İlisu

Rozum osła
Jak powędrowaliśmy z Tbilisi do Baku
i ruszyliśmy z powrotem

Ahmed zapytał, czy mam broń.
– Broń?
– Tak, broń. Masz jakąś?
– Nie – odpowiedziałem. – Nie mam.
– A chciałbyś jakąś? Strzelbę? Kałasznikowa?
– Nie, dzięki.
– Masz, weź moją. – Podał mi starą flintę. Lufę wzięto z broni
Armii Czerwonej z czasów ostatniej wojny, na tureckim zamku
widniała data 1919, a osadę Ahmed wystrugał sam.
– Nie, dzięki. Powiedziałeś, że to spokojne miejsce.
– Jasne, bardzo bezpieczne i spokojne, oczen′ spokojnoje
miesto, ale wiesz, tu są niedźwiedzie, a nawet wilki.
– No, ale niedźwiedzie to chyba nie problem?
– Nie, nie, żaden problem – zapewnił mnie Ahmed. – Ale
tu są też ludzie.
– Ludzie?
– Tak.
– Aha, czyli nie powiedziałbyś, że jest całkiem bezpiecznie.
– Nie, nie, jest całkiem bezpiecznie.
Siedzieliśmy na porośniętym trawą zboczu wznoszącym
się nad wioską i patrzyliśmy na ciemniejące góry, świetliki
i gwiazdy pojawiające się na niebie. Poniżej na niewysokim
murku małego przygranicznego posterunku przycupnął młody
wartownik. Kaszlał i palił papierosa, który pocieszająco żarzył
się z dala, widoczny w mroku. Jego koledzy siedzieli w środku,
grali w karty i wypijali kolejne kubki herbaty, tak jak żołnierze
na całym świecie. Ahmed niechętnie nas zostawiał; odchodząc,
powiedział pogranicznikom, żeby mieli na nas oko. Rozbiliśmy
namiot i nasłuchując, powoli zapadliśmy w sen.
Nagle usłyszeliśmy hałas, a potem krzyki: „Hop, hop!”. Ktoś
odsunął połę namiotu i już tu byli: Ahmed, jego brat i Assa.
Przynieśli wódkę, kawałki suszonego solonego mięsa niedźwiedzia
i broń. Chcieli z nami zostać i mieliśmy razem pić. Piliśmy
więc i piliśmy, a ja próbowałem żuć niedźwiedzie mięso, ale
wiedzieliśmy, że nie przyszli do nas tylko po to, żeby jeść niedźwiedzinę.
Byłoby o wiele lepiej, gdybyśmy poszli z nimi do
wioski. Ich rodziny chciały nas przywitać; matka, siostra, ojciec,
brat – wszyscy czekali. I choć wybiła pierwsza w nocy, to nie
spali. Powiedzieliśmy im, że dziękujemy, ale dobrze nam tutaj.
Że jesteśmy zmęczeni. I jeszcze raz, że bardzo im dziękujemy.
No cóż, jeśli tak, to zostaną z nami całą noc. Było zimno, miało
być jeszcze zimniej, ale i tak nie chcieli nas zostawić. Byliśmy ich
gośćmi, nasze łóżka już posłano. Ich łóżka też posłano. W wiosce
skorzystalibyśmy z wszelkich udogodnień. No, ale…
Zebraliśmy się więc, a nasi towarzysze poklepali nas po
plecach i poprowadzili w dół zbocza przez ciemną i cichą wieś.
Kiedy szliśmy błotnistymi uliczkami, poczułem, że coś mi to
wszystko przypomina, że byłem już w podobnych okolicznościach.
Oczywiście, nie chodziło o samo miejsce, ale o całą sytuację,
która w jakiś sposób wydawała się znajoma. Wszystko to
prowadziło do pewnego odwiecznego wniosku, z którego wtedy
nie do końca zdawałem sobie sprawę: spotkanie daleko od
domu; nagła i trochę ryzykowna znajomość, nocna wędrówka.
Skręciliśmy w bardzo ciemną, wąską alejkę i pokonaliśmy kilka
schodków. Dwuskrzydłowe drzwi gwałtownie się otworzyły
i wepchnięto nas do środka. Właśnie to wyczułem tej ociężałej
nocy. W niewyraźnym, mętnym od dymu świetle ujrzeliśmy
grupę mężczyzn, którzy zawodzili, klaskali i tańczyli. Bawili
się tak – bez wytchnienia – od wielu godzin; stoły były zastawione
butelkami oraz upstrzonymi papierosowym popiołem
talerzami z resztkami mięsa i prażonej cieciorki. Trafiliśmy na
imprezę rozrabiaków z İlisu.
Chris jęknął. Miał delikatny żołądek. Na trasie z Tbilisi do
Baku zdołał jakoś zachować umiarkowany tryb życia, a teraz, wędrując
z powrotem przez dawne chanaty Azerbejdżanu, uprzejmie
i ostrożnie delektował się miejscową gościnnością. Wybiła
jednak jego godzina. Gdy weszliśmy do środka, mężczyźni ryknęli.
Jeden z wymęczonych chłopaków pośpiesznie zrobił dla
nas miejsce i przyniósł wódkę oraz słodkiego szampana. Napełniono
kieliszki, wzniesiono toast na naszą cześć i kieliszki znowu
były pełne. Wychyliliśmy kolejny toast i ponownie napełniliśmy
kieliszki, i zawołaliśmy, żeby przynieść kolejne butelki, i znów
wzniesiono za nas toast. W każdym z nas buzował ogień. Z rąk
do rąk podawano alkohol, papierosy i jakieś chrupiące przekąski.
W przerwach między jedzeniem i piciem Assa głośno śpiewał,
wymyślając na poczekaniu słowa piosenki o powitaniu, miłości
i stracie. Mężczyźni podskakiwali, klaskali i tańczyli.
I wtedy jakiś niewidoczny sygnał zatrzymał całe towarzystwo,
i wszystko się skończyło, bez słowa protestu. Znów szliśmy,
Bóg wie gdzie, jakąś wąską uliczką. Powietrze było cudownie
chłodne, a blaszane dachy domów połyskiwały w świetle gwiazd.
Ciszę mąciły jedynie odległe, cichnące śmiechy i chrzęszczący
odgłos naszych kroków. Wioska pogrążyła się we śnie.
Na głównej ulicy Ahmed i Assa zdjęli z ramion swoje strzelby
i z czystej radości z nich wypalili, a kule, rozżarzone czerwienią
niczym fajerwerki, pomknęły w stronę rozgwieżdżonego nieba.
Huk wystrzałów prawie powalił mnie na ziemię i rozbrzmiał na
ulicy echem odbijającym się od ścian domów. Nikt się nie obudził,
nie zaszczekał żaden pies, nie zawyła żadna syrena, a żołnierze
siedzieli na zboczu w swoich barakach jak gdyby nigdy
nic. A więc i my wystrzeliliśmy, strzelby huknęły jeszcze raz,
a Ahmed, jego brat i Assa zaśmiali się z aprobatą. A potem przeszliśmy
przez niedużą drewnianą bramę, przez wybrukowane
podwórko z warzywnikiem po jednej stronie i w końcu dotarliśmy
do niskiej drewnianej chaty. Z werandą i dachem z blachy
falistej w jakiś podnoszący na duchu sposób przypominała
mały pawilon krykietowy. Zapalono lampę i wręczono nam
kilka sztuk broni, którą mieliśmy obejrzeć. Podziwialiśmy też
głowę koziorożca, którego Ahmed zeszłego roku zastrzelił wysoko
w górach. Później uprzejmie zaprowadzono nas do łóżek,
starannie pościelonych, stojących w głębi pomieszczenia, przy
ścianie. Leżałem w świeżej, białej pościeli, prawie już zasypiając,
kiedy pojawiły się trzy misie z bajki i spojrzały na mnie z góry.
Następnego dnia o ósmej rano i zgodnie z obietnicą przyjechał
Fasil, który zostawił swoje upstrzone przez muchy mieszkanie
w Qax. Akurat piliśmy herbatę na werandzie pawilonu.
Miałem wrażenie, że tutaj Fasil staje się ważniejszy i zarazem
bardziej rozgorączkowany. Wszyscy przyjaciele Ahmeda i krewni,
którzy przyszli, żeby się nam przyjrzeć, pozdrawiali Fasila
głośnymi okrzykami: Saoo! Saoo!, i poklepywali go. Bezchmurne
niebo i poranny upał zapowiadały świetny dzień na wędrówkę
po górach.
Szliśmy przez wioskę prowadzeni przez Ahmeda. Gdy mijaliśmy
przygraniczny posterunek, żołnierze pomachali do nas
w jasnym świetle poranka. Kamienne domy były duże, a ogrody
– pełne kolorowych kwiatów i owoców. Zdawało się, że wszędzie
panuje spokój; droga przez wioskę była szeroka i prosta.
Podbiegł do nas mały, trzy- albo czteroletni roześmiany chłopczyk.
Na rękach trzymał oszołomionego indyka, który był dwa
razy większy od niego. Wioska wyglądała na radosne i zamożne
miejsce, ale gdy z zachwytem podziwiałem otoczenie, Ahmed
powiedział, że życie tutaj jest do niczego. Nie ma nic do roboty,
nikt nie ma pracy, nikt nie ma pieniędzy. (Jego brat kątem oka
rzucił w moją stronę chytre spojrzenie). Już dawno temu wyprzedali
bydło i owce, i nie było ich stać na zakup kolejnych zwierząt.
Żeby cokolwiek przynosić do domu, Ahmed chodził w góry
polować. Głównie na dzikie kozy, czasami też udawało mu się
upolować niedźwiedzia, a jeśli był bardzo wytrwały – koziorożca.
Mógł sprzedać rogi tego zwierzęcia za dwadzieścia pięć dolarów,
ale to było i niebezpieczne, i nielegalne. Przez moment zdawał
się naprawdę zaniepokojony, że mógłbym pójść donieść o tym
na policję. Teraz nie mieli nawet konia, a czymże jest życie bez
konia? Fasil przytaknął; jako uchodźca z Górskiego Karabachu
nie miał absolutnie nic – ani domu, ani nawet skrawka ziemi,
żeby posadzić tam kilka ziemniaków.
(...)