Złodzieje żarówek

Różycki w „Złodziejach żarówek” bawi się świetnie i nas do wspólnej zabawy zaprasza […]. Podoba mi się inteligentny, niejednoznaczny humor pisarza.

Genialnie i niejednoznacznie odmalowana przez Różyckiego rzeczywistość końca lat siedemdziesiątych i początku lat osiemdziesiątych w opolskim bloku, przedstawiona jest często w sposób humorystyczny i umowny. Zarazem bardzo dużo w niej napięcia, przemilczanych tragedii, wiszącej w powietrzu grozy. Chyba jest to bardziej rzeczywistość przerażająca niż zabawna.

Tomasz Różycki kieruje swoją książkę do czytelników, z których większość nie zna innej codzienności niż w bloku właśnie. […] To świetny pomysł, aby akcję książki umieścić w jednym z takich PRL-owskich bloków, przywodzących na myśl choćby perypetie ludzi z ulicy „Alternatywy 4”.

Złodzieje żarówek to bowiem przepełnione niejedną alegorią i dygresją reminiscencje z epoki jakże nam bliskiej i odległej jednocześnie. […] Podróż niekończącymi się korytarzami bez żarówek, tyleż absurdalna co rzeczywista, odległa i niedaleka jednocześnie. Wszystko zdaje się być tutaj i znajome i bliskie, nakreślone i śmiesznie i komicznie, i strasznie i smutno, sumarycznie nie wiadomo jednak co dokładnie i w jakiej proporcji.

„Złodzieje żarówek” od pierwszych zdań podejmują grę literacką, wskazującą na umowność opowieści. Różycki, czuły i drwiący, w obsesyjnym, kołującym monologu osnuwa całą rzeczywistość opolskiego osiedla groteską. […] W tle tych obrazów i figli rozwija się w „Złodziejach żarówek” poemat dygresyjny prozą […]. Opowieść piekielnie precyzyjna, lubująca się w dobrze skonstruowanych nawiązaniach i aluzjach.

„Złodzieje żarówek” to oryginalne połączenie migotliwości, proteuszowości i fantazmatyczności Schulza z bułhakowowską groteską.

„Złodzieje żarówek” łączą tragikomiczny horror sąsiedzki i duchologiczną opowieść o schyłkowej PRL z satyrą na antyk i arystokrację. […] To „Alternatywy 4” dla inteligentów i Homer z humorem.

W imieniu Rózyckiego zapraszam do bloku na wielopiętrowa opowieść. Sami się przekonacie, ze warto wejść w te skomplikowana materie…

Literatura polska czekała od paru lat na takie zjawisko i się wreszcie doczekała. Jestem bardzo szczęśliwa, że ta książka wyszła.

Proza znakomita, trafiona, świetnie skonstruowana, świetnie napisana. […] Literatura niezwykłej klasy.

„Złodzieje żarówek” to wydarzenie, na które czekaliśmy.

Hiperboliczność zastosowana niemal do każdego niemal szczegółu czy epizodu jest właśnie cechą stylu Różyckiego. Stylu będącego z jednej strony ukłonem w stronę Brunona Schulza, a z drugiej, jak sądzę, efektem możliwości oferowanych przez prozę jako taką.

Różycki napisał powieść o PRL-u, która na szczęście nie jest sumą prostych nostalgii i kombatanckich wspomnień. Czym jest? Ustalenie tego leży po stronie osoby czytającej, autor podsuwa różne tropy, ale nie podaje odpowiedzi na tacy, nie dopowiada, pozostawia warstwę sensów w lekkim dygocie, jak opisywany blok, stojący na terenach sąsiadujących z szybami kopalni.

Różycki po raz kolejny szafuje słowem, zdumiewa pomysłowością umiejscowioną w zwyczajności i powtarzalności codzienności, a także intruguje do tego stopnia, że od książki nie sposób się oderwać […]. W tym jest jej największa siła – w złożonej prostocie; choć samo sformułowanie mogłoby wydawać się oksymoronem, w kontekście tej powieści nabiera nieoczekiwanego sensu, który wydaje się kluczem do zrozumienia „Złodziei żarówek”.

Proza Różyckiego tylko pozornie rozgrywa się w znajomych dekoracjach, jest w niej bowiem wiele z tajemnicy wpisanej w codzienność, nadzwyczajności powiązanej ze wspomnieniem z dzieciństwa, wreszcie specyficznego potraktowania czasu jako sojusznika i przeciwnika zarazem. Młynek do mielenia kawy zamienia się w rodzaj pomostu między tym, co potencjalne i co jest jedynie zapowiedzią, a tym, co spełnione, dokonane i możliwe do przeżycia. Warte uwagi.

Różycki [...] wytrawnym stylistą jest i sprytnie uniknął sztampowości, nadając całości rysu mitologicznego, a ponadto zgrabnie przełamując ton nostalgiczny tonacją buffo i elementami zabarwionej ironią krytyki społecznej (wszyscy mieszkańcy bloku mają arystokratyczne nazwiska), a nawet scenami rodem z powieści grozy.

[...] podróż w świecie Różyckiego to wędrówka mityczna, baśniowa, wypełniona energią bogów wstępującą w poszczególnych mieszkańców, rozświetlona heraklitejskim ogniem, nawet jeśli realizowanym w fabule jako pirotechniczne doświadczenia małoletnich mieszkańców bloku.

Struktura fabularna jest tu prosta: tata każe Tadeuszowi iść do Stefana zmielić kawę. Jednak dzięki grom słownym, wielopiętrowo rozbudowanym zdaniom, wydłużającym się dygresjom, retrospekcjom i sąsiedzkim plotkom podróż ta rozrasta się do rozmiarów epopei. Blok jawi nam się tu jako centrum wszechświata, arka dryfującą w nieznanym kierunku niezależnie od niczego i nikogo z mikrospołeczeństwem składającym się z dziwaków, myślicieli i bohaterów będących ucieleśnieniem osiedlowych stereotypów. Różycki trafnie wychwytuje blokowe zjawiska i zamienia je w doskonałą literaturę.

To ballada, mit, legenda. Antropologia blokowiska opowiadanego z perspektywy chłopca wysłanego do sąsiada zmielić kawę. Są tu historie, które ciągną się za Różyckim już od dawna, ale też nowe opowieści. Jest tu cała historia blokowiska, jego ludzkich i nieludzkich mieszkańców, są romanse, jest kryminał, groteska, a wszystko to podane w nastroju wcale nie ironicznym.

Mam do tej książki sentyment, bo opowiada o moim świecie. […] Mikrokosmos duszonego kryzysem PRL.

Najnowsza literatura - w tym przypadku mowa już o bardzo udanej fikcji - przynosi też odpowiedź na pytanie, jak mogło wyglądać (i zwykle wyglądało) życie w wielkiej płycie.

Tomaszowi Różyckiemu udało się nie popaść w ckliwość, jak to się ostatnio we wspomnieniowych tekstach dotyczących PRL-u często zdarza. Nie skaził też swojej prozy nadmiernym krytykanctwem czy dydaktyzmem. Dał realiom tego trudnego i zgrzebnego czasu nowy blask, może i nieco upiorny, przegięty w stronę groteski, ale właśnie tym bardziej przyciągający swą oryginalnością i błyskotliwą fantazją.

Autor tej prozy, znany głównie z poetyckich zbiorów, stworzył sugestywną balladę o dogorywającej socjalistycznej Polsce końca lat siedemdziesiątych minionego wieku.

Złodzieje żarówek to jednocześnie osadzona w PRL-u powieść inicjacyjna, jak i przestrzeń literacka, w której mity pełniące funkcję poznawczą spotykają się tymi, które stanowią o podmiotowości politycznej. W tym tyglu jest jednak miejsce na odrobinę dziecięcej beztroski i sentymenty, które barwią codzienność sprzed dekad wszystkimi odcieniami nostalgii.

Mnogość kontekstów i tradycji literackich; starożytne mity, genealogie ducha, metafizyczne biografie dzieciństwa, mroczne syntezy funkcjonowania małych społeczności i złoty środek smaku. Tak można streścić najnowsze dokonanie literackie Tomasza Różyckiego – pięknie wydaną, znakomicie pomyślaną i napisaną książkę „Złodzieje żarówek”.

[Różycki] niezwykle plastycznie, poetycko opisuje przestrzeń [wielkiej płyty] i wpisuje się w mitologie dzieciństwa. […] to poetyckość rodem z Brunona Schulza.

Od lat jestem zdania, że tylko tym poetom udaje się proza, którzy potrafią ze swoim rytmem poetyckim wyjść poza skromny konstrukcyjnie obszar wiersza. [Różyckiemu] udaje się to znakomicie, bo pisze Złodziei żarówek jak rzemieślnik znający od lat dobrze swój warsztat, wykonujący każdą nową rzecz z prezycją i zadowoleniem, a zarazem jest w tym mądra intuicja artysty, który od lat idzie za podszeptami swojej wyobraźni i wrażliwości, sięgając po elementy znane mu najlepiej, głębinowe dla jego wyobraźni.

Tomasz Różycki […] pisze, że [książka] powstała w miesiąc, czyli w osobistym odczuciu w okamgnieniu. Ja przeczytałam ją w transie, zarywając noc. […] Jego proza poetyckość ma we krwi.

„Złodzieje żarówek” to bardzo dobra powieść. Autorowi udało się wybrać całą esencję komunistycznego bytowania Polaków, pokazując nie tylko PRL-owski survival, doskonale przygotowujący naród na wojnę atomową, (aby ten nie wszedł z wprawy, „zajęcia” odbywały się każdego dnia), ale także udało się temu bytowaniu nadać barw (i humoru) poprzez mityczne przetworzenie. […] Tomasz Różycki pokazał, że można o czymś, o czym już napisano tak wiele, napisać jeszcze raz w bardzo autorskiej, oryginalnej wersji.

„Złodzieje żarówek” to wspaniała, wciągająca opowieść […], fascynująca mitologia blokowiska doby późnego PRL. Różycki do opowiadania zaprzągł motywy, które jego czytelnicy znają z poprzednich tomów i prozy.

Jest więc u Różyckiego trochę Prousta, trochę Friedricha Otto z jego realnością greckich bogów (tylko bez tego nadmiernego niemieckiego patosu), i trochę Oty Pavela, tego od „Śmierci pięknych saren”, bo w „Złodziejach żarówek” – zupełnie tak, jak u czeskiego prozaika – ciepła ironia i chłopacka przygoda miesza się bezustannie z melancholią i poczuciem niedoskonałości świata. To powieść, która poruszy nie tylko tych, którzy dorastali w tym „surowym pięknie późnej komuny”, jakim jest socjalistyczny blok z wielkiej płyty.

[…] jest to przykład żelaznej pisarskiej konsekwencji. Niewiele znam dokonań w polskiej prozie, gdzie język byłby zarazem tak transowy i jednocześnie utrzymany bez zmiany tonacji od pierwszej do ostatniej strony. Nie muszę dodawać, że lekturze „Złodziei żarówek” towarzyszyły zachwyt i zazdrość.

W „Złodziejach żarówek” kreśli własną kartografię krainy niedoboru. Cyzeluje długie, wielokrotnie złożone zdania, szlifuje je i ozdabia, aż wreszcie jego mapa się autonomizuje. Tak jak zapowiadał to Jean Baudrillard w „Symulakrach i symulacji” z 1981 roku (pisząc wówczas oczywiście głównie o kulturze Zachodu), u Różyckiego mapa zaczyna wyprzedzać terytorium. Staje się zwielokrotnioną, nasyconą formami, kolorami i doznaniami wersją PRL-owskiej przyziemności.