Wyznanie

U PROGU

To były ostatnie chwile przed szkołą. To były wakacje sam na sam z mamą. Siostra pojechała na kolonie, a ojciec budował socjalizm.
Wysiedliśmy z pekaesu – mama taszcząc wielką walizę, ja z tornistrem. To był mój pierwszy w życiu tornister i za żadne skarby nie chciałem się z nim rozstawać.
Czekała na nas furmanka. Woźnica, mężczyzna w białej koszuli i berecie osadzonym na bakier na zmierzwionych włosach, z których wyłaziły słomki, pomógł nam załadować się na wóz i cmoknął na konia. Zjechaliśmy z asfaltu na piaszczysta drogę, w oddali zamajaczyły wiejskie chaty.
– Nic tu się nie zmieniło… – wyszeptała mama.
– Znasz to miejsce? – spytałem.
Zatrzymaliśmy się.
– To tu – powiedział mężczyzna. – A my – batem wskazał na gospodarstwo po drugiej stronie drogi – tam. Stanisław Grabowski, jakby co.
Domek, który wynajęliśmy, składał się z dwóch pomieszczeń: dużego pokoju i kuchni. Była jeszcze weranda z drabiną, po której dawało się wejść na stryszek, ale mama nie pozwalała mi wspinać się po szczeblach. Nie pozwalała mi też oddalać się od domu na więcej niż dziesięć kroków.
Z początku chciałem oznaczyć obwód tak wytyczonego koła błyszczącymi kamykami; szybko jednak nauczyłem się biegu granicy i przestałem dokonywać męczących pomiarów. Okazało się, że pozornie płaski teren pełen jest wybrzuszeń i zagłębień. Kiedy nadałem im nazwy, wokół domu wypiętrzyły się góry nie do przebycia. Mama jednak dalej wystawała w oknie i patrzyła niespokojnym wzrokiem, nawet gdy tylko przygotowywałem się do wspinaczki. Jej niepokój wzrastał, gdy obchodziłem dom i kierowałem się ku ścieżce biegnącej w stronę lasu. Piaszczysta struga wiła się między paprociami i ginęła między sosnami. Las zaczynał się jednak na tyle daleko, że nie było obawy, bym zniknął z oczu. Zresztą, nie czułem się najpewniej na dróżce, na którą wypełzały węźlaste korzenie i grzały swoje miedziane zwoje.
Którejś nocy – a była to noc pachnąca i jasna – obszedłem domek i ruszyłem zakazaną ścieżką do lasu.
Ścieżka pięła się wpierw ku górze, a potem opadała łagodnie i robiła się coraz bardziej grząska. Długo brnąłem przez piasek zmieszany z szyszkami; w zaroślach tłukły się nocne ptaki, ze wszystkich stron dobiegały pohukiwania i świsty. Dróżka urwała się nagle; przede mną roztoczyła się rozległa polana. Jej środek zajmowała ściana z nadpalonych belek zwieńczona okapem. Tuż przy niej pleniły się blade widłaki, skrzypy i paprocie; resztę polany porastały trawy. Podszedłem bliżej; włochate łodygi obwinęły mi się wokół kostek. Ciepłe powietrze rozmigotało się nagle świetlistymi punktami, które nadlatywały ze wszystkich stron niczym robaczki świętojańskie. Tańcząc, rysowały przede mną obrazy – zanim jednak potrafiłem je odczytać, już gasły. Tylko jeden utrzymał się na dłużej: zegar z kukułką – ale i ten zniknął. Polanę spowiła ciemność.


II

Nadeszły noce spadających gwiazd; ogarnął mnie lęk, że niebo zrobi się zupełnie puste. Spałem pod obrazem przedstawiającym zamyśloną kobietę z dzieckiem na ręku, która, jak i ja, wpatrywała się w nieboskłon. O ile jednak mój wzrok gubił się zaraz za szczytami drzew i nie miał odwagi powędrować dalej, to jej spojrzenie zdawało się szybować ku krańcom świata. W jej oczach znajdywałem uczucie będące całkowitym zaprzeczeniem trwogi – najbliższe było ono ufności, owej ufności, która daje straszną siłę: oddaję ci się w pełni i dzięki temu osiągam wolność. Ale w kim można było pokładać aż takie zaufanie? Co takiego dostrzegała ta milcząca kobieta, czego ja spostrzec nie mogłem?
Noc w noc opierałem poduszkę o ścianę, by mieć ten sam punkt widzenia co ona, i wybiegałem wzrokiem coraz dalej w niekończącą się przestrzeń. Tak przeszedłem przez krainę cieni i widm, przez ugory, gdzie rodzą się sny, aż dotarłem do rozpalonej pustyni, ale dalej iść już nie chciałem – przerażała mnie wędrówka przez niekończące się piaski. Nagle promień księżyca przeszył na wskroś pierś niemowlęcia. Zerwałem się z łóżka, obudziłem mamę i zaciągnąłem przed obraz. Tam – półsennej i oniemiałej – wskazałem palcem przebite serce. Mama spojrzała na mnie przerażona, rozpostarła szeroko ramiona, zatrzepotała nimi jak ptak i krzyknęła:
– Boga nie ma! Boga nie ma! Boga nie ma!
Moje przeczucia przybrały realny kształt: wymawiając najbardziej zakazane z imion i zaprzeczając zarazem jego istnieniu, mama sprawiła, że Bóg naraz objawił mi się i zniknął, zajął miejsce między snem a jawą.
Mama odciągnęła mnie od kobiety z dzieckiem i popchnęła w stronę nocnego nieba.
– Tam nic nie ma, rozumiesz? Nie słuchaj tych kłamstw, od tego jest tylko gorzej.
Kiedy się obudziłem, obrazu już nie było, za to na stole stał wazon z kwiatami, jeszcze mokrymi od rosy. Mama musiała wstać wcześnie i zrywać je w pośpiechu. O obrazie już nigdy nie wspominaliśmy – jego miejsce zajął zielony kilim z trzema czerwonymi serduszkami, które mama zrobiła na szydełku.


III

Obudził mnie wiatr, który musiał przylecieć z dalekich stron, bo w jego szumie i dobijaniu się do okien nie było ani jednej swojskiej nutki. Może zabłąkał się, szukał wyjścia, wpadł w panikę i jak zaszczute zwierzę rzucał się na oślep to w lewo, to w prawo? Wzbił się w końcu i w ciągu sekundy wymiótł niebo do czysta aż po horyzont.
Wyszliśmy na drogę. Wiatr zawył, okrążył nas trzy razy i nagle sypnął piaskiem w twarz. Kiedy podnieśliśmy piekące powieki, byliśmy już w innym miejscu. W ciągu może dziesięciu sekund, jakie upłynęły od wzniecenia kurzawy, wiatr zdążył zastawić wieś i łąkę murami, wieżyczkami, pałacami. Nie staliśmy już pod krzywym płotem, za którym kiwały się malwy – po obu stronach gościńca wyrosły ściany z nierównych kamieni. Ruszyliśmy dalej i po chwili otwarła się przed nami brama miejska.
Znaleźliśmy się na placyku zamkniętym z jednej strony kamiennym murem. Siedliśmy na ławeczce i znów pojawił się wiatr, jednak inny, zwiastujący ciszę południa, ciszę nieznanej mi sjesty. Wyciągnęliśmy nogi, ciążące głowy opadły na ramiona.
Po lewej stronie placyku wyrosły tymczasem arkady, a pod nimi rozłożyły się wzorzyste dywaniki. Stanęły na nich otwarte worki ze zgrzebnego materiału, w których bielały, czerwieniały, żółciły się, brązowiały i czerniały rozmaite nasiona i przyprawy; obok piętrzyły się miski, butelki, łańcuszki, ozdoby, kopczyki cebuli, czosnku, warzyw i owoców. W kącie zalśnił siedmioramienny srebrny świecznik o ciężkiej, rzeźbionej podstawie. Jego ramiona były zakończone misternie zdobionymi kielichami.
Arkady rozwiały się. Przed nami pojawiły się zbiegające stromo w dół schodki, a na ich końcu brukowana kocimi łbami uliczka.
Poszliśmy nią – ostrożnie, rękami wspierając się o ściany domów, by nie poślizgnąć się na błyszczących kamieniach. Dwu — i trzypiętrowe kamieniczki chyliły się ku sobie. Niektóre okna były zamknięte na głucho poczerniałymi okiennicami, inne – zabite deskami; niekiedy domy ślepiły otworami okiennymi bez framug; tu i ówdzie połyskiwały kawałki szyb. Jedno z rozbitych okien na niskim parterze było szeroko otwarte – pociągnąłem mamę za rękaw i stanęliśmy przed domem oznaczonym tabliczką z numerem 6. Zajrzeliśmy do wnętrza. Oto trzydrzwiowa szafa z pękniętym lustrem, środkowe drzwi są na wpół otwarte, z wnętrza wylewają się ubrania: koszula z rozrzuconymi rękawami, nogawki spodni, sukienki, skarpetki, czapka z daszkiem. Obok szafy szeroki tapczan z pomiętą pościelą: dwie wgniecione poduszki, odrzucona na bok kołdra, pomarszczone prześcieradło. Przy wezgłowiu taboret, trochę krzywy, z przerzuconym pasiastym szlafrokiem. Na środku pokoju okrągły stół obstawiony czterema krzesłami i przykryty białym obrusem; naprzeciwko siebie dwie szklanki z ciemnym płynem – jedna napełniona do połowy, druga do jednej trzeciej. Obok talerzyki z okruchami. Na jednej ścianie oprawiona fotografia młodej pary: wąsaty junak uśmiecha się do pyzatej panny z warkoczem, na drugiej ścianie kilim. Na podłodze, przy samym oknie, rozbita doniczka. Czarna ziemia oblepia jeszcze korzenie wyschłej paprotki.
Za zakrętem domy odsunęły się od siebie, między kocimi łbami pojawiły się źdźbła trawy. Uliczka urwała się; przed nami otworzył się skwer, który zamykał wielki dom o strzelistych oknach. Dwa pozostałe boki skweru były obrzeżone wysokim murem z omszałych kamieni. Mur przylegał do budynku, tak że dalej iść było już nie sposób.
I mur wokół nas, i domy, które zostały z tyłu, dawno już wydały z siebie ostatnie tchnienie. Natomiast w budynku o oknach zwieńczonych ostrołukami tliło się jeszcze życie. Fronton zdobiły dwa węże uplecione z liści. Między ich łbami jaśniała otwarta księga, przez której stronice biegły rządki misternie rytych znaków. Mama wpatrywała się w tę księgę, poruszając nieznacznie wargami.
Drzwi wielkiego domu były uchylone. Weszliśmy do ciemnego przedsionka. Na podłodze leżały rozrzucone książki. Brnęliśmy przez wyrwane kartki, poszarpane okładki, z których strzępiły się nici, opasłe tomy i małe broszury. Następne drzwi, dwuskrzydłowe, miały matowe szybki w górnej części. Pchnęliśmy je – każdy swoje skrzydło – i znaleźliśmy się w sali z drewnianymi ławkami pod ścianami. Środek pomieszczenia zajmował piedestał otoczony rzeźbioną balustradą, w głębi majaczyło następne wzniesienie obwiedzione kolumienkami, pomiędzy którymi rozpinała się zasłona. Przez zakurzone szyby przenikała tylko słaba poświata, za to piedestał jaśniał w świetle lejącym się przez szczelinę w dachu.
Usiedliśmy w ostatniej ławce, pod którą leżała kolejna książka – a raczej to, co z niej zostało. Czubkiem buta zahaczyłam o okładkę i wypchnąłem książkę w przejście między ławkami.
(...)