My, ludzie z Marca

Autoportret pokolenia ?68

Rok 1968 był rokiem generacyjnej rewolty nie tylko w Polsce, ale także na całym świecie. Buntowali się studenci w Ameryce, Francji, Anglii i Niemczech – podobnie jak ich rówieśnicy z Japonii, Turcji, Hiszpanii i Chile. Trudno znaleźć wspólny mianownik dla wszystkich tych wystąpień, jednak fakt, że doszło do nich w ciągu tych samych kilkunastu miesięcy, wydaje się frapujący. Nie mogła to być jedynie przypadkowa zbieżność, zwłaszcza że w obu przypadkach głównym antagonistą młodzieżowego buntu okazała się ta sama instytucja.

Ikonami globalnego roku 1968 są studenci z Berkeley palący karty powołania do wojska, nocne walki na paryskich barykadach, zamach na Rudiego Dutschke, strajki okupacyjne na włoskich uniwersytetach. Tak jak przestrzeń symboliczną polskiego Marca zapełniają hasła „Prasa kłamie” i zbiorowe śpiewanie Międzynarodówki, tak w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych są tą portrety Che Guevary i Ho Szi Mina, ale też nadzy studenci tańczący na ulicach miast.

Za różnorodnością form protestu stoi też rozmaitość jego przyczyn. W gąszczu radykalnych haseł nietrudno odnaleźć postulaty ze sobą sprzeczne; katalog żądań jest olbrzymi i obejmuje z jednej strony walkę z „amerykańskim imperializmem”, a z drugiej – walkę o „prawo do orgazmu”. Próbę syntetycznego objaśnienia tego fenomenu dodatkowo komplikuje fakt, że nawet powściągliwe prace naukowe prezentują przeciwstawne punkty widzenia.

[...]

Podobnie jak dla Polaków, również dla wielu młodych Amerykanów, Belgów albo Francuzów udział w protestach 1968 roku stanowił ważne doświadczenie i okazał się momentem formacyjnym. Ponieważ uczestnikami ruchów kontestacyjnych byli w przytłaczającej większości studenci, również na Zachodzie wystąpienia miały charakter generacyjny. Listę podobieństw można wydłużać: strajkujący słuchacze Sorbony tak samo jak ich koledzy z Warszawy szukali kontaktów z robotnikami (chociaż z większym powodzeniem) i uważali, że dopiero sojusz inteligencji i klasy robotniczej umożliwi realizację postulatów ruchu. Uniwersalnym wrogiem była nie tylko policja, ale także wojsko – w PRL-u studenci zżymali się na studium wojskowe i doświadczali karnej branki, w Ameryce protestowali przeciwko wojnie w Wietnamie i odmawiali przyjęcia kart poborowych. Istnienie pokoleniowej wspólnoty sprawiało, że szybko gęstniały sieci kontaktów społecznych: grupy aktywistów pęczniały, udział w strajku dawał niepowtarzalne uczucie zjednoczenia.