Ziemia jednorożca

Podróż po Szkocji

Na wschodnim wybrzeżu Sutherland na dalekiej północy Szkocji, między Golspie a  Helmsdale, są trzy monumenty. W Golspie stoi wysoki na trzydzieści metrów pomnik niesławnego księcia Sutherland, odpowiedzialnego za masowe wysiedlenia ludzi z górskich dolin. W jednej z zatoczek samochodowych przy drodze z Golspie do Helmsdale, tuż za Brorą, jest zaś wilczy kamień. O ile pomnika księcia trudno nie zauważyć – znajduje się na szczycie wzgórza i  góruje nad całą okolicą, o  tyle kamień upamiętniający zabicie ostatniego wilka w Sutherland jest tak niepozorny, że niełatwo go dostrzec. Jest jeszcze trzecie miejsce – przy wjeździe do Helmsdale stoi pomnik wypędzonych, właśnie tych, których do opuszczenia domów zmusił książę.

Te trzy pomniki, każdy inny i każdy zbudowany w innym czasie, mogłyby symbolizować najważniejsze procesy w historii północnej Szkocji, które ukształtowały ją tak, a nie inaczej. Bo choć Szkocja – a szczególnie Highlands – kojarzy się z dzikim pustkowiem, gdzie czasem łatwiej spotkać jelenia niż człowieka, to pustkowie to jest w znacznym stopniu dziełem ludzkiej ręki i  nie ma wiele wspólnego z naturalnym, nietkniętym przez antropocen krajobrazem.

Najbardziej znaczącą dla Highlands zmianą były przeprowadzane w  XVIII i  XIX  wieku wysiedlenia zwane czystkami. Wysiedlano ludzi, by zrobić miejsce dla owiec. Pozostały po nich wyjałowione ziemie, które przed zamianą w  pastwiska uprawiano od pokoleń. Same owce zaś z  czasem zostały zastąpione przez jelenie zapewniające rozrywkę polującym posiadaczom ziemskim i zamożnym turystom. Jelenie nie mają w Szkocji – poza myśliwymi – żadnego przeciwnika. Wilki, tak jak tego z  Sutherland, wybito przed wiekami. Pozostały po nich tylko wypchane truchła w muzeach.

Po ludziach, których wypędzono z  żyznych dolin, zostały z kolei kamienne ślady – ruiny domów, zręby murów. Niekiedy jeszcze z zarysem drzwi, z ostatnią stojącą ścianą. Czasem nawet tego nie ma, a jedynie wypukłości pod warstwą trawy – układ i regularne kształty zdradzają, że kiedyś istniała tam ludzka osada.

W szkockim krajobrazie można odczytać i inne znikanie, znacznie starsze, z czasów neolitycznych oraz wczesnej epoki brązu. Mówią o nim kamienne kręgi oraz cairns – kopce z  kamienia. Są  też już późniejsze szczątki obronnych grodów i kamienie symbolowe z inskrypcjami Piktów.

Piktowie, jedni z  pierwszych znanych mieszkańców Szkocji, zniknęli ze swoim królestwem i językiem. Nie pozostawili po sobie opowieści, a jedynie kamienie z frapującymi rysunkami, wydobywane spod kolejnych warstw ziemi.

Czasem wszystkie te ślady istnieją jeden obok drugiego lub wręcz nakładają się na siebie niemal w jednym miejscu, choć żyjący tam ludzie mówili innymi językami i mieli inną kulturę. To skomplikowana, wielopoziomowa historia ukryta pod warstwą darni i niepamięci.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji pod adresem: jakub.nowacki@czarne.com.pl