Czarni myśliwi

Brygada Dirlewangera

Historia brygady

Z Berlina do Lublina
Pod koniec maja 1940 roku Oskar Dirlewanger został posłany
do Oranienburga. Miał się tam zająć szkoleniem wojskowym
osiemdziesięciu więźniów skazanych za kłusownictwo. Więźniów
zebrano z całych Niemiec, zgromadzono ich w stojącym
na uboczu baraku i oddano do dyspozycji jednego z pułków
SS-Verfügungstruppe,
przyszłej Waffen SS. Jeśli uwzględni
się średni wiek rekrutów, a mieli oni mniej więcej po trzydzieści
lat, to zaaplikowane im szkolenie musiało ograniczać
się do wpojenia podstawowych reguł dyscypliny wojskowej
oraz do przyspieszonej zaprawy fizycznej. Szkolenie to prawdopodobnie
przypominało dryl i nie mogło posunąć się dalej,
ponieważ poddani mu więźniowie szybko zostali posłani do
„akcji”.
Szkolenie musiało jednak mieć charakter selekcji, skoro
spośród osiemdziesięciu kłusowników ostatecznie tylko pięćdziesięciu
pięciu wybrano na członków oddziału. Pozostałych
stopniowo odsyłano z powrotem do ich pierwotnych ośrodków
osadzenia. Odrzucenie wynikało ze słabości fizycznej
niektórych więźniów i nie wiązało się z żadnymi dalszymi kłopotami.
W rozkazie powrotu do placówki więziennej stwierdzano
wyraźnie, że odesłanie nie jest środkiem dyscyplinarnym.
Na początku września 1940 roku tych pięćdziesięciu ludzi
zostało posłanych wraz z ich dowódcą na teren dystryktu lubelskiego.
Podlegali tam rozkazom Odilo Globocnika, miejscowego
SSPF (SS und Polizeiführer, czyli dowódcy SS i policji). Na Lubelszczyźnie
dołączyło do nich dwudziestu innych rekrutów
oraz czterech podoficerów Waffen SS, dobranych zarówno ze
względu na ich doświadczenia, jak i – od tej pory ta praktyka
się powtarzała – z powodu ich penitencjarnej przeszłości, wymagającej
„okresu próby”. Tak sformowany oddział pozostawał
przez osiemnaście miesięcy w południowo-wschodniej
Polsce
i na galicyjskich kresach i podejmował działania w rejonie
niemiecko-sowieckiej
linii demarkacyjnej, Lublina oraz w okolicach
Starego Dzikowa.
Dystrykt lubelski miał szczególny status. Jako przygraniczny
prokonsulat znajdował się w bezpośrednim sąsiedztwie sowieckiej
strefy wpływów i według nazistów odgrywał kluczową rolę
obronną. Był również bardzo ważny w polityce reorganizacji
stosunków etnicznych, realizowanej mocą decyzji podjętej przez
Hitlera po napaści na Polskę. Kierownictwo RSHA (Reichssicherheitshauptamt
– Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy)
postanowiło bowiem uczynić z Lubelszczyzny wielki rezerwat,
w którym chciano umieścić wszystkich Żydów wygnanych z Niemiec
i okupowanej Europy. Dystrykt, uznany za miejsce ostatecznej
deportacji, spełniał zresztą istotną funkcję, ponieważ
Odilo Globocnik postanowił zrealizować w tym regionie bardzo
ambitne cele zarówno pod względem skali mobilizacji ekonomicznej,
jak i polityki germanizacyjnej. Dlatego też kwestia
kontroli sprawowanej nad tym obszarem miała kapitalne znaczenie.
Ludzie z Sondereinheit nie zajmowali się bezpośrednio polityką
germanizacyjną. Ich najważniejszym obowiązkiem było
zapewnienie bezpieczeństwa na tych terenach. Jak się jednak
wydaje, zadania jednostki nie były zbyt jasno określone.
W szczególności brakuje informacji o pierwszych rozkazach
wykonywanych w warunkach bojowych. Wiadomo, że od
jesieni 1940 roku – a być może od grudnia – jednostka ochraniała
polskich leśników działających w lasach we wschodniej
części dystryktu lubelskiego, głównie w pasie przygranicznym.
Kiedy Gottlob Berger, szef SSFHA (SS-Führungshauptamt,
czyli Głównego Urzędu Dowodzenia i Administracji SS),
bliski przyjaciel i lojalny współpracownik Dirlewangera do
zakończenia wojny, składał zeznania przed amerykańskim
sądem w Norymberdze, opisał domniemane operacje prowadzone
przez jednostkę na początku kampanii. Wspomniał
wówczas o działaniach bojowych wymierzonych przeciwko
wolnym strzelcom, byłym więźniom pospolitym, którzy uciekli
z Warszawy zdobytej przez wojska niemieckie. W tym
punkcie Hans Peter Klausch podważa zeznania Bergera i sugeruje,
że Sondereinheit podjęła walkę z pierwszymi polskimi
oddziałami partyzanckimi. Oddziały te były tworzone
przez polskich żołnierzy, którzy, wyprzedzeni przez szybko
przesuwającą się linię niemieckiego natarcia i zaskoczeni
przez napaść sowiecką, chcieli uniknąć niewoli i zaszywali
się w nadbużańskich lasach. Według Bergera ta rodząca się
partyzantka narażała siły okupacyjne na wiele strat i oddział
Dirlewangera został sprowadzony po to, aby położyć kres tym
incydentom. W źródłach nie ma żadnych informacji, które
pozwoliłyby podważyć ideologicznie naznaczoną tezę Bergera.
Nic jednak nie dyskredytuje teorii Hansa Petera Klauscha. Jej
zaletą jest przedstawienie spójnego obrazu działań jednostki,
która na tych terenach najprawdopodobniej znalazłaby takich
przeciwników. Niemniej zwalczanie wolnych strzelców, rzeczywistych
lub urojonych, nie było głównym celem działań
podejmowanych przez jednostkę. W powojennych zeznaniach
dotyczących tego okresu nie pojawia się wątek walki z partyzantami.
Innym wiarygodnym wskaźnikiem całkowitego
braku zagrożenia jest fakt, że oddział nie poniósł w tym czasie
żadnych strat.
Chociaż członkowie jednostki prawie nigdy nie wspominali
o tropieniu partyzantów w lasach strefy demarkacyjnej,
to wszyscy twierdzą, że przez większość czasu zadania jednostki
polegały na sprawowaniu nadzoru o bardziej banalnym
charakterze, czyli na kontrolowaniu ludności cywilnej i zwalczaniu
czarnego rynku. Mogło to stanowić większą część
działalności
ugrupowania. W raportach jednostki znajdujemy
relacje dotyczące regularnego zdobywania łupów (pieniędzy,
dóbr konsumpcyjnych, przedmiotów wartościowych) przez
członków oddziału wspierających miejscowe siły policyjne.
Powinniśmy tutaj zwrócić uwagę na dwa fakty. Z jednej
strony szczegółowe spisy konfiskowanych dóbr przesłaniają
liczne przypadki przywłaszczania tych rzeczy przez żołnierzy
z ugrupowania. Z drugiej strony raporty te pełniły także
funkcję ideologicznego potwierdzenia: bogactwo tych łupów
było dla członków jednostki Dirlewangera, podobnie jak dla
esesmanów wchodzących w skład sił okupacyjnych, dowodem,
który potwierdzał umiejętność dysymulacji przypisywaną Żydom
i uzasadniał podejmowanie działań doprowadzających
ludzi zgromadzonych w gettach na skraj śmierci głodowej.
A oto przykład, który pozwala zrozumieć podstawy praktyk
stosowanych przez dirlewangerowców lub esesmanów oraz
ich sposób opowiadania o własnych czynach. Jeden spośród
mniej więcej dziesięciu zachowanych raportów z tego okresu
zawiera relację z przeszukania przeprowadzonego 10 października
1941 roku w pewnym lokalu w lubelskim getcie. Było
ono wówczas jednym z obszarów o najwyższym wskaźniku
umieralności na okupowanym terytorium. Panował tam głód
i szalały epidemie. W raporcie tymczasem znajdujemy taki opis
przeszukania budynku:
Duży, jasny i względnie czysty lokal, w którym codziennie gra
pięcioosobowa orkiestra. W samym lokalu znaleziono produkty
figurujące w spisie (sto dwadzieścia funtów świeżego mięsa,
gęsi, kurczaki, kaczki, masło, jaja, kawę ziarnistą, herbatę, kakao,
cukier, mąkę pszenną, biały chleb, papierosy, czerwone niemieckie
wino, francuski szampan itd.). Pod cynkowym kontuarem
znajdowała się półka, a na niej wiele kilogramów nienapoczętych
kromek chleba i resztek, na wierzchu kontuaru natomiast – ze
trzy tuziny ciastek z kremem i bitą śmietaną oraz trzy tuziny
kanapek ze śledziem. Na podstawie dziennika sklepowego znalezionego
w kontuarze stwierdzono, że 9 października obroty
tego lokalu przydzielonego władzom getta wyniosły cztery tysiące
sto złotych. Wyjaśnieniem może być fakt, że oprócz piwa
beczkowego i butelkowanego znaleziono tam dwadzieścia pięć
butelek likierów i sznapsa opróżnionych w sposób widoczny
owego dnia. Podczas tej operacji nie przeszukano piwnicy ani
komory czy spiżarni.
Fakt, że w lokalu żydowskim z muzyką jazzową zostały znalezione
tak wielkie ilości dóbr niedostępnych w Rzeszy (kawa, herbata,
kakao, biały chleb) lub dostępnych w bardzo ograniczonych
ilościach (mięso, drób, kiełbasy, ryby, papierosy itp.), zrobił wielkie
wrażenie na przewodniczącym sądu ludowego i przewodniczącym
związku urzędników. Dlatego też rozkaz zwrócenia Żydom skonfiskowanych
dóbr jest tym bardziej niezrozumiały.
Dalsza część raportu zawierała oczywiście wnioski ugruntowujące
wizerunek Żydów jako dysymulantów i konspiratorów,
którzy – zdaniem Dirlewangera – nawet w najtrudniejszych warunkach
potrafią czerpać korzyści z sytuacji ekonomicznej. Raport
ten nie był jednak zwykłym empirycznym potwierdzeniem
antysemickich przekonań: stanowił również broń w instytucjonalnej
wojnie wymierzonej przeciwko SD. Według Dirlewangera
lubelski KdS był protektorem właściciela tego lokalu
i wykorzystywał to miejsce do prowadzenia lukratywnego handlu.
A zatem raport służył dwóm celom: po pierwsze, przedstawiał
Żydów jako manipulatorów, którym udało się nawet
uzyskać zwrot skonfiskowanego mienia; po drugie, szkalował
wizerunek SD w oczach Globocnika.
Oddział Dirlewangera objął również nadzór nad robotami
budowlanymi, które biuro Globocnika rozpoczęło wzdłuż
niemiecko-sowieckiej
linii demarkacyjnej. Globocnikowi udało
się tu zbudować istne imperium ekonomiczne, które opierało
się na eksploatacji siły roboczej zgromadzonej ludności.
Globocnik przekonał Himmlera o konieczności zbudowania
tych potężnych obiektów fortyfikacyjnych, zwanych „murem
wschodnim” i składających się z rowów przeciwpancernych
oraz umocnień wznoszonych przez żydowskich więźniów. Ludzie
z oddziału Dirlewangera weszli zatem w skład drużyn
nadzorujących pracę więźniów. Z tym zadaniem nie łączyło
się żadne niebezpieczeństwo. Pewien szczegół świadczy o beztroskim
życiu członków jednostki i jednocześnie sugeruje inną
perspektywę analizy ich zachowań: częstość polowań, które
Dirlewanger i jego ludzie organizowali w lubelskich lasach,
gdzie do stycznia 1942 roku trudno było znaleźć jakichkolwiek
partyzantów.
Raporty o konfiskacie przeprowadzonej w getcie sugerują,
że ten okres cechowały również – do tego eufemistycznego
określenia jeszcze powrócę – problemy z organami policji,
wynikające z rozmaitych wykroczeń, burd, oskarżeń o wymuszenia
i oszustwa. Ostatecznie, reputacja jednostki musiała
być wystarczająco zła, skoro wycofano ją z tego rejonu mimo
ostrego sprzeciwu Dirlewangera oraz interwencji Gottloba
Bergera, który utrudniał postępowania sądowe SS przeciwko
jednostce. Berger nie zdołał jednak powstrzymać interwencji
Krügera, HSSPF dla Generalnego Gubernatorstwa, który
wystąpił z ultimatum, domagając się wycofania tej jednostki
specjalnej. Pod koniec stycznia 1942 roku nadszedł rozkaz wymarszu,
a trzy tygodnie później Globocnik z wielką hipokryzją
złożył hołd wycofywanej jednostce, dziękując jej za działania
w „delikatnych okolicznościach”. Dirlewanger nie spieszył
się z gromadzeniem swoich ludzi, oddanego mu do dyspozycji
sprzętu ani majątku zdobytego niezgodnie z przepisami. Po
ostatniej wymianie korespondencji, w której zrozpaczony Berger
prosił Dirlewangera, żeby nie odmawiał wykonania rozkazu
Reichsführera, jednostka przeszła na teren Białorusi, gdzie
podlegała rozkazom sztabu operacyjnego Himmlera i została
tymczasowo wcielona do brygad kawalerii SS. W końcu miała
zmierzyć się z zadaniem zgodnym ze swoim przeznaczeniem:
„walką przeciwko partyzantom”.
(...)