Strand: osiemnastomilowa księgarnia

„Strand – nowe, używane, rzadkie. 18 mil książek”. W latach siedemdziesiątych któryś z pracowników odebrał telefon od znanego amerykańskiego dziennikarza. George F. W ill chciał wiedzieć, jaka jest łączna długość półek w jego ukochanym nowojorskim antykwariacie. Jeden z księgarzy przeszedł wzdłuż regałów z kalkulatorem w ręku: osiem mil. Will zawyrokował wówczas, że te osiem mil przy skrzyżowaniu Broadwayu i Dwunastej Ulicy to fragment Nowego Jorku, który powinien się znaleźć pod ochroną.

Dziś Strand reklamuje się jako księgarnia osiemnastomilowa – na czerwonym szyldzie przy wejściu ósemkę poprzedza doklejona później trochę grubsza jedynka. Właściciele przyznają jednak, że poszli na skróty – mil jest z pewnością o wiele więcej, tylko że dziś na wycieczki wzdłuż regałów z kalkulatorem w ręku nikt z pracowników nie ma już cierpliwości. Tym bardziej że od kilku lat mogą zaoferować bardziej precyzyjne informacje: w katalogu elektronicznym księgarni figuruje ponad dwa i pół miliona tytułów.

Zaczęło się od skromnego domowego księgozbioru. W 1927 roku, otrzymawszy w spadku trzysta dolarów (i pożyczywszy kolejnych trzysta), Benjamin Bass postanowił otworzyć sklep z książkami. „Był zdaje się mocno sfrustrowanym, niespełnionym pisarzem” – opowiada jego wnuczka Nancy Bass Wyden, która księgarnię prowadzi dziś wraz z ojcem Fredem. Nazwa Strand nawiązywała do słynnej ulicy wydawców i księgarzy w Londynie. Fragment Czwartej Alei, przy której otworzył swój interes Bass, był potocznie określany jako „zagłębie książkowe” (Book Row). Jeszcze w latach sześćdziesiątych istniało tam kilkadziesiąt niezależnych księgarni. Dziś nie ma ani jednej – nie były w stanie sprostać konkurencji ze strony wielkich sieci i internetowego Amazona. Strand, który w latach pięćdziesiątych przeniósł się o kilka przecznic dalej, nadal prosperuje jednak doskonale.

Nie do zdobycia?

W sobotnie popołudnie wokół ustawionych przed wejściem metalowych wózków i pudełek tłoczą się amatorzy książek za dolara: Czekolada i seks, Szanse rolnictwa w Alabamie, Annały dysleksji. W środku między półkami, na których stoją książki nowe obok używanych, krążą studenci z pobliskiego New York University, spełnieni i niespełnieni pisarze oraz artyści. Do ulubionych miejsc Canan, artystki na wpół spełnionej (jest architektem), należy drugie piętro – tu mieści się ponoć największa w Nowym Jorku kolekcja książek poświęconych sztuce. „Tak naprawdę właśnie w tej księgarni zainteresowałam się fotografią” – wspomina Canan, która jako studentka, zamiast wydawać pieniądze na bilety do muzeów, przychodziła do Strandu oglądać albumy. Niejeden trafił w końcu na jej własne półki. „Powiedziałam kiedyś swojemu facetowi, że gdyby coś mi się stało, to nie interesuje mnie, co zrobi z moim dobytkiem. Ale koniecznie ma się zająć książkami – to najcenniejsze, co posiadam”. Z dumą pokazuje mi wydany w 1960 roku album mieszkającego w Nowym Jorku fotografa Irvinga Penna. „To wydanie jest dziś nie do zdobycia”. Choć Canan jest moją przyjaciółką, nie przyznałam się jej dotychczas, że na owego Penna sama od dawna poluję. Mam nadzieję, że pewnego dnia będę mogła ją przekonać, że nie ma takich książek, które są „nie do zdobycia” w Strandzie.

Ale do osiemnastomilowej księgarni przychodzi się nie tylko po białe kruki. Miejsce ma niepowtarzalny klimat i jest uważane za coś w rodzaju nowojorskiej instytucji. W odróżnieniu od nowoczesnych nowojorskich sieciówek panują tu spartańskie warunki: ciasno, brak wygodnych foteli, nie serwują kawy, z sufitu zwisają pozbawione uroku jarzeniówki. Ale jakoś nikt nie narzeka. Właścicielka z dumą opowiada mi o zainstalowanej niedawno „klimatyzacji z prawdziwego zdarzenia” (przy okazji przebudowano mikroskopijną, mieszczącą się pod schodami toaletę; pamiętała czasy Benjamina Bassa i była tematem krążących po Nowym Jorku legend). Jakim sposobem przez dziesięciolecia udało im się uniknąć plajty bez tego urządzenia, nie mam pojęcia. Znam jednak wielu nowojorczyków, którzy nie zważając na tropikalny upał, potrafią w Strandzie spędzić sporą część letniego weekendu. Słyszałam o takich, którzy przychodzą tu odreagować małżeńskie kłótnie, i takich, którzy uważają, że nie ma lepszego miejsca na podryw. Księgarnia czynna jest codziennie do wpół do jedenastej wieczorem. Sama obowiązkowo zaciągam tu zawsze gości-turystów. Nawet jeśli na początku trochę się krzywią („Antykwariat zamiast wycieczki na szczyt Empire State?!”), zazwyczaj potem nie można ich ze Strandu wyciągnąć.

Hydraulika i książki z metra

Nancy Bass Wyden przychodziła do księgarni dziadka, odkąd sięga pamięcią. Zabierał ją do działu dziecięcego. „Wolno mi było wybrać, co tylko chciałam. Czułam się jak księżniczka. Potem szliśmy razem na lody albo do teatru”. Jako szesnastolatka, w wakacje, zarobiła w księgarni pierwsze pieniądze: odbierała telefony. Po studiach w szkole biznesu – rodzinny interes przejął w międzyczasie ojciec Nancy Fred Bass – przyszła pracować na stałe. Zaczęła od piwnicy, w której Strand za pół ceny sprzedaje słynne „egzemplarze recenzenckie”. Zanim książka trafi do normalnych księgarni, wydawcy udostępniają pierwsze kopie krytykom i dziennikarzom; ci zaś, gdy tylko się z nimi uporają, ochoczo przynoszą je do antykwariatu.

Dziś Nancy wraz z ojcem kierują całą księgarnią. On zajmuje się książkami, ona… wszystkim innym: kanalizacją, promocją, klientami, którzy myślą o poważniejszych zakupach. W przeddzień naszej rozmowy zgłosił się do niej starszy pan, który kupił właśnie ogromny dom za miastem. Było w nim pusto,  więc postanowił, że urządzi sobie bibliotekę. Szukał książek oprawionych w skórę – najchętniej klasyki literatury i historii. W ciągu kilku godzin wydał ponad dwadzieścia tysięcy dolarów. Strand sprzedaje też książki z metra. Można zgłosić zapotrzebowanie na odpowiednią tematykę, można określić pożądany kolor grzbietów. Z usługi korzystają filmowcy, producenci reklam i… dekoratorzy wnętrz.

Od niedawna Nancy Bass Wyden ma własny gabinet (podobnie jak pierwsza winda pojawił się przy okazji kanalizacyjno-klimatyzacyjnej modernizacji). Mieści się tuż obok ogromnego magazynu i biura obsługującego zamówienia online. Strandbooks.com nawiązał współpracę z internetowym Amazonem i wysyła książki w dowolne miejsce na świecie. To obecnie jedna trzecia dochodów księgarni. Fred Bass, który parę lat temu świętował osiemdziesiąte urodziny, o własnym gabinecie nie chce słyszeć. Siedzi w wykrochmalonej koszuli przy niewielkim drewnianym biurku obok wejścia na parterze. Jeśli tylko może, osobiście przegląda książki przynoszone przez klientów na sprzedaż. „Książki to jego pasja. Uwielbia o nich rozmawiać i chce być wśród ludzi”. Nancy z dumą dodaje, że tę pasję podziela każdy spośród ponad dwustu zatrudnionych w Strandzie księgarzy. Zgłaszający się do pracy muszą zdać miniegzamin ze znajomości literatury (poprosiłam o próbkę i oblałam, ale to podobno normalne: oblewa mniej więcej co drugi kandydat). Zdarzyło się ponoć, że ktoś, nie mogąc się uporać z trudnymi pytaniami, w poszukiwaniu odpowiedzi zaczął buszować po półkach. Przyłapawszy go na takim „ściąganiu”, Fred Bass natychmiast kazał go zatrudnić.

Na kredyt

„Odkąd pamiętam, ojciec i dziadek prowadzili niekończące się rozmowy o księgarni – wspomina Nancy Bass Wyden. – Sprzeczali o to, czy ma być otwarta w niedzielę i czy powinni zacząć przyjmować karty kredytowe”. Niedziela to dziś w Strandzie jeden z najruchliwszych dni. Karty kredytowe jak najbardziej są przyjmowane… ku rozpaczy niejednego nowojorczyka. „Nauczyłem się już i mam zasadę. Idąc do Strandu, biorę tylko gotówkę – tyle, ile mogę wydać. W przeciwnym razie mogłoby się to źle skończyć” – zwierza mi się ze śmiechem John, całkiem nieźle sytuowany prawnik.

O tych, którym zdarza się pójść z torbami, Strand również się troszczy. Odpowiadająca za marketing Christina Foxley z dumą pokazuje mi stojący tuż przy kasie stół z firmowymi siatkami. Koniunkturę kilka lat temu napędził japoński dziennik finansowy „Nikkei”: płócienna torba z logo Strandu zwyciężyła w rankingu najatrakcyjniejszych pamiątek z Nowego Jorku. W ciągu kilku tygodni sprzedaż wzrosła trzykrotnie. Od tamtej pory Strand oferuje kilka wzorów z japońskimi napisami.

„Sześćset dolarów” – Neil Harrison nie mógł uwierzyć własnym uszom. Ten nowojorski bezdomny jest stałym dostawcą Strandu. Co dzień o świcie przeczesuje kontenery z makulaturą 1. W mieście, którego mieszkańcy cierpią na chroniczny brak miejsca, lądują w nich nieraz perły. W pewien styczniowy poranek Harrison miał wyjątkowe szczęście: wśród kilkunastu książek, które przytaszczył do antykwariatu, było dziewiętnastowieczne wydanie Thackeraya. Otrzymawszy zapłatę, Harrison udał się do kasy głównej spłacić długi – choć karty kredytowej nie posiada, zdarza mu się kupować w Strandzie „na kredyt”. Thackeray został sprzedany za tysiąc dolarów w ciągu kilku miesięcy.

Znacznie trudniej ze znalezieniem nabywcy na oprawiony w skórę tom Ulissesa z autografem Jamesa Joyce’a i rysunkami Henriego Matisse’a (zaprzyjaźniony z irlandzkim pisarzem malarz w 1935 roku zilustrował tysiąc pięćset egzemplarzy pierwszego amerykańskiego wydania powieści; potem się pokłócili). Leży już w Strandzie dwa lata. Fred Bass – jest miłośnikiem Matisse’a – wycenił wolumin na czterdzieści tysięcy dolarów. „Zdaje się, że to wygórowana cena – śmieje się Christina Foxley. – Mówimy tu w Strandzie, że to dlatego, iż Fred Bass ma skrytą nadzieję, że książki nigdy nie uda się sprzedać”.

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.