A pani Zofia, u której mieszkałem na Zamarstynowie – ona tam baciarów nie idealizowała. Nie. Była Polką, choć nie bardzo ją ta jej polskość zajmowała, co mi się wydawało zarazem i zaskakujące, i ludzkie, przynoszące jakąś ulgę. Że tak w ogóle można. Miała męża Ukraińca i jakieś tam związki z polskimi lwowskimi organizacjami, które turystom z Polski wynajmowały kwatery. Tak wtedy było najłatwiej i najtaniej znaleźć mieszkanie we Lwowie na dłuższy czas. To był Zamarstynów dawno temu, na początku XXI wieku.

Przyjeżdżałem wtedy: najpierw Przemyśl z jego przedlwowskim już, mocno galicyjskim klimatem, potem piesze przejście w Medyce z tym Breuglem i Boschem przemytniczym, tym ludem wlekącym pod górkę towary poutykane gdzie się tylko da, w rękawy, w nogawki, dookoła brzucha, do przejścia granicznego stojącego na wzgórzu jak jakiś zamek. Później cała galeria bezsensownych, nikomu niepotrzebnych czynności formalnych na granicy i marszrutka do Lwowa przez historię alternatywną Galicji. To było dawno temu, więc wszędzie po poboczach i podwórzach stały łady i zaporożce, domy wyglądały na stare, z poprzedniej epoki, drogi – na mocno wymęczone. W końcu był Lwów, marszrutkowa przystań w wiecznym błocie pod wielkim gmaszyskiem Dworca Głównego z wielkim napisem „ЛЬВІВ” na frontonie, zrobionym taką czcionką i pomalowanym na taki kolor, że za ciężką cholerę nie pasował do tej przehabsburskiej fasady. Żeby dojechać do pani Zofii na Zamarstynów, trzeba było wsiąść w tramwaj, który zahaczał o centrum miasta wyglądającego, jakby przez nie przeszedł kataklizm, i na placu Ośmiomysła skręcał w lewo.

Dekoracje były w zupełnej rozsypce. Lwów się walił. Jeździłem tymi ciągami prawie gruzów, w które wpełźli ludzie i w których żyli, i nie myślałem wtedy o Lwowie jako o „strasznym mieście”, bo nikt tego w ten sposób nie ujmował, a poza tym ta skończona apokalipsa jakoś mi się podobała, robiła na mnie wrażenie.

Kończyły się i kurczyły kamienice centralnych dzielnic i pojawiały domki przedmieścia, ale jeszcze nie zaczęło się wielkie, niebosięgłe sine blokowisko. Pani Zofia z mężem mieszkali przy ulicy Melnyczuka, która dawniej nazywała się Starcka, w cieniu fabryki kawy, wielkiej i rzeczoną kawą woniejącej. I nawet miała pani Zofia sad, a że był maj, to sad kwitł, a pod obsypaną białymi kwiatami wiśnią stał stolik z przypiętą pineskami ceratą w kratkę. Nieco wytartą. Paysage idéal. Bukoliczny klimat w postindustrialnym pokomunizmie, w cieniu bloczydeł zbierających się na horyzoncie jak złe i wściekłe chmury. W głębi podwórka rdzewiały karoserie starych ład i zaporożców. Zaczynała już je porastać trawa i mech. Przedmiejska sielskość i kawowa industria. Obraz jak z dziwnej bajki, ale jednak z bajki.

Pani Zofia miała już swoje lata, szerokie, rybiate usta, niska była i przysadzista. Gdy chodziła po podwórku w swojej niebieskiej podomce i w kapciach, to wyglądała trochę jak złośliwy gnom. Mówiła do mnie po polsku, ale była to polszczyzna, jakiej nigdy wcześniej nie słyszałem. Nie to nawet, że po prostu wschodnia i zaciągająca, że taka stereotypowo tajojkowo-szczepciotoniecka – nie, po prostu była inna. Tę wschodnią znałem, mój ojciec pochodzi z Sanoka, części tego ostatka Kresów nadal należącego do Polski, i tam tak się mówi, jakby się prawdopodobnie we Lwowie mówiło, gdyby ten nadal należał do Polski. Tak, Sanok to spełniona historia alternatywna, którą można na własne oczy zobaczyć i na uszy posłuchać. Ale to inna sprawa, bo polszczyzna pani Zofii, choć niewątpliwie wywodziła się z tej południowokresowej, była od niej różna. Była wrzucona do jednej mielarki razem z ukraińskim i rosyjskim i dopiero z nimi razem tworzyła całość. Tak samo jak polskość pani Zofii. Nie dało się już jednego od drugiego odcedzić.

Mąż pani Zofii, pan Bohdan, mówił głównie po ukraińsku. No i po rosyjsku. Po polsku też trochę, ale mało. Ale ogólnie mówił dużo. Był z Krakowca i miał początki alzheimera. Tak, tylko początki, można było odnieść wrażenie, że mówi prozą poetycką. Lubił wypić, więc siadaliśmy w sadzie, przy tym stoliku z przypiętą ceratą, piliśmy wódkę i słuchałem jego rwanych opowieści.

O wnuku, co trenuje karate i włącza światło nogą, „jakby ze słońcem grał w futbol”. O Krakowcu, z którego raz go wysiedlali, raz go tam osiedlali, raz robili to Polacy, raz Niemcy, raz Moskale. Możliwe zresztą, że go i wysiedlili, i osiedli, zarówno Polacy, jak Niemcy i Rosjanie. O wódce, którą piliśmy, opowiadał, że jest z natury dobra i czysta, a więc nie może być zła i szkodliwa.

– Wódka jest czysta jak łzy Pana Naszego Jezusa Chrystusa – mówił, czynił znak krzyża, po czym wypijaliśmy. Raz, drugi – i trzeci, bo, jak zaznaczał, „Bog troicu lubit”.

Pani Zofia przynosiła nam jakieś smakołyki, zakąski, chleb, słoninę, kiszonki, też czasem przy nas przysiadała, popatrywała groźnie na męża, miała mu trochę za złe, wypijała jednego i szła z powrotem. Kręcić się gdzieś między zardzewiałymi zaporożcami, w których hodowała bodaj kurczęta (albo tak to kusturicowsko zapamiętałem), a domem, który wyglądał jak poczciwy, galicyjski dom z początków wieku, ale w wersji trochę zmadmaxowionej, bo zaraz obok głowy Matki Boskiej stojącej w nawce w ścianie frontowej sterczał komin od kozy. W kuchni, porządnie złożone i rozprostowane, leżały stare reklamówki do powtórnego wykorzystania. Zero waste z czasów przełomu zdegenerowanego komunizmu i dzikiego kapitalizmu.

Połupany jak historia Europy Środkowej krawężnik przy drodze bez nawierzchni był pobielony. Drzewa były pomalowane do połowy na biało. Malowane na żółto wszechradzieckie rury gazowe biegły nad ziemią, puszczone po ścianach galicyjskich domków albo zupełnie luzem i tworzyły czasem nad ulicami coś w rodzaju bram.

Chodziłem po wódkę do sklepu obok. Sam się zgłaszałem, bo lubiłem się szwendać po Zamarstynowie. Szedłem, lekko pijany, przez powietrze rozświetlone jasnym słońcem, bujany zielenią natury tak rozpłożonej w tym zdziczałym świecie, że wydawała się jakąś środkowoeuropejską wersją dżungli. Z fabryki kawy wiał mocny i egzotyczny zapach, bielały pobielone do połowy pnie drzew, bielały również połupane krawężniki. To było wzruszające, że w tym świecie absolutnego rozkładu formy ludzie próbują estetyzować przestrzeń. Że zamiatają klepiska przed obłażącymi z farby furtkami, że układają ułomki cegieł wokół dziko rosnących kwiatków pomiędzy płotem a jezdnią, a potem te ułomki malują farbą.

Sprzedawczynie w sklepie liczyły na liczydłach. Wielkich. Na głowach miały papierowe korony. Nie dało się nie pokochać tego świata. Pomiędzy trzema fabrykami, industrią jakąś, kombinatami, montowniami – stała ta zamarstynowska wyspa pozornego ukojenia.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: julita@czarne.com.pl.