Cisza nad stepem

Kazachstan i pamięć o Rosji

„Wewnętrzna kieszeń” ZSRR do chowania tego, co kłopotliwe, niepożądane lub niebezpieczne – to nie byle brustasza. Miała gigantyczne rozmiary. W Sojuzie nie było drugiej tak wielkiej republiki, którą udało się przyłączyć do Rosji. Dziś to pod względem wielkości dziewiąty kraj świata. Zmieściłoby się tu osiem Polsk, trzynaście Białorusi, cztery i pół Ukrainy, a nawet sześćdziesiąt Estonii.

W republice, która była największym więzieniem ZSRR, obywatele niewięźniowie i niestrażnicy długo stanowili mniejszość.

W 1959 roku zaledwie co trzeci mieszkaniec jest rdzennym Kazachem. Około czterdziestu procent ludności to Rosjanie. Kolejne trzydzieści procent – osoby innych narodowości, głównie zesłańcy. Dzieje się tak po części dlatego, że gdy ZSRR zaczyna rozwijać politykę deportacji, republika jest dramatycznie wyludniona. Kazachska SRR powstała w 1936 roku i Kazachów mieszkało w niej wówczas prawdo podobnie około dwóch milionów trzystu tysięcy.

To tak, jakby na terytorium ośmiu Polsk mieszkało mniej Polaków niż w samej aglomeracji warszawskiej.

Ale piszę „prawdopodobnie”, bo Kazachowie twierdzą, że ta liczba i tak jest zawyżona. Ilu ich było naprawdę? Nigdy się nie dowiemy. Dane pochodzą ze spisu ludności ZSRR sporządzonego w 1939 roku. Choć wiadomo, że Związek Radziecki liczył też swoich poddanych w 1937 roku. Tylko że Kazachów i Ukraińców wyszło tak niewielu, że autorów spisu szybko kazano rozstrzelać. Gazeta „Prawda” wyjaśniła to obywatelom bardzo prosto, na pierwszej stronie: ten spis to spisek. Osoby spisujące to spiskowcy.

„Do zarządu Centrali Spisu przedarli się wrogowie na rodu – czytamy 27 lipca 1938 roku. – Przeprowadzili spis z naruszeniem zatwierdzonych instrukcji państwowych. Wrogowie narodu zrobili to, aby zakłamać prawdziwą liczbę ludności. Przekazywali rachmistrzom szkodliwe instrukcje. W rezultacie całe liczne grupy obywateli okazały się nieuwzględnione”.

O jakie grupy obywateli chodzi? Czy o te, które leżały martwe na kazachskich stepach i ukraińskich polach? Tego organ „Prawda” już nie wyjaśnia. Zapowiada jednak sąd dla zdrajców ojczyzny – i przeliczenie ludności od nowa.

Po ponownym zrachowaniu Kazachów wychodzi więc owe dwa miliony trzysta tysięcy, a konkretnie 2 327 625 żywych dusz. Wszystkich innych przywiezionych do republiki jest w tym czasie już ponad trzy miliony osiemset tysięcy. Dwie dekady później ten rozziew okazuje się jeszcze większy: Kazachów pozostaje dwa miliony osiemset tysięcy, a wszystkich innych przywiezionych – sześć i pół miliona. Cały ten przyrost dokonuje się poprzez różne deportacje, rozrost infrastruktury kolonizacji i sieci radzieckich łagrów. Czyli Archipelagu Gułag.

W tak wielkiej i pustej kieszeni da się bowiem z łatwością zmieścić wszystko. „Wstydliwy zakątek” okazuje się najporęczniejszym magazynem na odpady namierzone przez kierownictwo partii na drodze do socjalizmu.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: jakub.nowacki@czarne.com.pl