Żebrowski

Hipnotyzer

Filmy szpitalne

1

Nie ma chyba w polskim kinie równie prawdziwych filmów o szpitalu i chorobie, jak te dwa. Edward Żebrowski zawarł w nich swoje osobiste doświadczenia – w szpitalach spędził wiele miesięcy, znał tę rzeczywistość na wylot; z przewlekłą chorobą żył przez kilkadziesiąt lat, aż do śmierci. Najpierw była Szansa z 1970 roku, krótki film telewizyjny. Pierwotnie napisany przez Bernsteina scenariusz chciał realizować jego profesor z Filmówki, Antoni Bohdziewicz, ówczesny szef Toru – były uczeń się jednak na to nie zgodził: palił się do reżyserii i nie chciał oddawać osobistego tekstu. Ostatecznie Bohdziewicz ustąpił i pozwolił młodemu przystąpić do pracy.

Po napisaniu scenariusza szybko przystąpił do kompletowania obsady. Jego wybór padł na Zbigniewa Zapasiewicza, wtedy jeszcze mało znanego aktora warszawskich teatrów. Zapasiewicz w książce Zapasowe maski tak opowiadał o tym, jak trafił do filmu: „Kiedy skończyliśmy Za ścianą, zadzwonił do mnie producent, chyba pan Jerzy Buchwald, i zapytał: »Czy nie spotkałby się pan z Żebrowskim, bo on ma dla pana propozycję?« Umówiłem się w wytwórni na Chełmskiej, wyszedł do mnie człowiek z brodą, chrystusowy, cichy, mówiący półszeptem. Powiedział, że ma scenariusz Szansy. Zaciekawił mnie bardzo, ale cały czas miałem wrażenie, że skądś go znam. Potem spytałem o niego kierownika produkcji. »A nie znał pan Edka Bernsteina?« – odpowiedział pytaniem. Oczywiście, że znałem Edka Bernsteina. On był przecież przez chwilę w szkole teatralnej. Przyjaciel Irka Iredyńskiego i kilku innych młodych, gniewnych poetów. Słynny Edek, rozrabiacz i gangster. Boże, jak on się zmienił”. Aktor przyjął rolę, co więcej, zagrał też we wszystkich późniejszych filmach Żebrowskiego. Sama anegdota jednak jest tylko po części prawdziwa. Zapasiewicz nie mógł spotkać młodego filmowca o wyglądzie Chrystusa po nakręceniu Za ścianą – realizowane było później niż Szansa. Tak że to Żebrowski był tym, który odkrył aktora dla kina.

Żebrowski, poproszony o wyłożenie, jakie według niego są największe atuty Zapasiewicza, wymienił jego niebywałą umiejętność koncentracji, wyczucie rytmu i świadomość swojego ciała. Ale doceniał w nim znacznie więcej niż techniczne umiejętności: „Najistotniejsza cecha aktorstwa Zapasiewicza wybiega poza sam kunszt i jest bardzo trudna do nazwania. Może polega ona na tym, że poza granymi – coraz bardziej różnymi – postaciami, przekazuje on nam swój stosunek do ludzkiego losu, pełną stałą miarę wartości. Herbertowska »potęga smaku« byłaby nie od rzeczy. I zdziwiony smutek Pana Cogito”.

W niespełna półgodzinnej, czarno-białej Szansie, w pewien sposób podobnej do większości etiud, które Żebrowski pisał z Zanussim, skonstruowanej wokół jednej etycznej zagwozdki, rozegranej praktycznie w jednym pokoju, Zapasiewicz po raz pierwszy gra swoją popisową rolę – polskiego inteligenta, sztywnego i dość chłodnego. Zbyszek, bo tak ma na imię główny bohater filmu, przychodzi w odwiedziny do swojego kolegi, który leży w szpitalu na nefrologii. Ma ze sobą czekoladę i więdnące kwiatki. O dziwo, kolega zdaje się tryskać zdrowiem: opowiada dowcipy, flirtuje z pielęgniarką, pali papierosy (czasy są jeszcze łaskawe dla palaczy), domaga się plotek. Jego sąsiad z sali nie czuje się już tak dobrze – co chwilę prosi, się, żeby ktoś mu podkręcił kroplówkę ze środkami przeciwbólowymi. Zbyszek zaczyna z nim rozmawiać, potem grają w szachy; chory mężczyzna jednym ruchem strąca figury z szachownicy – uważa, że jego przeciwnik daje mu fory. Zwykłe szpitalne rozrywki.