Smocza

Biografia żydowskiej ulicy w Warszawie

Nie wszystkie domy na Muranowie wzniesiono w stylu monumentalnym. Większość, choćby bloki wzdłuż Anielewicza, przypomina budownictwo mieszkaniowe, jakie można spotkać w wielu krajach na świecie. Nie tylko w Polsce czy w Izraelu budowano w owej epoce skromnie i tanio, by dać dach nad głową szerokim masom. Także w Warszawie architekci wcielali w życie ideały Le Corbusiera i jego Cité Radieuse – miasta utopii, złożonego z modułów mieszkalnych, z których najsłynniejszy powstał jeszcze w latach trzydziestych w Marsylii. Po 1945 roku w świecie za żelazną kurtyną, w kraju tak zniszczonym jak Polska, w mieście tak zrujnowanym jak Warszawa, zwłaszcza w Polsce rządzonej przez komunistów, trzeba było wszystko odbudować od nowa. Ale co równie ważne – pomysły Le Corbusiera i jego kolegów polscy architekci postrzegali nie tylko jako nowe i tanie, ale też w dobrym guście.

Cóż, zdaje się, że owe bloki były brzydkie nawet wtedy, gdy były nowe. Tym bardziej dzisiaj, kiedy się zestarzały, a ich elewacje nijak im nie pomagają. Podobnie jak w Izraelu i w wielu miejscach na świecie, warszawskie bloki po upadku komunizmu w 1989 roku pomalowano w przyjemne pastelowe kolory, które nie zdołały zamaskować surowego betonu, jaki spod nich wyziera.

Mimo wszystko trzeba przyznać, że intencje twórców nowego osiedla były niekiedy dobre: zapewnić każdemu mieszkańcowi godziwe, względnie wygodne lokum i przestrzeń na zewnątrz. Ulice są tu pokryte asfaltem i szerokie, niekiedy bardzo, jak ulica Leszno, która dziś nosi nazwę „aleja Solidarności”. Różnice między dawnym miastem, to jest Muranowem sprzed 1943 roku, a dzisiejszym można prześledzić na specjalnych mapach, na przykład tej dołączonej do przewodnika po getcie warszawskim. Zważywszy na iście rewolucyjne możliwości, jakie otwierały się przed architektami na tak ogromnym placu budowy, trochę dziwi, że zachowano tu oryginalną siatkę ulic. Anielewicza pokrywa się z Gęsią. Smocza biegnie niemal dokładnie tak samo jak przed wojną.

Oczywiście są też istotne zmiany. Nalewki, najsłynniejsza ulica dzielnicy, znajdują się gdzie indziej i wyglądają zupełnie inaczej. Ich przedwojenny, oryginalny fragment ostał się między ogrodem Krasińskich a ulicą generała Andersa. Ulicę Zamenhofa przedłużono w kierunku północnym. Ale to nie jedyne zmiany. Bodaj najważniejsza to wytyczona przez dzielnicę w 1949 roku oś ulicy Juliana Marchlewskiego, jednego z ojców polskiego komunizmu, przemianowana w 1993 roku na aleję Jana Pawła II.

Czy polski papież był zadowolony, że tak wielką ulicę nazwano jego imieniem? Aleja Jana Pawła II to zatłoczona i zakorkowana arteria, którą bez przerwy jeżdżą tramwaje, autobusy i samochody. Trudno wybaczyć, że jest tak nowa i tak brzydka. Gorzej: aleja rozrywa siatkę tutejszych ulic, rozdziela członków jednej rodziny: na przykład Zamenhofa i Karmelicką od „mojej” Smoczej, która znalazła się na zachód od tej wiecznie hałaśliwej drogi.

Jeżeli są Państwo zainteresowani przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji pod adresem: jakub.nowacki@czarne.com.pl