Matka bez wyboru

O kobietach, które opuściły swoje dzieci

Matka to ostoja. Przystań. Ta z otwartymi ramionami, zawsze skorymi przytulić i zapewnić ukojenie. Gotowa do poświęceń. Jedyna i dana od początku do końca. Na zawsze. Ta, która wyrzeknie się „ja” w imię „ono”. Ta, która ofiarowuje, składa siebie na ołtarzu macierzyństwa. Ubrana w szaty Matki Polki, uwieczniana przez poetów i malarzy. Kobieta symbol. Poczciwa królowa. Strażniczka domowego ogniska. Piastunka. Z piersiami pełnymi mleka. Matka okrywająca pieluszką. Matka piorąca, gotująca, odkurzająca. Matka na miejscu. Matka na podorędziu. Matka w domu. Matka na przyszłość. Matka zamiast. Matka pomimo.

Matka do końca.

W tym ujęciu matka to bastion patriarchatu, pełniący funkcję mitu społecznego. Twierdza nie do zdobycia, broniona przez same kobiety.

W większości znanych nam kultur opieka nad domem i odpowiedzialność za wychowanie potomstwa spoczywają na ich barkach. Tymczasem równolegle wyżej cenione i lepiej nagradzane są stereotypowe męskie obowiązki. W konsekwencji prowadzi to do nierówności, większej kontroli nad kobietami, a koniec końców do napiętnowania ich przy równoczesnym rozgrzeszeniu mężczyzn. I dotyczy wielu aspektów życia, czy to społecznego, czy zawodowego, a w szczególności rodzicielstwa. Bo gdy kobieta nie poradzi sobie w roli matki, załamie się, zachoruje lub gdy do zostawienia dzieci zmuszą ją inne okoliczności, jak chociażby przemoc ze strony partnera, natomiast wsparcie zarówno rodziny, jak i – szerzej – społeczności będzie niewystarczające, nierzadko dojdzie do załamania całego rodzinnego systemu.

Gdy matka opuszcza swoje dziecko, w oczach wspólnoty staje się jest złą matką. Jak gdyby odpowiedzialność za dziecko spoczywała wyłącznie na niej. Mężczyźni są traktowani łagodniej. Nie spotykają się z takim ostracyzmem, jak kobiety. Kobieta ma, oczywiście, wybór, ale na ogół jest on pozorny. Zaś przypisywana jej wina niewspółmierna do tej, jaką obarczani są w podobnych sytuacjach ojcowie.

Matki niewychowujące własnych dzieci były, są i będą. Podobnie jak ojcowie, którzy odchodzili, odchodzą i odejdą w przyszłości. Porzucą i znikną. Do ojcowskiego modelu zachowań jesteśmy jakby bardziej przyzwyczajeni – więc moja książka to nie tylko próba przyjrzenia się partnerstwu we współczesnej rodzinie, ale także ćwiczenie z odwróconego myślenia.

Być matką czy nią nie być? Oto jest pytanie. Gdzie leży granica, do której wolno je zadać? I dlaczego jest nią akt seksualny, w wyniku którego plemnik łączy się z jajeczkiem? Wszak matka decydująca się „usunąć” dziecko nie tylko ze swojego łona, ale i z życia, a niekiedy nawet i serca – to niemal taki sam dramat, jak dramatyczna wydaje się być ocena kobiet-matek, które rezygnują z macierzyństwa, choć dzieci posiadają. Porzucenie, opuszczenie, odejście (czy to w ogóle odpowiednie słowa?) matki od dzieci jest odbierane jak późna aborcja. Być może dlatego ten temat rodzi wewnętrzną niezgodę, zbiorową dezaprobatę i kontrowersje.

Jednak moje bohaterki nie „porzuciły” swoich dzieci, bo tak po prostu się znudziły. Nie spotkałam żadnej kobiety, która zostawiła dzieci i rodzinę z powodu subiektywnego kaprysu. Z tyłu, w mroku zawsze kryło się obiektywne wielopoziomowe zło, podskórne tragedie, na które kobieta nie zawsze miała wpływ. Dlatego ostatecznie książka, która miała być o kobietach, które odchodzą, tak naprawdę stała się książką o rodzinie, która z różnych powodów źle funkcjonuje.

Chciałabym uniknąć oceny wyborów moich bohaterów, bo osądzanie innych nierzadko przychodzi nam zbyt łatwo. Nie siedzimy w cudzej skórze, nie słyszymy myśli, nie przeżyliśmy tego samego, co oni, nie znamy ich doświadczeń, lęków i ograniczeń. I choć spoglądanie z zewnątrz na cudze życie i obce wybory daje, oczywiście, swego rodzaju szerszy obraz, nigdy nie jest to obraz kompletny. Pisanie o kobietach, które odchodzą od swoich dzieci, nie jest zatem zaproszeniem do palenia ich na stosie. Jest zaproszeniem do zauważenia zjawiska i do dyskusji o równouprawnieniu płci. Ale także o funkcjonowania naszych rodzin i w tym kontekście również szerzej – o braku kompetencji rodzicielskich, przemocy i braku równości w związkach, używkach, chorobach. I przede wszystkim o samotności matek pozostających często bez wsparcia i pomocy nie tylko najbliższych, ale także systemu pomocy społecznej.

Ostatecznie, w trakcie zbierania materiałów do tej książki, a przede wszystkim w trakcie rozmów z moimi bohaterkami i bohaterami, psychoterapeutkami, psychologami, socjolożkami, badaczkami czy sędzinami rodzinnymi, zrozumiałam, że kobiety, o których przyszło mi pisać i których życiami żyłam przez kilkanaście miesięcy, nie są wcale złe. Łatwiej byłoby w tym miejscu napisać, że to system jest zły, lecz choć to prawda, sprawa jest o wiele bardziej złożona.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: jakub.nowacki@czarne.com.pl