Supermarket bohaterów radzieckich

Butelki zostawiliśmy na dole, plecaki wrzuciliśmy na górę. Pociąg wybrał Bocian. Pociąg na Wschód, w piątek wieczorem. Słowacy, Ukraińcy wracają z harówki do domu. Z czeskiego Zachodu. Znajdujemy przedział, który nie jest pełny. Dwie starsze romskie matrony, dziewczyna. Kiedy nas zobaczyła, jak zaskroniec zsunęła się z miejsca i hop między matrony. Chowa się za pismem „Girl”. Inni na razie ten przedział oszczędzają, ponieważ pasażerki są trzeźwe. My udajemy, że to obojętne, do kogo wleziesz do przedziału. Jest to czysto męski pociąg. Matrony informują nas, gdzie znajduje się przedział pijalniany. Wódka kończy się nam bardzo szybko. A przecież tankuję ogromnie ostrożnie. Przed paru dniami pozbyłem się antabusu. O tym, czy na wyprawie rozsądniej będzie pić, porozmawiałem tylko ze Stojakiem. Z naszej czwórki jest najbardziej rozważny. Musisz pić, inaczej byś tego nie przeżył, poradził mi. Dobra. Abstynencja trwała pół roku. Przerwałem ją w Berlinie właśnie ze Stasiukiem. I znowu się w tym pławiłem aż do antabusu. Nawet największy gieroj rozsypie się i zmieni w kretyńskiego Marmieładowa, który po prostu zamęczy swoją żonę, a córkę Sonieczkę pośle na ulicę. Właśnie o tym mówię teraz chłopakom. Kiwają głowami. Bocian, nasz szef, stoi przy oknie. Bogu niech będą dzięki, że jesteśmy w naszym wstrętnym, zarzyganym wschodnioeuropejskim pociągu! Okna można tu otwierać i człowiek spokojnie opycha się powietrzem. Stojak też aprobuje moje słowa. Tylko Jirka Zyndram zauważa, że Hrabal chlał do siedemdziesiątki, póki się nie zabił. Na to nie da się odpowiedzieć.
W Berlinie czytaliśmy swoje rzeczy jeszcze razem z Jurijem Andruchowyczem. Stasiuk już od rana taskał ze sobą po mieście flaszkę sznapsa. Wytrąbiliśmy ją na estradzie. Nasza impreza rozwinęła skrzydła am Dienstag, 18 November, 20.00 Uhr im Roten Salon der Volksbühne* pod tytułem „Ostwärts!”**. Przedtem właśnie Jurijowi chwaliłem się, że udaje mi się nie pić. Jest z kraju wódczanego, więc wie, o co chodzi. Z Jurijem rozmawiałem po angielsku, z Andrzejem po rosyjsku. Dla tych, co z jakichś powodów nie znają najlepiej literatury współczesnej, dodaję, że Jurij to Ukrainiec. Tak jak Oksana Zabużko. Z Andrzejem rozmawia po polsku. Z innymi po francusku, niemiecku, włosku — jak mu akurat pasuje. Andrzej po polsku. Myślę, że na przykład pocztę załatwia za niego Monika, jego żona. Temu to dobrze! Wtedy, w Berlinie, sięgnąłem po butelkę Andrzeja i całkiem tak, jak jest to przedstawione w książce Moskwa-Pietuszki, natychmiast wypiłem. W blasku reflektorów. Ani na chwilę nie wypuszczałem ze szponów Andrzejowej flaszki. Jurij zasyczał na mnie: Ostorożno! Język rosyjski podkreślił wagę jego obaw o mnie. Aż mnie to wzruszyło! Jesteśmy pisarzami, którzy się wzajemnie wspierają. W recenzjach po wieczorze pisali o nas jako o mędrcach ze Wschodu, barbarzyńcach przed bramami itp. No tak, zabawne.
Andrzeja poznałem przy okazji spotkania literackiego w Pradze. We „Violi”. Przed nim albo po nim występowaliśmy my z Alexem. Andrzej czytał z więziennej książki Mury Hebronu przerażający fragment o więźniu-prostytutce. Potem spotkaliśmy się w Niemczech, w pewnym niedużym zamku. Tam też niewiele ze sobą rozmawialiśmy. Andrzej zabłądził. Nie można w porządnej niemieckiej wiosce przeoczyć dwumetrowego Polaka z butelką w ręce. Odłowili go i przywieźli, ale ja wtedy spałem w lesie. Andrzej pisał potem w „Literárních novinach”, że mnie szukał. Chciał mnie spytać, czy też mam dwie łazienki. Potem znowu mieliśmy spotkanie literackie w Niemczech. Potem znowu. Ostatni raz w Lipsku. Buchmesse. Poznaliśmy się z Mileną Odą. Pisze po niemiecku. Służy jako tłumaczka ludziom z Europy Wschodniej, którzy jęczą w niemieckich i austriackich lochach. W ten sposób poznała rozmaitych szmelcowników. Umilała nam czas przy kolacji, za którą płaciła, jakżeby inaczej, Katharina Raabe. Tam opowiedziałem Monice i Andrzejowi o leśnej drużynie „Biały Łabędź”. Zamierzamy odwiedzić Karpaty. Po prostu chcemy przejść z Europy Wschodniej do Środkowej. Ruszymy po śladach naszych dziadków i ojców na Duklę. My tam mieszkamy, powiedzieli Stasiukowie, wpadnijcie.
Opuściliśmy pośpiesznie nasz wagon i poszli do przedziału pijalnianego. W niektórych pociągach są wagony restauracyjne. W pociągach na Wschód są przedziały pijalniane. Przedział pijalniany to odgrodzona połówka wagonu, pełna facetów. W drugiej połowie jest magazyn i malutki punkt wydawania alkoholu. Piwo jest na ogół ciepłe, czeskie i polskie. Fajki czeskie i amerykańskie. Słowackie są gorzały w małych buteleczkach: wódka i borowiczka. Z Bocianem byłem w ogóle na pierwszej swojej wyprawie. I z Antonem, Fandą, Machim. Był tam na pewno ktoś jeszcze. Minęło już dziewiętnaście lat. Anton pracuje teraz w Izraelu. Fanda przebywa w domu dla księży. Machi jest pismakiem.
Wtedy stowarzyszaliśmy się z podobnymi nam wisusami. Z dziewczynami, które wyglądały tak jak my. Stasiuk pisze, że wyglądały jak z Jesieni Czejenów. Teraz zaprzyjaźniamy się z facetami w nieokreślonym wieku między trzydziestką a śmiercią. Przekrwione oczy, dzikie gesty, trochę prostacki śmiech. Tylko Jirka gada o piłce nożnej z jakimś szczawiem. Ten to chyba zna się absolutnie na wszystkim.
Jakoś doszło do tego, że oto siedzimy ze Stojakiem w gromadce mężczyzn i rozmawiamy po słowiańsku. O podróżach i pracy. Tematy szybko nachodzą na siebie. Śmiejemy się i przekrzykujemy. Ktoś pokazuje mi zdjęcia swoich dzieci. No to chwalę się swoimi. Zdjęcia samochodów krążą trochę dłużej. Piwo roznosi dziewczyna. Chodzi jak łania. Dajemy jej ogromne napiwki. Tutaj to taki sport. Jej posępny ojciec wlecze się o pół kroku za nią. Niezmiernie się cieszę, że piję. Potem znajduję się w klubie palaczy przy okienku. Ci tu mają prawdziwe tatuaże. Chociaż blade. Gdzie są ci wszyscy kryminaliści mojej młodości?! Po niebieskich kropkach widać było, gdzie siedzieli. I jak długo. Zapomniałem, jakie kropki mieli ci z Valdic. Jakie pensjonariusze Ilavy czy Sabinova. Mógłbym spytać Brabenca. Jaki tatuaż mają mordercy, wyjaśnili mi współwięźniowie już przy zatrzymaniu na czterdzieści osiem godzin. Wtedy należało to do podstaw wykształcenia. Nie jak te bzdury w szkole. Jirous to na pewno wie. Dzisiaj wszyscy mają tatuaże. Kiedy Načeva kazała sobie wytatuować kota,.. Í gadało się o tym, że hej. Dzisiaj to komercja, baranie. Folklor naprawdę jest martwy. Jak ci nożownicy, którzy mieli wokół szyi wytatuowane: tu odciąć. Oni wszyscy musieli już się przenieść do lepszego świata.
Spokój zakłóca nam konduktor, Słowak. Mundur, czapka, rzemienie. Gromadka palaczy błyskawicznie się rozbiega, niedopałki znikają. Szerokimi gestami i uśmiechami okazujemy pokojowe nastawienie. Pragnienie wymazania przestępstw. Budtie charakter! mówi jeden z nas mundurowi. Jest. Ta gra ma reguły. Najwolniejszy płaci 50 koron słowackich. Wracamy do przedziału pijalnianego. Stojak nie przesunął się nawet o centymetr. Stół przed nim pełen jest miniborowiczek. Pomagam mu. Potem znowu: chodźmy na dymka! Jeden gość płaci teraz 100 koron. Po powrocie puszcza w obieg bloczek mandatowy. Wychodzą teraz inni. Drażnić mundur. Kara zwiększa się do dwustu koron. Znowu kogoś capnął. To taki sport. Wspaniały. Czesi, Słowacy, Polacy, Białorusini, Ukraińcy, Rusini. Pociąg na Wschód. No, żeby tak zabawnie grać w berka z eskortą! Tego tu jeszcze nie było. Unia Europejska jest w porządku. Nie ma co, zaczyna się wiek szczęśliwości.
Przychodzi po nas Bocian. Potem znowu siedzimy w przedziale. Wszyscy śpią. Tylko ja nie. Jak tylko usypiam, walę się na te matrony. W końcu dostaję laską. Więc idę na nocny patrol. Jedziemy do Kysaku.
Ze względu na powódź wysiadamy zupełnie gdzie indziej. Mam to gdzieś. Tłuczemy się autobusem, pociągiem, znowu autobusem, uwięzieni w meandrach nowego dorzecza. W kałużach pękają komarze bąble. Brzegi rzeki wyszczerbiła wielka woda. Między górami Pošťárka i Kačurák autobus staje. Asfaltową drogą, poszarpaną i powybrzuszaną przez wodę, ciągnie procesja. Dziewczynki w bieli, dostojni mężczyźni, młodzież szkolna, ksiądz. Krzyże nad głowami. Ludzie schodzą w pokrzywy, pozwalają nam przejechać. Staruszkowie w połatanych marynarkach podają sobie butelkę, robią do nas miny. Autobus cichnie. Msza za ofiary powodzi. Oho, jedziemy. Ten, kto zasypia, potem się budzi i włącza do rozmowy. Pokazuję gościom, jak świetnie zapakowany mam plecak. Jirka kupił gdzieś „Sme” i „Slovo”. Opowiadam, jak dla „Slova” Hudymač i Mimo przeprowadzali ze mną wielki wywiad. Mam nadzieję, że mnie w autobusie nikt nie pozna! Że po Słowacji podróżuję incognito! Patrzą na mnie jak na durnia. W „Sme” jest artykuł Tima G. Asha i Tomka Grabińskiego z „Wyborczej”. To też rodzaj globalizacji. Przejeżdżamy przez wioskę, gdzie pod naporem wody rozpadły się obory. „Sme”: To, co z trudem wybudował kapitał, łatwo zniszczyła powódź.
Wysiadamy w Bardiowie. Na rynku jest sklep z mięsem, który obsypały ścierwice. Na chodnik wylewa się jako kawiarenka. Zamawiamy kawę rozpuszczalną. Smród mięsa i krwi. Bocian i Stojak piją borowiczkę. Pytam szefa, czy jest tu toaleta. Pokaż to temu Czechowi, wrzeszczy na kelnerkę. Dziewczyna prowadzi mnie przez sklep mięsny, a potem przez warzywniczy, do piwnicy. Chłodek. W lodówkach zające, ptaki. Czarne kulki ptasich oczu wśród kryształków lodu. Zapach dziczyzny. Bardiów to bogate miasto.
Ze Stojakiem ruszamy szukać słowackich pieniędzy, nigdzie żadnego otwartego kantoru. Tylko Jirka Zyndram ma kartę. Pożycza mnie i Bocianowi równiutki tysiączek. Kościół pod wezwaniem św. Egidiusza. Drapiemy się na wieżę, mam skurcze w lewej nodze. Bocian długo modli się przed ołtarzem. Pod tym względem można na nim polegać. Stojak znikł. Stoimy z Zyndramem przed kościołem. W głowie maszerują mi rzeźbieni święci. Spotykamy Števa. Idzie przez rynek z Madlą. Zyndram Števa zna. Poznajemy się i my. Zapraszają nas do siebie. Mieszkają niedaleko, w najmniejszej słowackiej wiosce na świecie. Cieszymy się, mówimy sobie do widzenia. Szukamy jakiejś knajpy. Znajdujemy globalizacyjny lokal ze sztucznych tworzyw, z ryczącym radiem. Czeska kelnerka. Po frytkach i borowiczce ruszamy do kąpieliska. Wszędzie ryczy radio. Zasypiam najpierw pod prysznicem, potem w kąpieli błotnej. Kolejność powinna była być odwrotna. Wychodzimy, czujemy się lepiej. Przed samem rozbrzmiewa cicha, uzdrowiskowa muzyka. Po betonie tu i tam spacerują pary ubranych ze smakiem młodych ludzi. Otvorený sam. Bocian posyła mnie po wódę. Potem idziemy do knajpy. Tam przysiada się do nas wariat, nieszczęsny chłopak. Chce wybrać się z nami do Polski. Zakaz. Dostaje parę koron i znika. I oto idziemy już w dół, trawa, asfalt. Bocian kłóci się z Jirką o to, gdzie jest autobus. Zborov, głupolu! krzyczy Jirka Zyndram przed drogowskazem. Ale to nie jest ten Zborov czy Zborów, pod którym była bitwa, tamten jest przecież aż gdzieś w Galicji, mówi Jirka. Jesteśmy w Galicji, powiada Bocian. No jasne, szczerzymy do siebie zęby.
Idzie grupka Słowaków. Opowiadamy im o operacji dukielskiej. Jesteśmy przecież w cieniu Dukli! Przekonuję się, że chłopcy nawet po moich stanowczych SMS-ach nie postarali się o Apokalipsę w Karpatach Richtera. Kupowałem akurat sandały, kiedy posłałem te SMS-y, cholera! Wiem, bo mam te sandały na nogach. Jirka ma tenisówki. No to ten dopiero będzie maszerować, mówię do siebie. Autobus zabiera nas do wsi przemytników. Chmelová. Bocian zna te okolice. Stąd przejdziemy do Polski. Przez Regetówkę. Specjalnie, żeby przekonać się, czy uda się przejść bez kontroli. Przez stromy stok, krzaki, las, ho, ho! Jesteśmy jak wiatr, nikt nas nie pochwyci. Autobus wyrzuca nas pod pomnikiem poległych. Rusińskie nazwiska. Wołyniacy? Dla nas, znad Wełtawy, są to dzikie imiona plemion ze Wschodu. Podobne do tych z rozkazu dziennego armii Svobody. W oficjalnym podziękowaniu dla braci Rusinów za ich znakomite operowanie nożem. To Rusini przyprowadzali języków. Kiedy człowiek zabłądzi i szuka kogoś miejscowego, bo trzeba spytać, którędy prowadzi najbliższa droga, chwyta języka. Porzekadło z tych stron. Przemytniczymi ścieżkami bracia Rusini z nożem w zębach przepełzali niemieckie linie i docierali aż do stanowisk dowódczych SS, hej, hej! Żeby mogli być zwiadowcami armii Svobody, musiał ich generał Heliodor Píka wyciągać z zabójczych łagrów gułagu. Ale tysiące ich tam zamordowali. Rozmawiamy z chłopakami, kto nam jeszcze wydeptał drogę do Dukli. Więźniowie, desperaci, fanatycy, patrioci. Przebić się do Czech! Ależ osobliwa była ta armia Svobody! Katorżnicy, dezerterzy, zeki, zbiegowie. Za plecami stalinowska maszynka do mięsa, z przodu niemieckie bunkry. Na plac Wacława nie dotarła nawet połowa żołnierzy tej szalonej armii. Te resztki jeszcze zdziesiątkowali komuniści. Tym razem Czesi i Słowacy. Egzekucjami, więzieniami. Píkę zabili jako jednego z pierwszych.
Tutaj droga się zaczyna. Z plecakami na ramionach idziemy kamienistą ścieżką. Rozluźnieni i bardzo szczęśliwi. Gęsi, kury. Domki rozrzucone są po zboczach. Bocian nie wie, czy potrafiłby żyć na takim odludziu. Jirka by nie potrafił, Stojak może tak, ja będę musiał. Radość, że idziemy w dół. Bocian orientuje się, że pomylił drogę, więc klnąc drapiemy się w górę. Przed przerdzewiałym kioskiem stado dzieci chce žuvački. Nie dajemy. W knajpie ryczy radio i telewizor. Na szczęście możemy usiąść na dworze, w cementowym ogródku. Idziemy ze Stojakiem po piwo. Bocian nas zatrzymuje, chce kawę. Potem idę jeszcze po fistaszki dla niego. Jirka opowiada, jak robił dla „Týdna” wywiad z Řezníčkiem. Opowiadam, jak w Niezależnym Centrum Wydawniczym wydawaliśmy jego tomik wierszy Kráter Resnik. To wszyscy znają, więc ryczą ze śmiechu. Opowiadam, jak byliśmy z Gabrielem w Moskwie. Tam metrem jedzie się na przykład trzy godziny, jednym ciągiem, na powierzchni, pod ziemią, na powierzchni, pod ziemią. Okradli nas kalecy bez nóg, kadłubki przywiązane do snowboardów. Rozmawiamy też o czeskiej prasie. Bocian chce wydawać w końcu porządną gazetę. Jirka twierdzi, że w Czechach nic już nikogo nie obchodzi, ja bym do tej gazety chciał pisać, ale właśnie w taki sposób jak tu, a Stojakowi jest to obojętne. W tej knajpie to bym został, ale przysięgaliśmy sobie, że pójdziemy do Polski. Przecież już jutro chcielibyśmy dojść do Wołowca, do Stasiuka. Przyszło mi do głowy, że wymyślę tu sobie inną nazwę jego wioski, dla przyzwoitości. Ale widnieje ona na kartach tytułowych jego książek, więc nie ma to sensu. Bufetowy mówi nam, jak mamy iść, żebyśmy wymknęli się patrolom. Cha, cha, cha! Jasne! Znamy te rzeczy! Przecież celnicy to pewnie jego krewniacy. Tutaj wszyscy są krewniakami. A my jesteśmy obcy.
Pierwszy stromy stok. Ale asfalt. Asfaltowa ścieżka na górę, przejdziemy przez nią, a potem do lasu, przez Regetówkę. Mamy przed sobą kilkugodzinną wspinaczkę, potem zapadnie ciemność. Po co lałem w siebie w tym durnym pociągu ten okropny alkohol. Jirka ma w obu rękach reklamówki, jak jakiś bezdomny z dworca głównego. Po paru metrach zaczynam sapać. Idziemy jednak zachowując takie odstępy, żeby nie słyszeć sapania innych. To zapobiega snom na jawie podczas marszu. Obok nas zatrzymuje się samochód. Obtłuczony, czerwony. Wyłazi z niego jakiś chłopak, zaprasza nas do środka. Protestujemy. Mówi, że musimy się z nim napić piwa. Mówimy, że nie musimy. Mówi, że ma urodziny. Rzuca dowód osobisty na maskę auta. W samochodzie jest przyjemnie. Knajpa to drewniany barek przy wjeździe do wioski. Pilnują jej trzej mniej więcej dwunastoletni chłopcy w hamaku. W drewnie wypalona jest nazwa barku: „Dorado”. Sukcesywnie przychodzi wszystkich ośmiu mieszkańców wsi, z niektórymi zawieram znajomość. Chłopak mówi, że jest piekarzem i że wyciąga osiem tysięcy. Mówi przede wszystkim do mnie, ale ja kiepsko słyszę. Zwraca się więc do Stojaka. Jirka Zyndram: Ile naprawdę daje ci ta piekarenka? Masz dziewczynę? Ile naprawdę masz lat? To twój samochód? Bocian pyta, czy w powiecie są komuniści. Ciągle jakimś sposobem pojawiają się kolejne piwa. Bocian opieprza Jirkę za jego pytania, ale sam żadnego sensownego wymyślić nie umie. Chłopak mówi, żebyśmy broń Boże nie przestawali pić. Ma urodziny. Mówię to Jirce, ale on wcale nie ma zamiaru przestać pić. Chłopak ma dziwne uszy, lewoskrętne albo prawoskrętne, przylutowane do głowy. Mówi, że na wierzchołku Regetówki jest może jeszcze otwarty hotel. Ma tam kumpelkę. Chcemy ją zobaczyć? Jasne! Może to był regetowski naganiacz, nie wiem. Porównywaliśmy też swoje dokumenty. W życiu nie widział tyle czeskich dowodów osobistych. Spokojnie mógł to być tajniak. To są te ich łagodne metody, teraz. Człowiek pamięta ciągle więzienia i stanie pod murem, i wymierzone w siebie lufy i jest w tej Unii jakby się z choinki urwał. Przed wejściem w las jednak musimy jedno piwo w tym hotelu wypić! W końcu Przełęcz Regetowska pod Jaworzyną Konieczniańską to już jest coś. Właśnie tędy przedzierały się agresywne tatarskie koniki przy licznych najazdach na Słowację. Jesteśmy chłopakowi wdzięczni! Jedziemy.