Grobowiec w Sewilli

Podróż przez Hiszpanię u progu wojny domowej

Rozdział 1

Mój teść Ernesto Corvaja, choć Sycylijczyk z urodzenia, namiętnie
interesował się wszystkim, co miało związek z Hiszpanią.
Stamtąd pochodziła jego rodzina, o czym niezbicie
świadczyło nazwisko, i podobno istniały też dowody, że jego
przodek przybył z Hiszpanii na Sycylię z orszakiem wicekróla
Domenica Caracciola.
W swoim londyńskim domu Ernesto pielęgnował hiszpańskiego
ducha z pomocą gospodyni sprowadzonej z zapadłej
andaluzyjskiej wioski: w spódnicy do kostek bezszelestnie
sunęła między pokojami, rozsiewając woń smażonego szafranu.
Chociaż Ernesto uważał się za agnostyka, to od święta
wzywał hiszpańskiego księdza-emigranta, żeby pobłogosławił
tradycyjne potrawy, a chociaż syn Ernesta Eugene
skutecznie opierał się naleganiom ojca, by skończyć studia
w Hiszpanii, to jego córka Ernestina, która na krótko miała
zostać moją żoną, zgodziła się spędzić jeden rok w sewilskim
college’u.
Podróże do Hiszpanii przybrały w tej rodzinie charakter
quasi-religijnych pielgrzymek, a opór Eugene’a został ostatecznie
złamany, kiedy Ernesto zaproponował, że opłaci mnie
i Eugene’owi, który wtedy był już moim szwagrem, wszystkie
koszty dwumiesięcznego pobytu w Sewilli. Mieliśmy tam zbadać
pozostałości niegdysiejszego Pałacu Corvajów, nawiedzić
rodzinny grobowiec w katedrze i sprawdzić, czy w starożytnej
stolicy Andaluzji przetrwały choćby najbledsze wspomnienia
o tym znamienitym rodzie.
Ustaliliśmy, że podróż po Hiszpanii rozpoczniemy w San Sebastián
w północno-wschodniej części kraju, tuż przy granicy
z Francją, i stamtąd wyruszymy do Sewilli, ale nieco okrężną
drogą, przez mniej uprzemysłowione, a więc dla nas bardziej
interesujące regiony, również te na zachodzie, zahaczając na
przykład o Salamankę i Valladolid.
W niedzielę 23 września 1934 roku chcieliśmy zarezerwować
bilety do San Sebastián, ale w kasie poinformowano nas,
że rezerwację możemy zrobić jedynie do granicznego Irunu.
Chwilowe zakłócenia w ruchu kolejowym miały zakończyć
się następnego dnia.
Dwadzieścia godzin później w Irunie okazało się, że granica
jest zamknięta, a dworzec huczał od plotek; kilkoro hiszpańskich
podróżnych zdradzało oznaki niepokoju. Niemniej posiadaczom
biletów do Salamanki zapewniono nocleg w małym,
ale przytulnym hotelu, a także przewodnika, który oprowadził
nas po niezbyt ciekawym śródmieściu. Rano granica została
otwarta i w niewiele ponad pół godziny pociąg dowiózł nas
do San Sebastián.
Przymusowy postój na granicy był w pewien sposób interesujący,
gdyż błyskawicznie ujawnił jaskrawy kontrast między
charakterami i nawykami sąsiadujących narodów. Irun był
pełen żwawych Francuzów, którzy nie bacząc na południowy
klimat, zrywali się o świcie, aby rzucić się w wir codziennych
obowiązków, ledwo co jedli i pili w południe i pod wieczór, a po
godzinie czy dwóch przerwy dla rodziny zasiadali w pachnących
świetną kawą barach. Jak mieliśmy się przekonać, stanowiło
to całkowite przeciwieństwo hiszpańskiego stylu życia.
Francuzi żyli w nerwowym pośpiechu. Pędzili od jednego zajęcia
do drugiego, nie spuszczając wzroku z wielkich zegarów.
Po dotarciu do San Sebastián, leżącego zaledwie kilkanaście
kilometrów od granicy, znaleźliśmy się w innym świecie.
Było to miasto białych murów, strzegących prywatności jego
obywateli i pokrytych wielkimi politycznymi graffiti. Nikt się
nie śpieszył, nikt nie dźwigał paczek, nigdzie nie było zegarów.
W Irunie restauracje zapełniały się o dwunastej trzydzieści,
w porze południowego posiłku, i pustoszały godzinę później,
a klienci wracali do biur lub sklepów. W San Sebastián restauratorzy
przyjmowali pierwszych gości o drugiej po południu, ci
zaś nie wstawali od stolików przed upływem półtorej godziny.
Po posiłku większość najpierw wracała do domów na mniej
więcej godzinną sjestę, a dopiero później do pracy.
– Jak długo tu zostaniemy? – zapytał Eugene.
– Proponowałbym dwa, trzy dni. A ty jak myślisz? Jest tu
ciekawiej, niż się spodziewałem. Rozmawiałem z gościem, który
sprząta pokoje. Wygląda na to, że San Sebastián słynie ze
swych paseo. Wiesz, co to jest paseo?
– Obiło mi się o uszy.
– Odbywają się w większości starych miast. Ale w San Sebastián
urządzają dwa: wczesnym wieczorem zwyczajne, dla
klasy robotniczej i późniejszym bardziej wyszukane, dla elity.
Gdzieś czytałem, że tutaj wciąż jeszcze nie zabronili piropo.
– Czego?
– Piropo. To seksualne zaczepki pod adresem urodziwych
kobiet w czasie paseo, a nawet za dnia, na ulicy. Zakazał ich
dyktator Primo de Rivera, ale w takich miejscach jak to znów
cichaczem wracają do łask.
– W takim razie – stwierdził Eugene – zostańmy trzy dni.
Hotel Royalty zdawał się odzwierciedlać ten dawny styl
życia – jak to ujął Eugene – z wszelkimi szykanami.
– Co potem? – chciał wiedzieć.
– Chyba Burgos. Odległość w sam raz. Około stu, stu dwudziestu
kilometrów. Dobrym samochodem moglibyśmy przed
południem dotrzeć na miejsce. Albo od razu pociągnąć do
Valladolid, co jest chyba lepszym pomysłem. Niestety, nic nie
wiemy o stanie dróg.
– W hotelu na pewno nam powiedzą.
Byliśmy zaskoczeni obfitością czterodaniowej kolacji, ale
poradziliśmy sobie z wielkimi porcjami. Eugene wyszedł, żeby
zatelefonować do Ernesta. Wrócił, kręcąc głową.
– Nie można połączyć się z Anglią – powiedział. – Wszyscy
w hotelu są zdziwieni.
Nieco później Eugene otrzymał niespodziewaną propozycję
od kelnerki, którą szczerze pochwaliliśmy za jakość obsługi
i potraw. Zapytała, czy jeden z nas mógłby jej towarzyszyć
podczas pierwszego paseo tego wieczora. Jak wyjaśniła, zagraniczni
goście z Północy cieszą się w San Sebastián dużą
renomą i pokazanie się miejscowej dziewczyny z kimś takim
niechybnie podnosi jej prestiż w tutejszej społeczności. Dorotea
była śliczna i niezwykle czarująca, więc jej prośba natychmiast
została rozpatrzona pozytywnie. Eugene zaopatrzył się
we wspaniały bukiet i następne półtorej godziny spędziliśmy
na paseo w miejskich ogrodach leżących nad morzem, z dziewczyną
pod rękę i w towarzystwie kilkuset tubylców.
Paseo powszechnie uważano za ćwiczenie uzdrawiające
i odmładzające. Co ważniejsze, dla cudzoziemca, który z powodu
nieznajomości języka miotał się w niemym poniżeniu
jak ryba wyrzucona na brzeg, było prawdziwym wybawieniem.
Czy było się kupcem, żołnierzem, czy duchownym – paseo
pozwalało odetchnąć od wszystkich kłopotów. Sama czynność
spacerowania w towarzystwie rozradowanych mieszkańców
miasta wymuszała gruntowną zmianę nastroju. Zaledwie kilka
minut po dołączeniu do kolumn paseo nowicjusz potrząsał
każdą prawicą w zasięgu wzroku, w serdecznym uścisku czasem
tak krzepkim, że oczy zachodziły łzami. W ulotce, którą
otrzymaliśmy jako nowi uczestnicy „miłej przechadzki”, zalecano,
aby „stale być uśmiechniętym, lecz śmiać się z umiarem”.
Piętnowano też wiele innych zachowań: „Żadną miarą nie wolno
pokrzykiwać ani gwizdać. Należy unikać gestykulowania
palcami. Podobnie, wypada powstrzymać się od znaczącego
mrugania, od ostentacyjnego odwracania się plecami do mniej
zajmujących rozmówców i, nade wszystko, od spluwania”.
Z punktu widzenia Eugene’a było to tak fascynujące doświadczenie,
że trochę posmutniał, gdy dobiegło końca. Nazajutrz
okazało się, że nawet w hotelu życzliwie skomentowano
przygodę członkini jego personelu.
– Kierownik prawił mi komplementy – pochwaliła się Dorotea.
– Ma nadzieję, że na wiosnę będzie mógł dać mi podwyżkę.
Eugene znów spróbował zatelefonować do domu, ale wszystkie
międzynarodowe linie były zajęte. Kierownik hotelu wydawał
się zaskoczony tym faktem nie mniej od nas. Dla zabicia
czasu wypożyczyliśmy samochód i wybraliśmy się na przejażdżkę
nadmorską szosą prowadzącą w stronę granicy z Francją.
Nie ujechaliśmy nawet kilku kilometrów, kiedy zatrzymali
nas dwaj żandarmi z Guardia Civil, którzy zostawiwszy swój
pojazd na poboczu, rozciągnęli białą taśmę w poprzek drogi.
Wyglądali typowo: w średnim wieku, ze szpakowatym zarostem
na policzkach. Najwyraźniej w San Sebastián przetrwali
jeszcze weterani staroświeckiej żandarmerii, inaczej władze
miejskie ściągnęłyby nowocześniejszą Guardia de Asalto. Poinformowali
nas, że granica z Francją jest zamknięta.
– Skąd tylu gliniarzy? – zastanawiałem się głośno, zwracając
się do Eugene’a. – Chyba nie szykuje się kolejna rewolucja?
– Nigdy nie wiadomo – odparł. – W końcu to Hiszpania.
Co robimy wieczorem?
Powiedziałem, że u wylotu głównej ulicy zauważyłem kabaret.
– Pewnie nic wielkiego, ale zleci trochę czasu.
Zjedliśmy kolację w hotelu, obskakiwani przez uśmiechniętą
od ucha do ucha Doroteę, a następnie udaliśmy się do kabaretu,
który, zgodnie z ogłoszeniem nabazgranym kredą na drzwiach,
był tego wieczora zamknięty „ze względu na okoliczności”.
Zastanawialiśmy się, co to, u licha, może oznaczać. Nie można
zatelefonować za granicę, droga do Francji jest zamknięta,
a teraz pocałowaliśmy klamkę w kabarecie. Nie rozumieliśmy,
co się dzieje. „Może w ogóle nie powinniśmy byli tutaj przyjeżdżać?”,
przemknęło mi przez myśl.
Po powrocie do hotelu natknęliśmy się w recepcji na jednego
ze szpakowatych żandarmów. Poprosił, żebyśmy spisali na
kartce nasze zawody, wyznanie, cel przyjazdu do Hiszpanii
i czas, który zamierzamy tu spędzić. Na koniec polecił nam
stawić się następnego dnia o dziewiątej rano w koszarach
Guardia Civil, gdzie mieliśmy zostać sfotografowani.
– Przyznaję – rzekł potem kierownik hotelu – że cudzoziemcom
musi się to wydać niepokojące. Bez wątpienia jednak
policja szybko wyjaśni sprawę i jestem pewny, że przez resztę
pobytu nie spotkają już panów żadne niespodzianki.
(...)