz po prostu wyuczyć się roboty i już. Bo talent idzie przez krew, dostajesz go od przodków. Jeśli nie masz tego w genach, to nigdy nie będziesz darchanem. No bo co to są geny, co? – Znów podniósł głowę, z wyczuciem wprawnego mówcy zrobił krótką przerwę i po chwili sam sobie odpowiedział: – To przede wszystkim predyspozycje do takiego czy innego rzemiosła, takiej czy innej profesji. Jeśli w jakiejś linii był darchan, to wiadomo, że będzie się tam pojawiał co dwa, trzy pokolenia, póki linia nie wygaśnie. I tak jest ze wszystkim.

Odłożył obręcz, wstał i podszedł do drewnianego regaliku. Sięgnął po niewielką puszkę i wrócił do stołu. Zaczął rozglądać się wkoło, aż wreszcie znalazł flanelową szmatkę.

 – A wy? – zapytałem.

 – Co ja?

 – Jak zaczęliście…

 – No, ja te predyspozycje miałem od dziecka.

Balżynima nie był nigdy prymusem, ale każdy wiedział, że nikt w całej szkole nie rysuje lepiej od niego. Nauczycielki angażowały go do robienia gazetek ściennych i przymykały oko, kiedy od czasu do czasu z kimś się pobił albo nie przyszedł do szkoły. Kiedy dorósł, zaczął pracować w kołchozie, niedaleko miasteczka Mogojtuj. Najpierw przydzielono go do brygady pastuchów. Spędził więc trochę czasu, pilnując państwowych krów i baranów, ale dość szybko przeniesiono go do komórki kultury i oświaty.

 – No i zostałem oddelegowany na odcinek ideologiczny. – Zaczął się śmiać. – Czego ja tam nie robiłem! Wycinało się wielkie gołąbki pokoju z dykty albo styropianu. Co chwila odbywały się jakieś rocznice, święta, dni takich zwycięstw, siakich sukcesów. Pisałem wielkimi literami najróżniejsze hasła: „Dumnie kroczymy ku zwycięstwu komunistycznej organizacji pracy” albo: „Niech żyje taka to a taka pięciolatka”, „Niech żyje taka czy siaka republika socjalistyczna”. No, tego typu rzeczy. – Pochylił się w moim kierunku, puścił do mnie oko i dodał półszeptem: – Zawsze mieliśmy najładniejsze hasła i transparenty, mówię ci. Ja nie tylko zgrabnie pisałem, ale i zawsze dodałem jakiś ornamencik: a to jakiś ludowy szlaczek wymyśliłem, a to żurawia czy orła domalowałem.

 – A do jakiejś szkoły plastycznej…

 – Nie – zareagował błyskawicznie, nie dopuszczając do dywagacji na temat wykształcenia, którego nie miał. – Wszystko dostałem po przodkach. I wszystko mi przychodziło lekko, bawiłem się tym. Na przykład Lenina zawsze robiłem tylko ja. A to była główna figura. Na Lenina zawsze były okazje. Sam nawet nie wiem, ilu tych Leninów namalowałem. Do dziś mogę go rysować z zamkniętymi oczami. Ręka sama chodzi, jak automat. Ludzie kłaniali się przed moimi Leninami, zupełnie jakby się modlili. – Przerwał na chwilę i zaczął się kiwać na taborecie. – Wesołe czasy były. Dobrze się żyło. Aż w końcu szlag to wszystko trafił. I znów poszedłem pasać barany.

Wyczyścił i obdmuchał obręcz. Przez środek przechodziły dwa przecinające się, wyprofilowane kątowniki.

 – Dobrze – powiedział sam do siebie i odłożył obręcz. – Mówię ci, straszny burdel się zrobił. Siedzieliśmy z tymi baranami, a nawet nie było do końca wiadomo, czyje one są. Więc zaczęliśmy je po cichu sprzedawać na lewo, bo przestali płacić. Pieniądze zaraz się rozchodziły. Oddało się długi, resztę przepuściło i dalej co? Piło się wtedy całkiem sporo. – Delikatnie podważył śrubokrętem wieczko, otworzył puszkę i zanurzył w niej pędzel.

Darchan powinien dbać o zdrowie i zachowywać jasny umysł. Nie powinien palić ani pić alkoholu. Nie może się ładować negatywnymi emocjami. Balżynima nie pije od 1995 roku. Wcześniej lubił polować, łowić ryby, ale podobno darchan nie powinien również bez potrzeby pozbawiać życia innych istot. Przedmioty, które robi, muszą mieć dobrą energię. Muszą być czyste.

 – Na początku lat dziewięćdziesiątych na całego zaczęło się z szamanami. Wcześniej też byli, ale bardzo ukryci i nieliczni. Kilku złapali i wywieźli do Czyty, do szpitala, że niby chorują na schizofrenię – mówił, nie odrywając wzroku od obręczy.

 – A teraz?

 – Jest ich bardzo dużo. Wydaje mi się nawet, że za dużo. Narobiło się wkoło różnych szarlatanów i zwykłych naciągaczy. Pojedź w lecie nad Bajkał, na wyspę Olchon, to zobaczysz cały cyrk, tylko małp im brakuje. Błaznują przed przyjezdnymi. Wycieczki do nich wożą jak do kina. Tam jest jeden prawdziwy szaman, ale jego akurat nie pokazują. – Wstał i odwiesił obręcz na cienki, długi haczyk. Usiadł, nucąc pod nosem, i wrócił do opowieści.

 

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.