Godzina rebeliantów

Kinszasa
2003

Assani, przybywając do Kinszasy, poczuł się nagi jak niemowlę.
Przez lata jeździł po wschodzie kraju pikapem, z ośmioma
żołnierzami uzbrojonymi po zęby, teraz wysiadł
z samolotu jedynie w towarzystwie kilku ochroniarzy. Powietrze
nad miastem było mlecznobiałe. Zapomniał już,
jak może tu być gorąco. Tropikalny upał opadł na niego jak
wilgotna płachta i Assani od razu poczuł okropny zapach
oleju palmowego i zgnilizny. Asfalt uginał się lekko pod jego
wojskowymi butami.
Konwój z wyjącymi syrenami przejechał ciągnącym się
kilometrami bulwarem do centrum. Krzykliwe reklamy telefonii
komórkowych Vodacom i Celtel zasłaniały zatłoczone
cité, dzielnicę ubogich, z labiryntem piaszczystych uliczek.
Obok przejeżdżały autobusy, tak przepełnione, że w półotwartych
tylnych drzwiach dyndały nogi, a z okien zwisały
główki dzieci chwytających powietrze. Autobus zatrzymał
się, żeby wpuścić maman z koszem pełnym bagietek, widocznie
było tam jeszcze dla niej miejsce.
I nagle znalazł się w Grand Hotelu, który wtedy nazywał
się Intercontinental. Ochroniarze zaczęli trochę niepewnie
przeszukiwać korytarz, tymczasem on skontrolował swój
pokój. Okno wychodziło na rzekę Kongo. Prąd rzeki kołysał
lilie wodne, w zamglonej dali rysowała się panorama
Brazzaville. W ostatnich miesiącach nauczył się pływać. On,
który wychował się na płaskowyżu, gdzie rzeki były rwące
i zimne, on, który umierał ze strachu, kiedy miał płynąć
statkiem, przezwyciężył swoją niechęć do wody. Już nie
będzie musiał snuć się wzdłuż brzegu, szukając możliwości
przedostania się na drugą stronę.
Po południu zawieziono go do obozu wojskowego Tshatshi,
gdzie miał się spotkać z resztą. Niektórzy dzwonili do niego,
kiedy jeszcze był w Gomie. Nie wiedział, jak zdobyli
numer, ale zaczęli dzwonić zaraz po nominacji. Skarżyli
się na swojego przełożonego i mówili, że nie mogą doczekać
się jego przyjazdu. Ten poddańczy, rozwlekły ton –
brzydził się lizusami, ich słowa spływały po nim jak woda
po kaczce.
Strażnicy przy szlabanie przed obozem Tshatshi zaglądali
do samochodu i patrzyli na niego, jakby był revenant,
duchem. W obozie panował nastrój euforii. Jego przyjazd
był tak często przekładany – nikt już nie wierzył, że się rzeczywiście
pojawi. Żołnierze schodzili się, żeby go przywitać.
Niektórych rozpoznał: zostawił ich tutaj pięć lat temu, kiedy
uciekał. Patrzyli na niego z entuzjazmem i chcieli wszystko
wiedzieć: jak udało mu się uciec, jak przeżył pierwsze miesiące
po ucieczce. Ci sami ludzie, którzy wtedy najchętniej
by go zlinczowali.
Kiedy tylko udało mu się zorganizować auto, pojechał ze
swoimi, dziećmi-
żołnierzami, do miasta. Poruszał się ostrożnie,
tak jak zazwyczaj – zawsze czujny, przygotowany na zasadzkę.
Do tej pory zauważył niewiele przejawów władzy
państwowej, które spodziewał się tu zastać. Sytuacja wydawała
mu się niepewna, nikt nikomu nie mógł zagwarantować
bezpieczeństwa.
On i jego ochroniarze ubrani byli w burundyjskie mundury
i kapelusze z szerokim, opuszczonym rondem. Wcześniej
zwracaliby na siebie uwagę, ale ku jego zaskoczeniu Kinois*
nie interesowali się nimi. Wydawało się, że mają inne problemy.
Dopiero kiedy w cité weszli do lokalu, żeby się czegoś
napić, ludzie podchodzili do nich z ciekawością. Żołnierze
ze wschodu to mibali, prawdziwi mężczyźni, mówili. Powiedziano
im, że wszyscy zginęli, a tutaj proszę, okazuje się, że
żyją! Dobrze, że wrócili, może powinni znowu przejąć ster,
bo ci, którzy się stąd nie ruszyli, niewiele zdziałali.
W drodze powrotnej się zgubił. Nie znał dobrze Kinszasy,
przydałby mu się plan miasta, ale jak go zdobyć? Czy nie byłoby
to za bardzo podejrzane, gdyby ktoś z jego przeszłością
tu i teraz pytał o plan miasta?
Razem z innymi wysokimi rangą oficerami został wcielony
do zjednoczonej armii narodowej. Byli tam wszyscy i po raz
pierwszy od dawna znowu zobaczył Josepha Kabilę. Kiedy
żył jeszcze ojciec Josepha, spotykali się jako młodzi żołnierze.
Nawet po rozpoczęciu wojny dzwonili czasem do siebie,
stojąc po przeciwnych stronach frontu. Ale po śmierci
Kabili, kiedy miejsce na fotelu prezydenckim zajął Joseph,
już z nim nie rozmawiał. Miał wprawdzie jego numer, ale
od mężów stanu należy trzymać się z daleka, nie wiadomo,
z kim jeszcze się kontaktują.
Trzydziestodwuletni prezydent miał cienie pod oczami,
z pewnością źle spał z powodu obecności tych wszystkich
rebeliantów w mieście. Przyjaciele ojca na pewno wmawiają
mu, że ci ludzie przyjechali, by go zamordować, a Mzee
Kabila obróciłby się w grobie, gdyby wiedział, że syn zawarł
* Mieszkaniec Kinszasy (kobieta mieszkanka Kinszasy to Kinoise)
(wszystkie przypisy pochodzą od redakcji).
przymierze z jego zagorzałymi wrogami. Przedstawiciele
wspólnoty międzynarodowej, którzy ciągali młodego prezydenta
po negocjacjach pokojowych, od kompromisu do
kompromisu, z zadowoleniem spoglądali z trybuny. Zwalili
mu na kark przynajmniej czterech wiceprezydentów.
Assani skulił się w swoim fotelu, ponieważ był wyższy niż
pozostali i nie chciał, żeby od razu wychwyciły go kamery.
Dzięki nowej generalskiej czapce, która była za duża na jego
szczupłą głowę, mógł niezauważalnie rozglądać się dookoła.
Rząd tymczasowy – mieszanina kamieni, buraków i kapusty.
Jak z czegoś takiego można zrobić dobrą zupę? Kiedy warzywa
dawno są już ugotowane, kamień nadal pozostanie
kamieniem.
Był tam Yerodia, który po nominacji na wiceprezydenta
pospieszył z ekipą telewizyjną do mauzoleum Mzee, żeby
przed kamerami żalić się i wylewać łzy. Miał zblazowane
spojrzenie nałogowego palacza cygar – na tę okazję włożył do
kieszeni swojej obowiązkowej kamizelki jedwabną chustkę.
Obok tego dandysa tropików usiadł wiceprezydent Ruberwa.
W szarym jak zwykle garniturze sprawiał wrażenie
raczej skromne. Był synem płaskowyżu, podobnie jak Assani.
Chyba nie było mu przyjemnie siedzieć tak blisko Yerodii,
który na początku wojny oświadczył, że naród Ruberwy to
godne wytępienia robactwo. Dziś wieczorem niektórzy zobaczą
ich razem w telewizji i nazwą Ruberwę zdrajcą.
Podczas długich, pompatycznych przemówień wojskowi
odnajdywali się wzrokiem, szeptali i śmiali się, tak jak
wcześniej w szkole, kiedy musieli zbyt długo siedzieć w ławkach.
Po zakończeniu robili sobie zdjęcia. Pewien Mayi Mayi,
który podobnie jak Assani został awansowany na generała,
był wyraźnie onieśmielony miejskim tłumem. Porozumiewawczo
odciągnął Assaniego na bok, rozmawiał z nim w ich
petit dialecte i zaproponował, żeby oficerowie ze wschodu
sfotografowali się razem. „Bez pozostałych – szepnął – tylko
my sami”. Chociaż tam byli śmiertelnymi wrogami.
Kończyła się jedna era i zaczynała następna. Nie będzie
już kulił się w okopach, gdy antonowy zrzucą bomby, a niebo
rozbłyśnie jak w amerykańskich filmach wojennych. Nie będzie
już zabijał, niszczył i strzelał do wszystkiego, co się rusza.
Nie czuł nic szczególnego.
W obozie Tshatshi, gdzie znajdowało się teraz jego nowe
miejsce pracy, niewiele się zmieniło. W korytarzach głównego
budynku unosił się lekki zapach moczu, ze skórzanych
kanap przy schodach wystawały zardzewiałe sprężyny, tu
i ówdzie zwisały z sufitu belki, niektóre okna od wieków
były zepsute. Nawet zamki w drzwiach do magazynu broni,
które sforsował podczas ucieczki pięć lat temu, nie zostały
naprawione. Jak mogli myśleć, że wygrają wojnę w takiej
podupadłej twierdzy?
„Odpowiedzialny za budżet sił lądowych” – brzmiało to
bardzo poważnie, ale biuro, do którego zaprowadził go jego
poprzednik, było puste. Ani biurka, ani szafy czy krzesła
i mimo okropnego upału żadnej klimatyzacji – tylko dziura
w ścianie, gdzie dawniej znajdowało się takie urządzenie.
Kiedy w roku 1997 przepędzili Mobutu, zastali tu administrację,
ale teraz nie było śladów akt. Jak, na litość boską,
pracowali ludzie Kabili? Przez walkie-talkie?
Jego poprzednik był mrukliwym typem, nie należał do
ludzi, którym zadaje się pytania. Wręczył Assaniemu telefon
komórkowy podupadającej firmy Telecel i poprosił o pokwitowanie
odbioru. To było wszystko: jeden telefon, bez
baterii. Jak się później okazało, baterii nie można już było
dostać w całym mieście.
Kiedy wracał do hotelu, zadzwoniła żona. W ostatnich
dniach często to robiła, jakby chciała się upewnić, że jeszcze
żyje. Kiedy się poznali, był szefem operacji wojskowych
w stolicy rebeliantów Gomie. Myślała, że złapała dobrą partię;
nic nie przygotowało jej do sytuacji, w jakiej się teraz
znalazła: z mężem oddalonym o tysiąc pięćset kilometrów,
na wrogim terenie. Była od niego dużo młodsza i panika
w jej głosie go zirytowała.
– Daj mi spokój – powiedział. – Dlaczego ciągle dzwonisz?
W ogóle nie macie pojęcia, jak wszystko tutaj jest
skomplikowane.
W pokoju hotelowym włączył telewizor i trafił na program
Forum des Médias. Uczestnicy dyskusji narzekali na
przybyszy ze wschodu. Rzekomo planują zamach na prezydenta.
A więc on chce zabić prezydenta. Zesztywniał.
Niewiarygodne, że są jeszcze ludzie, którzy życzą mu śmierci
– tutaj mają wolną rękę.
Politycy ze wschodu, którzy tak usilnie starali się o rządowe
posady – dlaczego za nimi poszedł? Dlaczego wrócił
do tego miasta, z którego ledwo uszedł z życiem? Co
tu właściwie robi, w tym pokoju, w tym hotelu? Nie lubił
hoteli, był uczulony na wykładzinę, a w klimatyzowanych
pomieszczeniach dostawał kataru. Nie czuł się bezpiecznie
w otoczeniu nieznanych ludzi i rozproszonych dźwięków.
Tej nocy był na płaskowyżu. Wąską, górską ścieżką schodził
do miasta w dolinie. Wielka rzeka w dole szumiała i wiła
się, coraz mocniej, aż po obu stronach ścieżki rozpryskiwały
się fale. Delikatna mgła zrosiła mu twarz, sycząca woda
podcięła stopy.
Obudził się przerażony, po omacku zaczął szukać ciepłego
ciała żony, uświadomił sobie, gdzie jest, i podjął walkę ze
strachem, który znowu go dopadł. Przemoc następowała
falami – nie znał innego stanu. Wojna była zawsze.
(...)