PRL w latach osiemdziesiątych chwieje się w posadach. Najlepszym narzędziem do utrzymania kontroli jest zburzenie poczucia bezpieczeństwa i znalezienie wspólnego wroga, przeciwko któremu zwróci się społeczeństwo. Tak narodziła się akcja „Hiacynt” – trzy operacje milicji wymierzone w homoseksualnych mężczyzn, przeprowadzone w latach 1985–1987. Masowe zatrzymania, przesłuchania, zbieranie haków, nakłanianie do współpracy, przemoc. Złamane życia nie mają znaczenia.
Nazywani „zboczeńcami”, „odmieńcami”, „chorymi” – mężczyźni, których nikt nie szanował i których wielu chciało zniszczyć. Ich prześladowania nie zaczęły się w latach osiemdziesiątych. Na dużą skalę inwigilowano ich już od początku PRL. Musieli wypracować strategię przetrwania w systemie powszechnej nagonki. Nauczyć się żyć pomiędzy tymi, którzy ich okradają, szantażują i zabijają, a państwem, które chce ich policzyć i wykorzystać do własnych celów. Wreszcie zmierzyć z lękiem przed nowym nieznanym zagrożeniem – AIDS.
Jaki był faktyczny cel akcji „Hiacynt”? Ile osób przesłuchano i ile teczek powstało? Czy nadal istnieją i gdzie zostały złożone? Czy akcja naprawdę objęła wszystkich homoseksualistów, a może ktoś w tej grupie był chroniony? Remigiusz Ryziński we wstrząsającym reportażu Hiacynt szuka odpowiedzi na te pytania i zastanawia się, czy wraz ze schyłkiem lat osiemdziesiątych machina pogardy i nienawiści na pewno się zatrzymała.
Reportaż Remigiusza Ryzińskiego dostarcza nam pierwszego tak kompletnego i wnikliwego opisu akcji „Hiacynt”. Omawia też przejmującą historię prześladowań gejów niemal w całej epoce PRL-u. Znajdziemy tu emocjonującą opowieść jak z filmu, ale prawdziwą i wciąż niewygodną.
(...) Ryziński, wykorzystując swoje filozoficzne zaplecze, pilnie analizuje język propagandy i treści materiałów operacyjnych: daleki od logiczności, schematyczny, pozbawiony empatii i pełny tępej dosłowności, który ma obrzydzić i odczłowieczać Innego.
Ryziński potrafi, pozostając w ramach formalnych narzuconych przez reportaż, pisać tak jak pisze się fabuły, a to napędza narrację i zatrzymuje czytelnika w tekście. […] Ryziński napisał świetny reportaż o przeszłości, która może się powtórzyć, ponieważ nie odrobiliśmy lekcji z tego, co w nas złe i głupie.
[...] dostajemy teraz znakomitą opowieść o życiu gejów w PRL i „Hiacyncie” Remigiusza Ryzińskiego, który dotarł do wielu świadectw zgromadzonych w archiwach i w ludzkiej pamięci.
Ważny temat, [...] genialnie napisane.
Sugestie rodzą się same, a dramaturgia tego reportażu pozwala czytać go jak książkę o sprawach istotniejszych i dawniejszych niż sama akcja - efekt społecznego nastroju i przesądu. [...] Warto przeczytać, jeden z lepszych ostatnio reportaży.
W latach 80. XX wieku, czyli tuż po pojawieniu się wirusa w Polsce, panowała atmosfera strachu połączona ze stygmatyzacją i próbami ukrywania problemu. Świetnie opowiada o tym Remigiusz Ryziński, autor książki „Hiacynt. PRL wobec homoseksualistów”.
Reportażysta bada indywidualne historie i łapie ogólną perspektywę, obnażając przy tym perfidne mechanizmy systemu i cynizm służb. Tłumaczy też korzenie współczesnej homofobii.
To ważna pozycja głównie dlatego, że opowiada historię, o której nie dowiemy się w szkole czy mediów – temat to zapomniany, pomijany, powracający tylko kontekstowo, gdy na afisz wbija wystawa, film albo serial, czy inny artystyczny projekt. Ryziński „Hiacyntem” udowadnia, jak ważne z perspektywy czasu było to wydarzenie.
Pełny obraz tamtych wydarzeń [akcji „Hiacynt”] daje [...] reportaż Remigiusza Ryzińskiego. Autor omawia również w książce [...] przejmującą historię prześladowań gejów niemal w całej epoce PRL-u.
Ryziński wykonał kawał dobrej roboty i zebrał mnóstwo nowych informacji. Zdecydowanie warto więc przeczytać Hiacynta, zwłaszcza, że jest to temat przez lata pomijany.
Remigiusz Ryziński dzięki wydawnictwu Czarne dał się już poznać jako wytrawny badacz i znawca tematu. [...] Od obyczajowych obrazków sprawnie przechodzi do zgłębiania milicyjnych akt, ujawnionych wspomnień, po niedawno odtajnione dokumenty, które trafiły do IPN.
W narracji skomplikowanej i absorbującej jak powieść detektywistyczna Remigiusz Ryziński mozolnie tropi dokumenty i osobiste relacje na temat akcji „Hiacynt”.
Z książki wyłania się nie tylko obraz represji, ale i codziennego życia gejów w PRL-u [...]. Praca Ryzińskiego jest tym bardziej cenna, że podobnych opracowań jest bardzo niewiele.
