Nieradość

Paweł Sołtys

Nieradość

fragment

Znaleźne

 

Takie teraz te pociągi jak samoloty. Jakby im tylko ktoś na Warszawie Salomei skrzydła podpieprzył na skup, a cała reszta – kadłub boeinga. Oczywiście nie wszystkie, niektóre wciąż wyglądają jak ilustracja swoich tras: Legionowo – Ożarów. Częstochowa – Stradom – Włoszczowa Północ. I tory pod nimi jak te myślniki, tadam, tadam, tadam. Takim jadę, niespiesznym, choć z nazwy: przyspieszonym. Za to ten niedolotnik minął nas niedawno, gdzieś koło Czarncy. Mawia się, nawet w tych codziennych pociągach, „na wysokości Czarncy”. Ja wtedy patrzę w górę, ale tam ani wsi, ani kościoła Najświętszej Marii Panny i świętego Floriana, ani nawet hetmana Czarneckiego w łopoczącej szarży. Tylko chmury gnuśne i słychać wizg tego pendolino, który ani nas zauważył. Od tej wysokości, od tego hetmana archaizują mi się myśli, jakbym czytał Trembeckiego albo Lenartowicza. Słowa mi się starzeją w głowie, niektóre już zupełnie niezrozumiałe – słowa z alzheimerem, inne kruszą się – popiół, piasek, szum jak przy zapaleniu ucha. Pod Czarncą walczył z Rosjanami Zygmunt Chmieleński. W mroźliwym roku sześćdziesiątym trzecim. Czy wiedział, że u stóp wielkiego Hetmana przyjdzie mu stoczyć bój? Czy słyszał hihihistorię? Czy może miał to gdzieś, ten wariat, który z Genui spieszył, by zdążyć na powstanie, ten wariat, którego Austriacy pojmali po drodze, ten wariat, który im uciekł i tak, zdążył. I walczył, i zwyciężał, i awansował. Czy miał już wtedy w nosie, nad bladym wąsem, kto gdzie wcześniej walczył, bo zima, bo brak broni, ludzi, koni, dobrego słowa nawet? A może już czuł zapach ziemi? Był ponoć bardzo niski, czuł może? Tak niski jak ja. Czuł może ziemię i czuł zapach nadchodzącej rany, zapach prochu z kul, którymi w Radomiu Rosjanie rozstrzeliwują rannych oficerów.

 

No takie mam myśli w tym starodawnym pociągu, zupełnie nie lotnicze, nie szybkobieżne. To są myśli żyjące wśród błot, nie żywią się stalą, impulsem elektrycznym, atomową fuzją. Ich paliwo to lumbagowe wierzby, las z okiem bagna pośrodku, piasek, na którym rosną niegospodarcze rośliny.

 

A przecież jadę daleko, jadę powoli, mam czas, by te myśli ponaginać, dodać im elegancji, czystości. Wypadałoby nawet – gustownego kiru. Bo tam, dokąd jadę, większość będzie na czarno, w garniturach, garsonkach, jeśli biżuteria, to tylko dyskretna, matowa jak nieczynne ciało, zimna w dotyku i kolorze. I ja też oczywiście mam w walizce ciemnogranatowy garnitur, białą koszulę i krawat. Ale nie robię sobie nadziei, będzie tak jak zawsze. Elegancja się ode mnie odkleja jak stara tapeta. Zawsze wiszą jakieś frędzle, nitki, jakieś plamy czują, że powinny się na mnie zagnieździć, i się gnieżdżą. Choćbym nic nie jadł, nic nie pił i niczego nie dotykał. Mam to od dziecka. W siedemdziesiątym dostałem od rodziców najpiękniejszy strój piłkarski. Z RFN albo nawet z NRF. Podobny miał tylko Józek. Ale niemal od razu coś się oderwało, jakaś nitka wybrała wolność ze szwu i pociągnęła inne, nitka prowodyrka. I tak rok po roku, aż dorosłem i przestałem to opłakiwać. Bo to ze mnie jakoś tak idzie. Ta niechlujność jest z niechlujności myśli. Nie chodzę niedomyty, glancuję buty, sam sobie prasuję. Ale to tak jak z tymi żołnierzami Chmieleńskiego w sześćdziesiątym trzecim dziewiętnastego wieku: robię to, bo tak trzeba, ale już bez nadziei, bez pragnienia zwycięstwa, czekając na kolejną porażkę, by znów się przegrupować, policzyć rannych plam i rozerwań, i od nowa w las, w zimno, w życie.

Agnieszka mówiła, że to poczucie niższości, kompleksy. I chociaż często miała rację, to wtedy nie. To niezgrabność, chaos, przyciągam to jak niektórzy pecha. Przecież to nawet teraz widać: pociąg, powstanie, ciuchy, pogrzeb. Kto tak myśli?

 

Chyba wariat. W dzieciństwie na Bielanach było ich dwóch. I nie cierpieli się nawzajem, jak konkurujący krawcy z jednej ulicy. Tylko ci szyli słowa i gesty w błazeńskie życie. Ten chudy się powiesił i wisiał ponoć trzy tygodnie. Aż zapach jego wariackiej śmierci przebił się przez odór tego, co wariacko zbierał w swoim niewielkim mieszkaniu, i sąsiedzi wezwali milicję, straż, pogotowie. Potem w tym mieszkaniu mieszkał Alek z siostrą i rodzicami. Za „śmierdziela” i „wariata” lał w mordę, ale tych mord do obicia robiło się za dużo, musiał się zapisać na boks. Był potem mistrzem Polski juniorów w Gwardii, mówili, że jak to przełoży na seniorów, to dostanie gwiazdki i pójdzie w oficery tanecznym krokiem mistrza wagi średniej. Ale dostał nożem na Burakowskiej. Wtedy się gadało, że kto tam nie ma głowy na koncie, ten robi za dobrego człowieka, a kto rozboju, ten za anioła i biorą go do rady narodowej.

Ja nie jestem wariatem, na Burakowską i w okolice Powązek nie chodziłem, uczyłem się nieźle i celowałem w politechnikę. Ale człowiek celuje, a niewiadomoco dyplomy nosi. Mnie nie doniosło, ale nie narzekam, chodzę z tym swoim łysawym już łbem pełnym wszystkiego i to mi wystarcza. Mam tysiące przygód, jadąc tramwajem albo siedząc na ławce w Łazienkach. Albo jadąc przyspieszonym na pogrzeb gdzieś na zapomnianą granicę Mazowsza i Świętokrzyskiego. Tylko nikt o tym nie wie.

 

Bo ja na zewnątrz nie jestem gadatliwy. Słowa w głowie, niewypowiedziane, trzymają fason, trzymają kształt, brzmią, jakby mówił je ktoś dostojniejszy i mniej przestraszony. Z rozwodem było tak samo, niektórzy jeszcze przez lata zapraszali na imieniny z drogą małżonką. A w pracy to dopiero jak się kadrowa wygadała na wycieczce w Wieliczce. Wszyscy jeszcze trochę z tej ciemności i soli, oblizują wargi jak rozbitkowie na oceanie i zaczyna się pocieszanie, głównie to udawane, gdy klepnięcia w plecy kończą się kieliszkiem pod nosem i głowa do góry! Tego kwiatu pół światu! Teraz to, stary, pożyjesz! No i zaiste, pożyłem jeszcze trzydzieści dwa lata, żyję do dziś i bywam żonaty. W głowie u siebie bywam. Czasem tam po prostu nie ma tego jej znudzonego spojrzenia, nie ma kapci przyklapłych, na które ktoś (no kto?!) naniósł z butów błota, nie ma Prawdziwego Inżyniera na resorach i ogumieniu polskiego fiata 125p. Siedzimy w tej głowie przy stole, pijemy rumuńskie wino, jemy placki ziemniaczane i szprotki w oleju. Te ruskie – grube jak kciuki. I nie rozmawiamy o tym, czego i kogo nie udało nam się zrobić, nie patrzymy w milczeniu na swoje ramiona, trzydzieści centymetrów od twarzy. Siedzimy i oglądamy Kobrę, tapeta nam się podoba i trzyma się ściany, mrugam do Agnieszki. Kiedy jesteśmy małżeństwem w mojej głowie, nie kochamy się przy świetle na tapczanie. Siedzimy i tylko wiemy, że zaraz będziemy się kochać. Ja mrugnąłem, Agnieszka odmrugnęła, wino robi z podniebienia delikatną tarkę.

 

Ale to pęka, zawsze w końcu pęka. Jak moje zewnętrzne, prawdziwe życie w siedemdziesiątym pierwszym, osiemdziesiątym drugim i osiemdziesiątym piątym roku. Trzy pęknięcia, trzy szramki jak trzy paski na tamtej koszulce i spodenkach z Niemiec. W siedemdziesiątym pierwszym winny był dźwig. Rdzewiejący, opuszczony dźwig wyje nocą jak metalowy wilk.

Nikt się do niego nie przyznawał, podobnie jak do hałd piasku pod nim i dwóch wielkich beli po kablach. Te wyglądały jak monstrualne szpulki do nici. Takich, z których można uszyć blok po cztery mieszkania na piętrze. No ale się nie uszyło, brygada się rozwiała, przeniesiono ją pewnie na inny odcinek. Sprzęt poszedł w straty albo w ogóle była reorganizacja w zjednoczeniu i szukaj prawdy w polu. Ale administracja się wściekała, nieszczęście będzie, to zagraża, zabierzcie na złom czy gdzie, bo zaraz pójdą pisma wyżej. I poszły pisma wyżej, niżej i na boki. Po linii związkowej i partyjnej, kanałami spółdzielczymi oraz otwarcie do komitetu. A dźwig rudział, chwiał się i wył na całe Bielany, żałośnie, tęskniąc do czynu. Mama potem podobnie wyła i pytała, gdzie byłem, pytała administrację, jak to możliwe, pytała Boga, do kogo słał pisma, bo wszystko jej się pomieszało. Ojciec nikogo o nic nie pytał, patrzył tylko na wszystkich, jakby ich widział pierwszy raz w życiu, jakby nikt nie był podobny do człowieka. A ja odpowiadałem mamie, że grałem w piłkę, i nie odpowiadałem, że ośmiolatek to duży chłop, że Marek biegał z jakimiś małolatami i przecież nie będę za nimi latał. Potem było śledztwo, były więzienia dla kogoś z administracji, dla kogoś ze związku i nawet z rozwianej brygady. Tylko mojego ośmioletniego brata już nie było, a ja przestałem mówić na pół roku.

Ojciec też przestał, choć mówił. Był sprytniejszy, po prostu mówił rzeczy absolutnie bez znaczenia. Wyrzuć śmieci, szkoła, praca, nowe biurko, zegar do naprawy. Ale w jego słowie „śmieci” nie było smrodu, w „szkole” nie było nauczycieli, uczniów ani nawet dzwonków. Pusty budynek, pusty na głucho. W „pracy” to samo – bezludne biura i tablice do wykresów bez wykresów. Na „biurku” nie było przedmiotów, w „zegarze” czasu.

Mnie się potem poprawiło, wszyscy się uśmiechali, pani pedagog, pani psycholog, pani dyrektor, mama i tata, tylko w uśmiechu taty też niczego nie było, jakby ktoś wytłukł mu zęby.

Z mówieniem wrócił Marek. Oczywiście nie widzialnie, nie słyszalnie. Patrzył i patrzy cały czas. To znaczy, ja wiem, że nie patrzy, nie może patrzeć, ale nic na to nie poradzę, że czuję. Mógłby tu teraz coś dopisać, pewnie „kacza dupa”, jak to ośmiolatek, bawiło go to w siedemdziesiątym pierwszym do łez.

 

O, a teraz towarowy. Towarowych od kilkunastu lat jakby mniej, chowają je może, puszczają nocami albo po innych torach, żeby się człowiek nie zachwiał pod widokiem stu ton węgla albo ziarna. Żeby mógł sobie detalicznie i po ludzku myśleć. To dobrze. Ja też nie mogę myśleć o kosmosie, o tych odległościach czarnych, o monstrach zżerających galaktyki. Jak mi się mózg na to nastawi, to drżę cały, nie utrzymam w rękach gazety. Dlatego nocą nie patrzę w gwiazdy, w księżyc. Niech sobie tam błyszczą, ile od nich wszechświat wymaga, ale ja nie chcę ich oglądać, czuć tego ciężaru, który za nimi, zimna, które wiadomo, do jakich zimn najpodobniejsze. Może dlatego to inżynierstwo nie było mi pisane, przez te wielkie liczby, przez te pustki w zerach, ósemkach, szóstkach i dziewiątkach. Małe pustki zwielokrotnione tysiące razy też tchną takim chłodem.

Rodzice z początku nie mogli się pogodzić, bo przecież trochę i za nich były te studia, i za Marka. Pierwszy z „inż.” przed nazwiskiem chamskim, nazwiskiem nienawykłym do innych skrótów prócz tych od imienia na liście lokatorów. Ale w końcu jakoś przełknęli, było wojsko, potem niezła praca, co komu po tytułach, kiedy jest przydział na mieszkanie, etat, Agnieszka i wnuki w domyśle, ułoży się.

Z Agnieszką gorzej właśnie, wojsko wytrzymała, welon jej pasował, tapety sama wybierała. Jakoś to ją jednak gryzło, tak po kęsku, nocami może albo i dniami, kiedy dostawała okresu, a wcale dostać nie chciała. A może jeszcze większymi kawałkami w pracy, gdzie inże i mgry, gdzie i dry się trafiali, gdzie koleżanki plotkowały o fiatach, kontraktach w Libii i Iraku. Jeszcze jej trochę imponowało, że jej mąż niewielki wie, że Libia to splot Cyrenajki i Trypolitanii, że potrafi o Bagdadzie snuć opowieści bez przeliczania dewiz, o Bagdadzie Abbasydów i Timurze Chromym, najokrutniejszym spośród szachistów, ale coraz mniej. Zresztą pewnie żal przeze mnie przemawia, może tamten nie samochodem, nie kontaktami i boazerią był przystojny, tylko zwyczajnie – okiem błękitnym, ciałem wysportowanym, sztuczkami, w których kwiaty i żarty, i koniak tak się mieszają, że na koniec z aktówki się wyciąga nasze papiery rozwodowe, nowe mieszkanie na Sadybie, nowe obrączki – fakt, że grubsze i lepszej próby. To było tego trzeciego strasznego roku, po tym jak mi powiedziała, jak wyszła z mieszkania ostatecznie, a jej klucze na stole wyglądały na zdatne do otwarcia żył, potem już nie miałem takiego roku. Wyrównało się wszystko, uklepało jakoś. Żadnych zwolnień lekarskich, żadnych niemych miesięcy, wtrybiłem się w życie na nowo. Tylko z bycia umiarkowanie towarzyskim przeszedłem do fazy „sympatyczny odludek”, telewizja, książki, abstynencja. Gdyby nie praca, mógłbym zrezygnować z telefonu, a tak nam przecież kiedyś zależało. Przeniosłem się z życiem do głowy, tam więcej i ciekawiej, tam jeżdżę konno, i to z kim chcę, może być z Timurem albo i Chmieleńskim gdzieś tu, po zmokłych lasach. Tam jestem wyższy i smuklejszy, gram na instrumentach, gram nie jak byle rzępoła, tylko jak Bunin, jeśli na fortepianie, a jeśli na skrzypcach, to jak Wiłkomirska, nawet wódkę tam sobie piję i tylko muszę uważać, żeby się nie zataczać na zewnątrz. Bo z takim drugim życiem trochę się trzeba kamuflować, nie wolno o nim opowiadać nieznajomym, śmieszne, nie? Chciałem dodać „i przyjaciołom”, ale to jeszcze śmieszniejsze.

 

Zaraz wysiadka. Dwadzieścia lat tu nie byłem. Kilkoro z tych, których spotkam, widziałem na pogrzebie mamy, to też już dziesięć lat. Dołożyliśmy ją do ojca na tej paskudnej Wólce. Tam zawsze wieje. Jeśli pada i idziesz z parasolem, to najpewniej cię porwie, wrzuci do jakiegoś dopiero co wykopanego grobu i jeszcze piaskiem przysypie, półokrągły kurhanik na obłości parasola i krzycz sobie z piaskiem w gardle mokrym. Nawet ta nazwa – Wólka Węglowa – jakby to tam te towarowe jechały, najpierw ze zmarłymi w hurcie, a potem z górniczym złotem. Mogli to przecież zmienić, tę nazwę, w angielskich książkach cmentarze zawsze mają takie nazwy, że nic, tylko umierać, stateczne, przytulne. A u nas dodali oficjalnie: Cmentarz Komunalny Północny. Północny, bo (przepraszam) piździ, a komunalny jak zakład oczyszczania miasta, jakby tam wysypisko śmieci robiono. Myślałem kiedyś, że to specjalnie, że to komuniści wymyślili, żeby jakichś więzi nie tworzyć mistycznych, katolickich, no, niepotrzebnych. Ale to nie to, to u nas z przeoczenia, z zapominalstwa, ze szczerej drobnej głupoty, jak wszystko. Ja się tam nie wybieram. Ani w zewnętrznym życiu, ani w tym środkowym, kacza dupa. W zewnętrznym wiem, jak będzie, bo wykupiłem miejsce zawczasu, za łapówkę, na Czerniakowskim. Przyjdzie z pięć osób, garnitur mi się rozedrze od wzdętego ciała, oczy się otworzą na słoje trumny, bo faceci w kostnicy spieprzą robotę, przy opuszczaniu pewnie się zerwie lina, ta ostatnia, i nogę skręci grabarz – młody chłopak na wiecznej bani, bo nowy.

A w głowie to mnie pochowają elegancko, na ewangelicko- augsburskim, zawsze mi się tam podobało. Będzie Bach i ciepły jesienny dzień, przyjdzie Agnieszka bez Inżyniera i tamtych dzieci, jakby ich nigdy nie było. Przyjdzie młoda, jak wtedy gdy się poznaliśmy, nie będzie rozpaczać, nie, to niesmaczne i ja nie aż taki kabotyn, do końca będzie patrzeć na trumnę. Może nawet odmrugnie. Popłacze za bramą i odwiezie ją ktoś do naszego mieszkania, tam się napiją i najedzą za mnie, za Marka, za moich rodziców, z żałobnego rozpędu może i za ciebie.

Dobra, teraz już moja stacja, zrób z tym, co chcesz, jeśli w ogóle to przeczytasz, kimkolwiek będziesz. Zostawiam to pod gazetą, żeby nie spadło. Może nikt nie znajdzie? Tylko w opowieści Biełkina się nie baw.

 

Andrzej

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.