Tysiąc lat dobrych modlitw

Zbędny

W listopadowe popołudnie babcia Lin idzie ulicą, niosąc menażkę z nierdzewnej stali. Ma w niej oficjalne świadectwo od brygadzisty, wypisane błyszczącymi złotymi literami: „Niniejszym zaświadczamy, że towarzyszka Lin Mei jest zasłużoną emerytką Pekińskich Zakładów Tekstylnych «Czerwona Gwiazda»”.
 Świadectwo ani słowem nie wspomina, że zakłady tekstylne „Czerwona Gwiazda” zbankrutowały ani że babcia Li mimo swoich zasług nie dostanie emerytury. Oczywiście nie można o tym wspomnieć, bo to po prostu nieprawda. „Bankructwo” to niewłaściwe słowo, gdy mowa o państwowej fabryce. W świadectwie litościwie pominięto również termin „reorganizacja wewnętrzna”. Należy też pamiętać, że babci Lin tylko czasowo wstrzymano wypłatę emerytury. Na jak długo? Tego fabryka nie precyzuje.
 – Kiedy człowiek zawędruje w góry, zawsze znajdzie drogę – mówi na wieść o sytuacji babci Lin ciocia Wang, jej sąsiadka.
 – A gdzie jest droga, tam jest i toyota – mimo woli odpowiada babcia, przytaczając dalszy ciąg tekstu z reklamy samochodów.
 – No właśnie, babciu Lin. Wiem, że z was optymistka. Patrzcie ufnie w przyszłość, a w końcu znajdziecie swoją toyotę.
 Ale w jaki sposób babcia ma pomnożyć topniejące oszczędności? Przez kilka dni dodaje, odejmuje i dzieli, aby w końcu stwierdzić, że zaoszczędzone pieniądze starczą jej na rok. Wystarczyłyby na dwa lata, gdyby czasem odmówiła sobie posiłku i kładła się do łóżka zaraz po zachodzie słońca, żeby siedzieć pod kołdrą, zamiast przez całą długą północnochińską zimę podsycać węglem ogień w żarłocznym piecyku.
 – Nie ma co się przejmować – mówi ciocia Wang, kiedy następnym razem spotykają się na targu. Patrzy przy tym na jedną jedyną rzodkiew, którą babcia Lin kupiła na kolację i teraz trzyma w obu dłoniach, pulchną jak Budda. – Zawsze możecie znaleźć sobie męża.
– Męża? – dziwi się babci Lin, oblewając się rumieńcem.
– Ależ babcia jest zacofana – karci ją ciocia Wang. – Ile macie lat?
 – Pięćdziesiąt jeden.
 – Czyli mniej niż ja! Skończyłam już pięćdziesiąt osiem, a jestem od was nowocześniejsza. Wiecie co? Młodzi już nie mają monopolu na małżeństwo.
 – Nie róbcie sobie ze mnie pośmiewiska – prosi babcia Lin.
 – Mówię poważnie, babciu Lin. W mieście jest wielu starych wdowców. Na pewno są wśród nich bogaci i schorowani, którzy potrzebują opieki.
 – Chodzi wam o to, że mogę znaleźć pracę opiekunki starych ludzi? – pyta babcia Lin.
 Ciocia Wang wzdycha, pukając ją palcem w czoło.
 – Ruszcie głową. Nie macie być opiekunką, tylko żoną. W ten sposób po śmierci męża przynajmniej odziedziczycie trochę pieniędzy.
 Babcię Lin ze zdumienia traci mowę. Jest starą panną i przeraża ją myśl o zmarłym mężu. Ale ciocia Wang decyduje za nią na miejscu, między dwoma straganami z rybami, i niebawem znajduje jej narzeczonego.
 – Ma siedemdziesiąt sześć lat, nadciśnienie i cukrzycę. Dopiero co umarła mu żona. Został sam w trzypokojowym mieszkaniu. Dostaje dwa tysiące juanów miesięcznej emerytury. Obaj synowie się pożenili i dobrze zarabiają na rządowych posadach – mówi ciocia Wang, zdziwiona, że na babci Lin nie robi to wrażenia. – Opamiętajcie się, babciu. Gdzie znajdziecie takiego dobrego męża? Przecież on niedługo umrze, a synowie są tacy bogaci, że bez oporu odpalą wam część jego oszczędności. Wierzcie mi, to dla was najlepsza partia, o jakiej wiem. Swatki zdążyły już wydeptać próg domu tych ludzi. Ale ze wszystkich kandydatek na żonę tylko wy ich interesujecie. Dlaczego? Bo nigdy nie wyszliście za mąż i nie macie dzieci. A właściwie to dlaczego dotąd nie znaleźliście sobie męża, babciu Lin? Nigdy nam o tym nie opowiadaliście.
 Babcia Lin już ma coś powiedzieć, ale zamyka usta.
 – Jakoś się nie złożyło – mówi tylko.
 – Jak nie macie ochoty, to nie mówcie. W każdym razie oni nie chcą kobiety z całym stadem dzieci i wnuków. Ja zresztą też bym nie ufała takiej macosze. Kto może zaręczyć, że baba nie okradnie staruszka, żeby oddać wszystko własnym dzieciom? Wy jesteście najlepsza. Sama im powiedziałam: gdyby na świecie został jeden jedyny uczciwy człowiek, byłaby to babcia Lin. Dlaczego się wahacie?
 – A czemu oni nie najmą kogoś do opieki nad nim? – pyta babcia, myśląc o dwóch synach, którzy mogą wkrótce stać się jej pasierbami. – Czy na dłuższą metę tak by nie było taniej?
 – Nie wiecie, jakie są te smarkate opiekunki? Lenią się i kradną. Jak pracują u jakiejś młodej pary, to potrafią uwieść męża. A ich podopieczni staruszkowie po całych dniach siedzą we własnym gównie. Przyjąć taką do pracy? Brrr! To by mu tylko skróciło życie.
 Babcia Lin musi przyznać, że istotnie mądrzej będzie znaleźć wdowcowi starszą kobietę na żonę. W towarzystwie cioci Wang idzie porozmawiać z dwoma synami i ich żonami. Przez godzinę ją indagują, po czym mężczyźni porozumiewają się wzrokiem i pytają, czy babcia Lin potrzebuje czasu do namysłu. Ale ona nie bardzo ma się nad czym namyślać, więc przed upływem tygodnia wprowadza się do nowego domu. Jej mąż, stary Tang, jest bardziej schorowany, niż się spodziewała.
 – Ma Alzheimera – wyjaśnia podczas weselnej kolacji żona jednego z pasierbów.
 Babcia Lin kiwa głową. Wprawdzie nie wie, co to za choroba, ale przypuszcza, że atakuje ona mózg. Prowadzi męża do stołu, podtrzymując go oburącz, i sadza, a potem wyciera mu zaśliniony podbródek.

Babcia Lin zostaje żoną, matką i babką. Już nie pamięta, ile miała lat, kiedy ludzie zaczęli ją nazywać babcią, a nie ciocią Lin. Podobno niezamężne kobiety szybciej się starzeją. Teraz to już zresztą nie ma znaczenia, bo babcia Lin czuje, że tymczasem dojrzała do tego przydomka.
 Co tydzień jeden z synów zagląda do starego Tanga i zostawia pieniądze na następnych siedem dni. Stary Tang to spokojny człowiek. Przesiaduje w fotelu przy oknie, pogrążony w niezgłębionym milczeniu. Co pewien czas pyta o swoją żonę, na co babcia Lin zgodnie ze wskazówkami synów odpowiada, że żona pomału zdrowieje w szpitalu i niebawem wróci do domu. Lecz zanim jeszcze padnie odpowiedź, stary Tang najwidoczniej zapomina, że o coś w ogóle pytał, i wraca do swoich rozmyślań, w żaden sposób nie okazując, że usłyszał słowa babci Lin. A ona czeka na dalsze pytania, ale daremnie, więc w końcu daje za wygraną. Podkręca dźwięk w telewizorze i snuje się po domu: zamiata, odkurza, wyciera i zmywa, lecz z każdym dniem coraz wcześniej udaje jej się ze wszystkim uporać. Siada wtedy na kanapie i ogląda nadawane za dnia ckliwe seriale. Póki korzystała ze swojego starego dwunastocalowego odbiornika, za każdym razem, kiedy chciała zmienić stację (a w sumie miała ich tylko sześć, odbieranych przez antenę z dwóch stalowych drutów), musiała podejść do telewizora i przestawić pokrętło. Teraz ma do dyspozycji monstrualny aparat z mnóstwem stacji i obsługuje go za pomocą małego pilota. Oszołomiona nadmiarem atrakcji oraz łatwością, z jaką może przeskakiwać z kanału na kanał, wkrótce zauważa, że oglądanie telewizji wcale jej nie służy. Niezależnie od tego, jaki program akurat ogląda, zawsze dręczy ją niepokój, że przegapia inny, jeszcze ciekawszy. Zaledwie kilka dni po rozpoczęciu tego nowego życia stwierdza ze zdumieniem, że wyleczyła się z nałogu oglądania telewizji, w którego szponach tkwiła przez ostatnich dziesięć lat. Czyżby to przemożny wpływ małżeństwa pozwolił jej w tak krótkim czasie wyzbyć się zadawnionego nawyku?
 Z westchnieniem wyłącza odbiornik. Stary Tang nie zauważa, że w pokoju nagle zapanowała cisza. Babcia Lin uświadamia sobie, że telewizor niczemu nie jest winien, bo to obecność Tanga nie pozwala jej się skupić. Sięga po stare czasopismo i patrzy zza niego na męża. Przygląda mu się przez dziesięć, dwadzieścia minut, a on uparcie unika jej wzroku. Babcia Lin ma dziwne wrażenie, że wcale nie jest chory. Zdaje sobie sprawę z jej obecności i ukradkiem ją obserwuje. Wie, że pierwsza żona po pięćdziesięciu czterech latach pożycia na zawsze go opuściła, a babcia Lin jest jej następczynią, ale uparł się, że jej nie uzna. Udaje zdemenciałego, oczekując, że kobieta podejmie grę i będzie z kolei udawała płatną pielęgniarkę. Ona jednak zdecydowana jest nie ustąpić. Są przecież małżeństwem. Akt ślubu schowała pod poduszką. Jeśli stary Tang wystawia na próbę jej cierpliwość, gotowa jest sprostać wyzwaniu. Postanowiła wyjść zwycięsko z tych zmagań. Odkłada czasopismo i śmiało spogląda staremu Tangowi w oczy, usiłując go zmusić do spuszczenia wzroku. Mijają minuty, mija cała godzina, i w końcu babcia Lin wzdryga się ze zgrozy, że za chwilę sama straci rozum. Zwleka się z kanapy i przeciąga z lekkim trzaskiem w zreumatyzowanych stawach. Patrzy z góry na starego Tanga, który wciąż siedzi jak posąg. Naprawdę jest chory – myśli babcia Lin i robi jej się wstyd, że posądziła go bezpodstawnie o jakieś podchody, chociaż jest bezbronny jak noworodek. Szybko idzie do kuchni i przynosi szklankę mleka.
 – Pora na mleko – mówi, klepiąc go po policzku. Starzec zaczyna w końcu pić.
 Babcia Lin robi mu trzy razy dziennie zastrzyk z insuliny. Tylko podczas tych zabiegów widzi, że życie jeszcze się w nim kołacze, bo kiedy wbija mu igłę w rękę, mięśnie lekko drgają. Po wyciągnięciu igły czasem wypływa kropelka krwi. Babcia Lin wyciera ją czubkiem palca, a nie wacikiem, upajając się dziwnym wrażeniem, że krew starca wsiąka w jej skórę.

Kilka razy dziennie kąpie starego Tanga: rano, przed snem i za każdym razem, kiedy starzec zmoczy się w spodnie albo zrobi pod siebie. Z całego małżeństwa najbardziej podoba jej się prywatna łazienka. Od zawsze korzystała z publicznych łaźni, przeciskając się wśród śliskich ciał, żeby się dostać do letniej wody, ledwie cieknącej z zardzewiałych pryszniców. Odkąd ma łazienkę do dyspozycji, korzysta z niej przy każdej okazji.
 Stary Tang jest jedynym mężczyzną, którego widziała całkiem nagiego. Kiedy pierwszy raz go rozebrała, nie mogła się powstrzymać, żeby od czasu do czasu nie zerkać na jego członek, spoczywający w przerzedzonej kępce włosów. Ciekawa była, jak ten narząd wyglądał za młodu, zaraz jednak odegnała tę nieczystą myśl. Nagość wątłego starca przepełniła jej serce nieznaną dotąd tkliwością. Odtąd babcia Lin pielęgnuje jego ciało czule jak matka.
 Pewnego wieczoru pod koniec lutego sadza go na plastikowym krześle pośrodku łazienki. Rozpina mu piżamę, a on zgina ręce, posłuszny gestom kobiety, opierając głowę o jej łopatkę. Babcia Lin zdejmuje prysznic z uchwytu w ścianie i skrapia ciepłą wodą całe ciało starego Tanga, kładąc mu dłoń na czole, żeby woda nie zalała oczu.
 Kiedy kuca na podłodze, masując staremu Tangowi stopy, ten raptem dotyka ręką jej ramienia. Babcia Lin podnosi głowę, a napotkawszy spojrzenie męża, odsuwa się z lekkim okrzykiem.
 – Ktoś ty? – pyta stary Tang.
– Stary Tangu – odpowiada babcia Lin. – Czy to aby ty?
 – Coś ty za jedna? Skąd się tu wzięłaś?
 – Mieszkam tu – wyjaśnia babcia Lin.
Na widok nienaturalnego blasku w jego oczach zamiera jej serce. Taki blask pojawia się tylko u umierających. Przed dwoma laty tak samo błyszczały oczy jej ojcu, zaledwie kilka godzin przed śmiercią. Babcia Lin myśli, że powinna sprowadzić lekarza, ale stopy przyrosły jej do posadzki i nie może oderwać wzroku od oczu starego Tanga.
– Nie znam cię. Kto ty jesteś?
Babcia Lin spuszcza wzrok i przygląda się sobie. Ubrana jest w jaskrawożółte plastikowe ponczo i trawiastozielone gumowce. Zawsze je wkłada, kiedy ma kąpać starego Tanga.
– Jestem twoją żoną – mówi.
– Nie jesteś moją żoną. Moja żona ma na imię Sujane. Gdzie ona jest?
– Nie ma jej już wśród nas. Jestem twoją nową żoną.
– Kłamiesz – mówi stary Tang, wstając. – Sujane leży w szpitalu.
– Nie – odpowiada babcia Lin. – Oszukali cię.
Stary Tang jej nie słyszy. Odpycha ją dłońmi, w które nagle wstąpiła siła. Babcia Lin próbuje je przytrzymać, lecz on wpada w szał i nie sposób go pohamować. Kobieta puszcza jego ręce, bo niby czemu miałaby walczyć o zmarłą z własnym mężem. On jednak wymachuje ramionami, jakby zmagał się z powietrzem, i pada o dwa kroki od babci Lin, poślizgnąwszy się w kałuży mydlin.
Podczas pogrzebu nikt nie zwraca uwagi na babcię Lin, która siedzi w kącie i słucha, jak mężczyźni i kobiety wspominają starego Tanga: był znakomitym fizykiem i wspaniałym nauczycielem, kochającym mężem, ojcem i dziadkiem. Każdy z mówców po skończonym wystąpieniu podaje rękę krewnym zmarłego, ignorując siedzącą na szarym końcu wdowę.
 – Nie zabiłam go – ma ochotę powiedzieć każdemu z osobna babcia Lin. – Zaczął umierać, nim jeszcze upadł.
Ale nie mówi nikomu, jak było naprawdę, tylko przyznaje się do niedbalstwa. I tak zresztą nikt by jej nie uwierzył, bo ona jedna widziała światło w oczach umierającego, ostatni błysk przed zapadnięciem tak zwanej wiecznej nocy, krótkie mgnienie jasności przed samym końcem.

Babcia Lin nie dostaje w spadku ani fena. Opiekowała się starym Tangiem tylko dwa miesiące, a wielu jego krewnych sądzi, że umarł przez jej zaniedbanie. Nie ma pretensji do dwóch synów zmarłego. Potrafi myśleć jedynie o stracie, którą ponieśli, tysiąckroć boleśniejszej niż jej własna. Kiedy jeden z nich pyta, czy nie chciałaby popracować w prywatnym internacie, prowadzonym przez znajomego, z wdzięczności jest bliska płaczu.
 Leżąca w górskiej miejscowości na zachodnim przedmieściu Pekinu akademia Mei-Mei szczyci się tym, że powstała jako jedna z pierwszych prywatnych szkół w kraju. Mieści się w jednym z nielicznych trzypiętrowych budynków, które pozwolono wznieść w tej okolicy. („Chody, nic tylko chody” – już w progu wyjaśnia babci Lin kuchmistrz. Szkoła nigdy nie dostałaby zezwolenia, gdyby nie wpływowi członkowie rady nadzorczej). Prywatne szkoły tak jak wszystkie prywatne firmy wyrastają w całym kraju niczym pędy bambusa po pierwszym wiosennym deszczu. Krewni przywódców partii komunistycznej z dnia na dzień przeistaczają się we właścicieli przedsiębiorstw i występują w państwowej telewizji jako przedstawiciele nowej klasy proletariackich biznesmenów.
 Babcia Lin nie wyobraża sobie lepszego życia niż to, które wiedzie, odkąd została woźną w akademii. Każdy posiłek to istna uczta. Mięsa i ryb jest w bród. Babcia Lin nie pamięta, żeby w czasach, gdy robiła zakupy na targu, widywała tak zielone warzywa. Wszystkie produkty pochodzą z małego gospodarstwa, które naturalnymi metodami wytwarza zdrową żywność dla prezydenta, premiera oraz ich rodzin – informuje babcię Lin kuchmistrz.
 Czasem ogarnia ją smutek, gdy widzi, że tyle dobrej strawy ląduje w śmietniku. Zaczyna spóźniać się na posiłki, a potem czeka, aż uczniowie zjedzą. W całej jadalni na talerzach obsychają nietknięte warzywa. Zmaltretowane ryby leżą na ledwie nadjedzonych brzuchach. Babcia Lin zgarnia resztki na swój talerz, żałując, że między szkołą a miastem nie kursuje ekspresowy minibus, którym mogłaby codziennie wysyłać wzgardzone potrawy dawnym sąsiadom.
 To grzech jadać tak smacznie, kiedy się ciężko nie pracuje. Babcia Lin bierze więc na siebie dodatkowe obowiązki prócz sprzątania pokojów i prania. Wstaje wczesnym rankiem i otwiera okna klas, żeby wpuścić świeże powietrze. Zamiata i myje taras. Odkurza i wyciera ławki. Usuwa każdy pyłek, chociaż woźny posprzątał wieczorem wszystkie klasy. Ilekroć zdarza jej się wstać przed pobudką, wychodzi na dwór, żeby trochę się przejść po górach. Ranna mgła zwilża jej skórę i włosy, śpiewają chóry ptaków, jakich w mieście nigdy nie widziała. W takich chwilach przytłacza ją własne szczęście. Lata przepracowane w fabryce wydają się dalekim snem. Już nie pamięta, jak wyglądało jej życie, kiedy wśród porannego smogu buchającego z węglowych pieców szła na rynek targować się o spęczniałe od nawozów sztucznych warzywa.
 Podczas spaceru często zbiera naręcze dzikich kwiatów: górskich storczyków, perłowych wiśni, „jadeitowych spinek”. Układa je w wazonach w każdej z sześciu klas, lecz tym delikatnym bukietom rzadko zdarza się przetrwać dłużej niż do pierwszej pauzy. Mniejsi i więksi chłopcy obrzucają się nimi, a tego, którego ust dotknie kwiat, wyzywają od lalusiów. Starsze dziewczynki o twarzach obleczonych powagą i smutkiem obrywają płatki i bezlitosnymi palcami zakopują je na boisku, usypując nad nimi nagrobek.

Szkoła się rozrasta. Co miesiąc przybywa kilkoro nowych uczniów. Babcię Lin oszołamia zamożność ich rodziców, którzy bez trudu mogą sobie pozwolić na dwadzieścia tysięcy juanów wpisowego i drugie tyle za pierwszy rok nauki wraz z internatem i wyżywieniem.
 W trzecim miesiącu pobytu babci Lin szkoła świętuje z okazji przyjęcia setnego ucznia. Chłopiec, któremu trafiła się ta szczęśliwa liczba, ma na imię Kang i niedawno skończył sześć lat. W przeciwieństwie do większości kolegów nie pochodzi z dużego miasta, lecz z niedalekiej okolicy. Już po kilku dniach nauczyciele i cały personel wiedzą, co go spotkało. Dziadek Kanga stał dawniej na czele wielkiej komuny ludowej w swojej prowincji, a ojciec chłopca wyrósł na jednego z największych producentów żywności w północnych Chinach.
 – Myślałam, że chłopi wolą, żeby synowie zostawali w domu – mówi babcia Lin do pani Du, wychowawczyni jednej z klas, gdy obie szukają pod materacami cuchnących skarpetek.
 – Jeszcze trochę, a mogłyby wstać i pomaszerować o własnych siłach – mawia pani Du, znajdując sztywne, zbyt długo noszone skarpetki.
 – Owszem, ale to nie dotyczy syna żony, która popadła w niełaskę – odpowiada tym razem. – Jest zbędny.
 – Jego rodzice się rozwiedli?
 – Kto ich tam wie? Ale ojciec wziął sobie nową żonę, a może konkubinę. Co za różnica? Matka chłopca jest już niepotrzebna, więc i dziecko musi odejść.
 Zasmucona myślą o chłopcu, który jest taki mały, że zajmuje na świecie tyle miejsca co nic, a mimo to przeszkadza ludziom i trzeba się go pozbyć, babcia Lin zaczyna wypatrywać Kanga w tłumie dzieci. Ubranie źle na nim leży, chociaż są to ciuchy tych samych marek, które noszą pozostali uczniowie. Za duże, zbyt nowe, przesadnie modne, nie pasują do niego, tak jak i on nie pasuje do tej szkoły. Jego twarz i ręce zawsze wyglądają, jakby przydało im się porządne mycie, ale babcia Lin sama już kilka razy je wypucowała, więc musi przyznać, że nie jest to wina chłopca ani wychowawczyni.
(...)