Jakuck

Słownik miejsca

Razem z autorem wędrujemy w głąb dziejów na południe Syberii, skąd przybyli Jakuci, śledzimy to, co zachowało się z ich prastarej, unikalnej kultury i obyczajów, obserwujemy podbój tych ziem przez syberyjskich konkwistadorów – kozaków zdobywających te ziemie w imieniu cara.

Książek przedstawia zupełnie obcą naszym wyobrażeniom krainę, zarówno za pomocą opisów miejsc, które ogląda, a co w swojej anegdotyczności przybliża go do zamysłu dzieła Sieroszewskiego, jak i za pomocą słów.

Warto wczytać się w tworzony przez Książka słownik słów i pojęć, bez których niemożliwe jest ogarnięcie Jakucji.

Reportaż o Jakucji, autonomicznej republice w Rosji, gdzie na obszarze niemal dorównującym wielkością UE mieszka ledwie 950 tyś. ludzi, to jeden z najlepszych opisów syberyjskiej zimy, jakie znam.

Książek proponuje opowieść bardzo malowniczą. Brzmi to nieco absurdalnie, zważywszy na wcześniejsze zaakcentowanie oszczędnej obecności barw w otoczeniu. Nie o kolor tutaj jednak chodzi, ale o język. Fragmenty słownikowe, którymi poprzetykana jest ta opowieść, to za każdym razem zalążek dłuższego tekstu i filozoficzny sens powiązany z możliwością odczytania językowych niuansów i wpisanej w ów język specyfiki krainy i żyjącej w niej społeczności.

Tak naprawdę praca Michała Książka, ornitologa, kulturoznawcy i przewodnika syberyjskiego wpisuje się w kanon reporterskich opowieści o krainach wchodzących niegdyś w skład ogromnego imperium radzieckiego, a napisanych przez tak wytrawnych autorów, jak Ryszard Kapuściński czy Jacek Hugo — Bader.

„Jakuck” zbacza z wydeptanej przez polskich autorów ścieżki tradycyjnego reportażu. Po drodze zahacza o rozprawę lingwistyczną, przez jakiś czas podążając szlakiem dobrego eseju. Fenomenem tej wędrówki jest nie tylko różnorodność stylistyczno-gatunkowa, lecz przede wszystkim ilość kontrastów, które rodzi taka konwencja.

Książkowi wyszła rzecz niezwykła, z pogranicza prozy poetyckiej, dziennika i reportażu, ułożona w misterną konstrukcję, którą autor nazwał słownikiem miejsca.

„Jakuck” to podróż w czasie i przestrzeni. W swojej książce Michał Książek nie odnosi się wyłącznie do własnych doświadczeń, wewnętrznych przeżyć i osobistej codzienności na dalekim wschodzie Syberii. Wielokrotnie wraca on do historii tak samego miasta, jak i całej Jakucji.

Tworząc „Jakuck” Michał Książek nazywał bieg rzek, uszanki Jakutów, upierzenie wróbli, koniugacje języka i mitologie rodem z paleolitu. Te pół tuzina –logii i pół tuzina –grafii złożyło się na opisanie świata.

(...) to literacki pejzaż Jakucka, reportaż z podróży i etnograficzna rozprawa. Książek dokonał rzeczy trudnej: opisał lodowatą pustkę tak, że mimo gęstej mgły można dostrzec jej wyraźne kształty.

[Michał Książek] Idzie śladem wielkich polskich odkrywców Jakucji, zesłanych tu w XIX wieku: Edwarda Piekarskiego i Władysława Sieroszewskiego, przybliżając przy tym niesłusznie zapomnianych badaczy współczesnym czytelnikom. [...] Nie przeraża go Byk Zimy, a jego opisy zimowego Jakucka urzekają plastycznością, choć używa wyjątkowo oszczędnej palety kolorów.

Nie jest więc „Jakuck” klasyczną opowieścią z początkiem, rozwinięciem i końcem. To raczej pewien zapis stanu przebywania i poznawania miejsca w którym się niespodziewanie znaleźliśmy. Etnograficzny opis gęsty.

Czytelnik dostaje do ręki niezwykły słownik, który czyta się jednym tchem. Świetna lektura.

(…) To pełnokrwista, znakomita literatura podróżnicza. Z każdej strony czuje się, że autor nie jest tylko „turystycznym obserwatorem” świata, który opisuje.

„Jakuck. Słownik miejsca” to niezwykle ciekawy lingwistyczno-etnograficzny przewodnik.

„Jakuck” Michała Książka to opowieść niesamowita, leżąca gdzieś na styku eseju, reportażu i przewodnika. Tak jak kraina, której została poświęcona – zaskakuje, wciąga i wreszcie pochłania czytelnika w całości.