Życie zewnętrzne nie jest reportażem ani rozprawą z socjologii miasta, lecz próbą uchwycenia – poprzez zbiór migawek ze zbiorowej codzienności – realiów pewnej epoki. Co można dostrzec w podparyskiej kolejce czy przy kasie w nowoczesnym supermarkecie? O czym rozmawiają wracające z pracy kobiety? W tych drobnych szczegółach, kawałkach „z oka i ucha”, Ernaux dostrzega znaki przemian społecznych, podziałów klasowych i drobnomieszczańskich aspiracji.
Udowadnia przy tym, że dzięki czujnej obserwacji anonimowi ludzie, spotkani w metrze czy w poczekalni, budząc w nas zainteresowanie, gniew lub wstyd, ożywiają naszą pamięć i pozwalają odkryć prawdę o nas samych.
Dlaczego to opowiadam, opisuję tę scenę i inne, które pojawiają się na tych stronach? Czego ze wszystkich sił szukam w rzeczywistości? Znaczenia? Owszem, często, choć nie zawsze, z (wyuczonego) intelektualnego nawyku, by nie poddawać się po prostu wrażeniom, by „wznieść je na wyższy poziom”. Może notując działania, postawy i słowa ludzi, których spotykam, ulegam złudzeniu, że się do nich zbliżam. Nie rozmawiam z nimi, po prostu na nich patrzę, po prostu ich słucham. Jednak emocje, jakie we mnie budzą, są prawdziwe. A może szukam w nich jakiejś wiedzy o sobie samej – w tym, jak się zachowują, jak rozmawiają. (Powracające pytanie: „Dlaczego nie jestem tą kobietą?”, która siedzi naprzeciw mnie w metrze…)
Fragment książki
Na tom składają się: Dziennik zewnętrzny (Journal du dehors), Życie nieosobiste (La vie extérieure), Spójrz na te światła, kochanie (Regarde les lumières mon amour).
Przedstawiając życie społeczne miasta pod Paryżem oraz samej stolicy, przystawia lustro czytelnikom i samej sobie. Kierując całą uwagę na świat zewnętrzny, pisarka patrzy na siebie – jako na autorkę, konsumentkę, kobietę, mieszkankę miasta. Jej reakcje na otoczenie – zainteresowanie, gniew, poczucie zażenowania – stają się kroniką życia wewnętrznego. Ernaux udowadnia w ten sposób, że samoświadomość można uzyskać patrząc na to, co wokół i obserwując nie siebie, lecz innych ludzi.
Ernaux nie zapomina o kluczowych wątkach swoich książek: wraca rodzina, szkoła, aborcja, uczenie się i nauczanie innych. Przez tunele metra przedziera się więc dobrze już znana autorka/. […]. Ciekawa analiza statusowa dana jednym, intymnym obrazem.
Annie Ernaux po przeprowadzce do nowo wybudowanego miasta Cergy-Pontoise próbuje odnaleźć się w miejscu bez przeszłości. Oswaja je po swojemu – obserwuje i zapisuje. Tak powstają impresje ze spacerów, zakupów w sklepie mięsnym, podróży komunikacją miejską. Jak zawsze u Ernaux – powściągliwe, ale barwne.
To właśnie pojęcie przemijania i ciągłych zmian za którymi nie zawsze udaje się nadążyć, narasta z każdą kolejną przewracaną kartką.
Zamiast zagłębiać się w opis intymnych doświadczeń, z którymi zazwyczaj kojarzymy jej twórczość, noblistka opuszcza sferę autobiografii i skupia się na rejestrowaniu krótkich scen, które zapadają jej w pamięć w trakcie podróży. Z tych okruchów tworzy panoramę swoich czasów.
Ponownie największą pisarską mocą Ernaux jest precyzja i dystans. I ponownie jest w tym pisaniu geniusz.
„Życiu zewnętrznemu” bliżej do „Lat” niż do tomu „Ciała”, którego polski przekład ukazał się w ubiegłym roku. W tamtej książce pisarka, rekonstruując własną przeszłość, podjęła tematy podziemnej aborcji, relacji z młodszym mężczyzną i okrytej wstydem inicjacji. W tej powraca do roli kronikarki życia Francuzów. Konsekwentnie stroni od pierwszoosobowej narracji. Nie interesuje jej „to, co indywidualne, anegdotyczne, lecz to, co wspólne”.
W „Życiu zewnętrznym” miesza się socjologia, nostalgia i czułość wobec zwykłego życia. To książka dla tych, którzy lubią patrzeć uważnie – na świat, ludzi i czas, który przemija.
Jak nazwać tak pisany tekst? Notes podróżny? Egzystencjalnik przygodny? Literaturoznawcy mają lasso definicyjne, na które łapią pisarstwo Ernaux. Autofikcja. Dobrze, choć to za mało. Autorka rozpycha się bezczelnie, gubi się, błądzi, wyprowadza nas w pole. Jednocześnie mniej więcej wiadomo, po której stronie przyzwoitości i szczerości, zwłaszcza wobec siebie, się lokuje.
W „Życiu zewnętrznym”, które nie jest ani reportażem, ani rasową powieścią, a raczej zbiorem migawek, spostrzeżeń, refleksji, noblistka Annie Ernaux przygląda się życiu w podparyskich kolejkach i przy kasie w supermarkecie. […] Próbuje tym samym nakreślić przemiany społeczne, jakie zaszły w ostatnich dziesięcioleciach. Inspirujące.
Ernaux pisze o dyskontowych superpromocjach jako o mechanizmach maskujących skutki gargantuicznego rozwarstwienia dochodów. Pisze o przemocy wywoływanej przez zbyt szeroki wybór jogurtów i o dostosowywaniu się jako o jedynym możliwym wyborze społeczności typu late capitalism.
Fascynujące jest wyobrażanie sobie, co by było, gdyby wszyscy prowadzili takie dzienniki zewnętrzne, notując mijanych ludzi, ich słowa i zachowania. Powstały w ten sposób zasób tworzyłby nadbudowę nad naszym życiem, zamieniając nas w bohaterów literackich. Stalibyśmy się prozą.
Supermarkety są miejscami dalekimi od ideału, ale jak zauważa Ernaux, pozostają niezwykle egalitarnymi miejscami spotkań podzielonego społeczeństwa, gdzie strój, rasa, klasa i tożsamość do pewnego stopnia nie mają znaczenia.
