Patti Smith

Pociąg linii M

fragment

W Michigan piłam samotnie, bo Fred nie tykał kawy. Mama dała mi kiedyś dzbanek do parzenia kawy, mniejszą wersję takiego, jakiego sama używała. Ile razy patrzyłam, jak wybiera łyżeczką kawę z czerwonej puszki Eight O’Clock Coffee, by wsypać ją do metalowego koszyczka, czekając cierpliwie przy kuchence, aż napój się zaparzy? Moja mama siedzi przy kuchennym stole, para wznosi się z jej kubka i splata z dymem wijącym się z papierosa spoczywającego w wiecznie obtłuczonej popielniczce. Moja mama w niebieskiej kwiecistej podomce, bez kapci na smukłych bosych stopach, dokładnie takich jak moje.

            Zaparzyłam kawę w jej dzbanku i pisałam przy stoliku do gry w karty w kuchni, stojącym koło harmonijkowych drzwi. Obok kontaktu wisiała fotografia Alberta Camusa. To jego klasyczne zdjęcie – jest w ciężkim palcie, z papierosem w ustach niczym młody Bogart – zostało oprawione w glinianą ramkę, którą własnoręcznie zrobił mój syn Jackson. Była pomalowana zieloną emalią, a jej wewnętrzne brzegi miały ostre ząbki, przypominała więc otwarte usta agresywnego robota. W ramce nie było szkła i po latach fotografia wyblakła. Jackson, który widział ją codziennie, doszedł do wniosku, że Camus to nasz wujek, który mieszka gdzieś daleko. Pisząc, od czasu do czasu zerkałam w górę na to zdjęcie. Pisałam o podróżniku, który nie podróżował. Pisałam o dziewczynie, która uciekła z domu, a której imienniczką była Święta Łucja, symbolizowana przez dwoje oczu na talerzu.

            Myślałam o niej zawsze, ilekroć smażyłam sobie dwa jajka sadzone. Mieszkaliśmy w starym, kamiennym wiejskim domu nad kanałem wpływającym do rzeki Saint Clair. W pobliżu nie było żadnej kawiarni, więc mój jedyny azyl stanowił automat z kawą w 7-Eleven. Wstawałam rano w soboty, szłam tam pieszo ćwierć mili, kupowałam dużą czarną kawę i pączka z lukrem. Potem przystawałam na parkingu za sklepem wędkarskim, zwyczajnym, bielonym wapnem domkiem z betonu. Kojarzył mi się z Tangerem, w którym nigdy nie byłam. Siedziałam na ziemi w kącie, otoczona niskimi białymi ścianami, przechowując czas rzeczywisty, wolna, by włóczyć się po równym moście, łączącym przeszłość i teraźniejszość. Moje Maroko. Podążałam za każdym pociągiem, za którym tylko chciałam. Pisałam, nie pisząc – o dżinnijach, dziwkach i mitycznych wędrowcach; moja vagabondia. Potem wracałam do domu, radośnie zadowolona, i zajmowałam się codziennymi sprawami. Jeszcze dziś, choć w końcu pojechałam do Tangeru, to miejsce za sklepem wędkarskim jawi się w mojej pamięci jako prawdziwe Maroko.

            Michigan. To była mistyczna epoka. Czas drobnych przyjemności. Na gałęzi drzewa pojawiała się gruszka, spadała mi pod nogi i mogłam się nią najeść. Teraz nie mam drzew, kołyski ani sznura do bielizny. Podłogę pokrywają rękopisy różnych moich tekstów, leżące tam, gdzie spadły, zsuwając się w nocy z łóżka. Na ścianie wisi przypięty pinezkami nieukończony obraz, a zapachowi eukaliptusa nie udaje się zamaskować mdlącej woni terpentyny i oleju lnianego. W łazienkowej umywalce widać znaczące krople kadmowej czerwieni – biegnące też wzdłuż krawędzi listwy przypodłogowej – a także rozpryski na ścianie, które powstały, kiedy pędzel wysunął mi się z ręki. Jeden krok w przestrzeń mieszkalną i od razu można wyczuć, jak ważna jest praca w życiu danego człowieka. Opróżnione do połowy papierowe kubki po kawie. Niedojedzone kanapki z delikatesów. Miseczka z zaschniętymi resztkami zupy. Są tu radość i niedbalstwo. Odrobina mescalu. Trochę zbitych bąków, ale głównie praca.

            Tak właśnie żyję, myślę.

Wiedziałam, że księżyc w końcu wzejdzie ponad mój świetlik, ale już nie mogłam się go doczekać. Pamiętam krzepiącą ciemność, jaką napotyka nocna pokojówka, kiedy wchodzi do pokoju hotelowego, rozściela łóżko i zasłania okna. Poddałam się falom snu, częstując się, warstwa po warstwie, czekoladkami z tajemniczej bombonierki. Obudziłam się trochę przestraszona, z promieniującym bólem przeszywającym ramiona. Był jak zaciskająca się opaska, ale zachowałam spokój. Niedaleko świetlika rozbłysła błyskawica, potem rozległy się głuchy grzmot i bardzo ulewny deszcz. „To tylko burza”, powiedziałam półgłosem. Śniłam o umarłych. Ale o których? Pokrywały ich zakrwawione, czerwone liście. Blade płatki kwiatów spadały na ziemię i je zasypywały. Pochyliłam się i sprawdziłam cyfrowy zegar odtwarzacza wideo, którego rzadko używam, bo nigdy nie potrafię zapamiętać czynności, jakie należy wykonać, żeby go uruchomić: piąta rano. Nagle przypomniała mi się długa scena w taksówce z filmu Oczy szeroko zamknięte. Zakłopotany Tom Cruise w pułapce strumienia rzeczywistego czasu. O co chodziło Kubrickowi? O to, że kino rozgrywające się w czasie rzeczywistym to jedyna nadzieja dla sztuki. O to, że Orson Welles kazał Ricie Hayworth ściąć i rozjaśnić jej słynne rude włosy do filmu Dama z Szanghaju.           Cairo wypluwała właśnie kulkę sierści. Wstałam, napiłam się wody, a kotka wskoczyła na łóżko i zasnęła przy mnie. Jeden mój sen przechodził w drugi. Niedole kogoś, kogo nie znałam, zagubionego w labiryncie korytarzy, utworzonych przez gigantyczne „brazylijskie” szafki z segregatorami – mam na myśli szafki z filmu Brazil, a nie pochodzące z Brazylii. Obudziłam się nie w sosie i zaczęłam szukać skarpetek pod łóżkiem, ale znalazłam tylko zapodziany kapeć. Wytarłam kocie wymiociny i zeszłam na dół boso, nadepnęłam na rozpadającą się gumową żabkę, a potem spędziłam nazbyt wiele czasu, szykując śniadanie dla zwierząt. Mała abisynka krążyła wokół mnie, najstarszy i najinteligentniejszy z moich kotów przypatrywał się słojowi z przysmakami, a trzeci, wielki kocur, obserwujący mnie z dalszej odległości, śledził każdy mój ruch. Wypłukałam miseczki, nalałam do nich filtrowanej wody, starannie wybrałam odpowiadające osobowości każdego kota spodeczki ze stosu naczyń pochodzących z różnych serwisów, po czym dokładnie odmierzyłam porcje. Zwierzęta wydawały się bardziej podejrzliwe niż wdzięczne. Kawiarnia była pusta, a kucharz odkręcał gniazdko elektryczne nad moim krzesłem. Zabrałam książkę do toalety i czytałam tam, dopóki nie skończył. Kiedy wyszłam, kucharza już nie było, a na moim miejscu siedziała jakaś kobieta.

             – Przepraszam, to mój stolik.

            – Zarezerwowała go pani?

             – No nie, ale to mój stolik.

            – Naprawdę tu pani siedziała? Na stoliku nic nie ma, a pani jest w płaszczu.

            Stałam w milczeniu. Gdyby był to odcinek Morderstw w Midsomer, z pewnością znaleziono by ją uduszoną w jakimś odludnym parowie za opuszczoną plebanią. Wzruszyłam ramionami i usiadłam przy innym stoliku w nadziei, że przeczekam tę babę. Mówiła głośno, zamówiła jajka po benedyktyńsku i kawę mrożoną z odtłuszczonym mlekiem, chociaż takich dań nie było w karcie.   Wyjdzie, pomyślałam. Ale nie wyszła. Postawiła z głośnym pacnięciem swoją za dużą czerwoną jaszczurczą torbę na moim stoliku i zaczęła gdzieś wydzwaniać z komórki. Nie było możliwości, żeby nie słyszeć jej paskudnych rozmów, dotyczących ustalenia numeru jakiejś zagubionej przez FedEx paczki. Siedziałam, wpatrując się w ciężki, biały kubek kawy z mlekiem. Gdyby był to któryś z odcinków Luthera, znaleziono by tę nieznajomą, spoczywającą w śniegu na wznak, a wokół niej leżałaby starannie ułożona zawartość jej torebki: korona wokół ciała, jak wokół Matki Bożej z Guadalupe.

             – Takie mroczne myśli, a wszystko z powodu stolika w kącie sali – odezwał się mój wewnętrzny Gadający Świerszcz.

            – Och, nie ma o czym mówić – powiedziałam. – Niech drobne przyjemności życia sprawią tej pani rozkosz.

             – Dobrze, dobrze – odezwał się świerszcz.

            – I niech kupi sobie los na loterii, i niech to będzie los wygrywający.

            – To już przesada, ale niech tak się stanie.

             – I niech zamówi sobie tysiąc takich torebek, jedną piękniejszą od drugiej, niech FedEx dostarczy je i niech ją nimi zasypie, i niech to babsko uwięźnie między nimi jak w hurtowni bez jedzenia, wody i komórki.

             – Wychodzę – powiedziało moje sumienie.

            – Ja też – odparłam i wyszłam na ulicę

 

(…)

 

Szwendam się przez kilka godzin, szukając miejsc, których już nie ma. Lombardów, jadłodajni, noclegowni, które zniknęły z tej okolicy. Wokół Flatiron Building zaszły pewne zmiany, ale gmach ciągle stoi. Przystanęłam zdumiona jak w 1963 roku, oddając cześć twórcy Flatironu Danielowi Burnhamowi. Zbudowanie tego arcydzieła na planie trójkąta zajęło mu zaledwie rok. Wracając do domu, zatrzymałam się, by zjeść kawałek pizzy. Zastanawiałam się, czy nabrałam na nią apetytu z powodu trójkątnego kształtu budynku. Kupiłam kawę na wynos, którą oblałam sobie płaszcz, bo wieczko nie było szczelnie zamknięte.

            Kiedy weszłam do parku Washington Square, jakiś chłopak klepnął mnie w ramię. Odwróciłam się, a on odpowiedział uśmiechem i podał mi skarpetkę. Od razu ją rozpoznałam. Jasnobrązowa fildekosowa skarpetka, ozdobiona wyhaftowanym na brzegu złotym wizerunkiem pszczoły. Mam kilka par takich skarpetek, ale skąd wzięła się ta? Zauważyłam koleżanki chłopca – dwie dziewczynki w wieku dwunastu albo trzynastu lat – pękające ze śmiechu. Bo była to niewątpliwie skarpetka wczorajsza, która zaplątała się w nogawkę spodni, a potem wysunęła i wypadła na ziemię. „Dzięki”, wymamrotałam i wcisnęłam zgubę do kieszeni.

           Zbliżając się do Caffe Dante, już przez szeroką szybę wystawową widziałam jej florenckie malowidła ścienne. Nie chciało mi się jeszcze wracać do domu, weszłam więc do środka i zamówiłam egipską herbatę rumiankową. Podano ją w szklanym dzbanku, na którego dnie pływały drobinki złocistych kwiatów. Kwiaty kryjące leżących na ziemi zmarłych, jak wers z jakiejś starej ballady o mordercy. W końcu odkryłam, skąd mogły mi się przyplątać te wizje z porannego snu – z bitwy pod Shiloh w czasie wojny secesyjnej. Tysiące młodych żołnierzy leżących martwych na polu bitwy w sadzie brzoskwiniowym w pełnym rozkwicie. Podobno na poległych opadały kwiaty, pokrywając ich cienką warstwą jakby wonnego śniegu. Zastanawiałam się, dlaczego mi się to przyśniło; a właściwie dlaczego w ogóle cokolwiek nam się śni?

            Siedziałam tak przez dłuższy czas, pijąc herbatę i słuchając radia. Na szczęście piosenki najwyraźniej wybierał człowiek, nie maszyna, i to z nieokiełznanym roztargnieniem. Najpierw White Wedding w wykonaniu jakiejś hardcorowej serbskiej grupy punkowej, a potem Neil Young zaśpiewał „No one wins, it’s a war of man” [Nikt nie wygrywa; to wojna między ludźmi]. Neil ma rację, nikt niczego nie wygrywa; wygrana jest iluzją, nie ma co do tego wątpliwości. Zachodziło słońce. Gdzie się podział dzień? Przypomniałam sobie nagle, jak Fred znalazł kiedyś mały przenośny gramofon w szafie w domku, który wynajęliśmy w północnym Michigan. Otworzył go, a na talerzu leżał singiel z piosenką Radar Love. Telepatyczna piosenka miłosna zespołu Golden Earring, która zdawała się mówić o naszych zalotach na odległość i jakiejś wiążącej nas elektrycznej nici. Była to jedyna płyta w domku, zwiększyliśmy więc głośność i słuchaliśmy jej w kółko.

            Wiadomości lokalne i stanowe, potem pogoda i ostrzeżenie przed nadchodzącym znów ulewnym deszczem. Już go czułam w kościach. Następna była piosenka Your Protector zespołu Fleet Foxes. Jej melancholijna groza napełniła moje serce dziwną adrenaliną. Pora już iść. Położyłam pieniądze na stole i schyliłam się, żeby zawiązać sznurowadło, które wlokło się po ziemi, kiedy przechodziłam przez kałuże w parku. „Przepraszam”, powiedziałam do sznurówki, wycierając ją z błota serwetką. Zauważyłam na niej szereg słów i wsunęłam ją do kieszeni. Odcyfruję je później. Kiedy na nowo zawiązywałam buty, zabrzmiała piosenka What a Wonderful World. Wyprostowałam się, w oczach wzbierały mi łzy. Rozparłam się na krześle i zamknęłam powieki, starając się nie słuchać.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.