Duchy domu

Czerniowce w żydowskiej pamięci

To właśnie język – czyli narzędzie używane do definiowania „narodu” – stał się głównym składnikiem różnych kulturowych i politycznych reakcji Żydów na antysemityzm, którego nasilanie się wielu z nich postrzegało jako odpowiedź na asymilacyjną integrację. Zagadnienie języka było również istotnym elementem reakcji coraz większej liczby Żydów, którzy za porażkę uważali już samą emancypację i obietnicę akceptacji oraz życie w diasporze.

Dla większości Żydów z Bukowiny i Czerniowców głównym językiem komunikacji i zdobywania kapitału kulturowego aż do końca istnienia cesarstwa pozostawał niemiecki. Przedstawiciele tej grupy sytuowali się w różnych miejscach szerokiego spektrum politycznego i społecznego. Byli wśród nich zarówno zwolennicy umiarkowanych poglądów politycznych, którzy wierzyli, że wzrost antysemityzmu, coraz większe wykluczenie i akty przemocy to przejściowe aberracje, jak i demokratyczni socjaliści oraz „nacjonaliści Golusu”, czyli „nacjonaliści diaspory”, którzy sprzeciwiali się asymilacji i pragnęli akceptacji Żydów jako kulturowo i religijnie samodzielnej – jeśli nie autonomicznej – odrębnej grupy narodowej w ramach wielonarodowego państwa Habsburgów.

Jednak wielu żydowskich przeciwników asymilacji, zwłaszcza tych, którzy pragnęli uznania Żydów za naród, zaczęło postrzegać język nabyty w procesie emancypacji (w tym przypadku niemiecki) jako nieautentyczną przeszkodę i zagrożenie dla integralności i ciągłości żydowskiego życia. Jest w tym oczywiście pewna ironia, ponieważ syjoniści i działacze narodowi diaspory, pomimo sprzeciwu wobec niemieckiego i innych narodowych języków asymilacji, przyswoili niemieckie romantyczne wyobrażenia o nieusuwalnej duchowej więzi między językiem a Volkiem – te same, których nacjonaliści niemieckiego ekskluzywizmu używali do wykluczania „innych”, szczególnie Żydów, i do wytyczania kręgu obejmującego swoich. Dla niektórych z tych Żydów „prawdziwym” ekspresją żydowskiej narodowości były hebrajski i jidysz i każdy z tych języków zyskał na Bukowinie żarliwych zwolenników.
            Celem ruchu „hebraistycznego”, jak go nazywano, było powszechne przyjęcie hebrajskiego jako narodowego języka Żydów. Ruch ten był szczególnie powiązany z syjonistami politycznymi, którzy opowiadali się za aliją, czyli emigracją „powrotną” Żydów z diaspory do własnego kraju, najlepiej do Palestyny. Przyciągał on również syjonistów kulturowych, którzy przez pierwsze dziesięciolecia XX wieku krytykowali żydowskie plany osadnicze, kładąc nacisk na pracę kulturalną na rzecz odnowy żydowskiej. Choć jednak na przełomie wieków ruch hebraistyczny zyskał zwolenników wśród wielu syjonistycznych intelektualistów w ośrodkach miejskich południowej Rosji, Ukrainy i Galicji, to wśród żydowskich elit i mas Czerniowców i Bukowiny cieszył się stosunkowo niewielkim poparciem. Członkowie syjonistycznych organizacji młodzieżowych w gimnazjum i na uniwersytecie, pomimo ich hebrajskich nazw – Hasmonäa (założona w 1891 roku), Zefira (1897) i Hebronia (1904) – byli nadal głęboko zanurzeni w niemieckojęzycznej orientacji kulturowej. I choć publicznie opowiadali się przeciw asymilacji, to paradoksalnie w swoich celach nie odbiegali zasadniczo od niemieckich nacjonalistycznych bractw studenckich z Wiednia, na których się wzorowały, i nie głosiły potrzeby opanowania przez Żydów hebrajskiego jako języka narodowego. Ów nakaz hebraistyczny podjęli jedynie członkowie Emuny (założonej w 1903 roku), którzy za główny cel swojej organizacji uznawali wychowanie nowego pokolenia przywódców syjonistycznych. W tym celu utworzyli grupy intensywnej nauki języka hebrajskiego, żydowskiej historii i kultury oraz wiedzy o Palestynie[1].

Z kolei za grunt bardziej podatny dla rozwoju i szerzenia swoich idei uważali Bukowinę i Czerniowce tak zwani jidyszyści, czyli zwolennicy ruchu na rzecz języka jidysz. Otóż za namową Nathana Birnbauma (1864–1937), urodzonego w Wiedniu orędownika ruchu narodowego diaspory, i przy aktywnym wsparciu Chaima Żytłowskiego, A. M. Ewelenki, Dawida Pińskiego i innych czołowych pisarzy i intelektualistów jidysz z Europy i obu Ameryk, w dniach od 31 sierpnia do 3 września 1908 roku zorganizowano w Czernowitz pierwszą międzynarodową konferencję poświęconą temu językowi[2].

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.