Kownacka

Ta od Plastusia

Na półce w jej mieszkaniu stoi ramka ze zdjęciem. Obok, na regałach kilka, może kilkanaście innych – większych i mniejszych – fotografii. Wszystkie czarno‑białe lub w sepii, wszystkie starannie włożone za niewielkie szybki, postawione tak, aby można było po nie sięgnąć jednym ruchem. W tak niewielkim mieszkaniu o to nietrudno.

To jedno zdjęcie nie jest ani duże, ani szczególnie wyraźne. Bez wątpienia nie jest też najpiękniejsze. Ale z całego zbioru właśnie ono przykuwa uwagę. Postawna kobieta o prostokątnej twarzy i ostrych rysach siedzi ze szczeniakiem na kolanach. Mała, najwyżej czteroletnia dziewczynka przytrzymuje psa za kark. Dziecko ma na sobie ładną sukienkę w kratkę. Wysoki kołnierzyk dodaje jej powagi, w przeciwieństwie do miny – wciąga usta, widocznie nie spodziewając się, że właśnie ten moment zostanie uwieczniony. Skąd może to wiedzieć, niezbyt często robi się jej zdjęcia.

Jasne włosy zaczesane do tyłu, skromna opaska, żadnych wykwintności. Nuży ją ta sytuacja, psa trzeba trzymać coraz mocniej. Speszona przytula się do nóg matki. Ta do zdjęcia pozuje zapięta po brodę, w czarnej sukni o nieco bufiastych rękawach. Wygląda na starszą, niż jest w rzeczywistości. Włosy zaczesane do tyłu i przedziałek na środku głowy dodatkowo podkreślają jej rysy. Poza oczami nie są do siebie zbyt podobne. Te oczy – wyraźnie otoczone cieniami, dość małe i z opadającymi zewnętrznymi kącikami – nie sprawiają radosnego wrażenia. Ale obie wydają się spokojne i cierpliwe. Czekają w skupieniu na uwiecznienie tej chwili.

Maria Kownacka, lat cztery. Ludwika Kownacka, cztery lata przed śmiercią.

Ale jest coś jeszcze. Kawałek męskiego ramienia zaburza tę fotografię, nie pozwalając, aby Marysia miała swój własny portret z matką. Bez niego byłoby idealnie. Portret podwójny jednak nigdy się nie zdarzył, nikt nie zdecydował się zmarnować całego dnia dla małej dziewczynki, która chciałaby mieć zdjęcie z matką. Po latach, kiedy rosną możliwości rozwijających się zakładów fotograficznych, Maria wycina w końcu odpowiedni kadr. Matka i córka. I pies Filuś. On mógł zostać. Inni nie.

Ramię należy do brata Marii, Stanisława, także ubranego na czarno, ale na nim pierwotne zdjęcie się nie kończy. Mamy tu całe rodzeństwo i troje dalszych krewnych. Niefortunnie się składa, że obok Marysi siedzą bliżej nieznana kobieta i dwoje małych dzieci, a najbliżej stoi właśnie brat, którego wizerunek ona sama niekoniecznie chciałaby stale widywać. Nie w swoim mieszkaniu. Jego ramię w zupełności wystarczy. Dalej od Marysi siedzi – trzymając drugiego psa na kolanach – starsza siostra Zofia. Prawie piętnaście lat różnicy. Zapięta, podobnie jak matka, pod szyję, złożyła dłonie na koronkowym fartuszku. Za nią stoi druga siostra, Janina. Dziewięć lat różnicy. Bufiaste rękawy, skromna fryzura, wąska talia. Janina góruje na zdjęciu, wyższa niemal o głowę od dwunastoletniego tu Stasia. W przeciwieństwie do rodzeństwa i matki nie ma zacienionych oczu. Ładna dziewczyna w wielkim ubraniu śmiało patrzy w obiektyw. Marysia jest najmłodsza z rodzeństwa, pewnie dlatego może być tuż obok mamy. Tylko ona nosi jasną, kraciastą sukienkę; siostry są już dość duże, by mieć poważny strój, podobny raczej do tego, który nosi matka. Marysię ominął ten obowiązek, do zdjęcia ubrano ją najładniej ze wszystkich. Dopiero później będzie rodzinnym „kopciuszkiem” i „parszywą owcą”. Sukienki nie będą miały tu nic do rzeczy.

Inni są na tej fotografii bez znaczenia, mimo że zajmują centrum kadru. Kownacka w albumie notuje tylko: „Krakowowie (rodzina)”. Skoro już są – trudno. Nie pierwszy i nie ostatni raz wyselekcjonuje postaci na zdjęciach. Niejedną osobę wytnie, przytnie, pozbawi samej głowy albo całego ciała. Tak też jest w tym przypadku. Na zdjęciu oprawionym w ramkę zostaną tylko Marysia i Ludwika.

Nie wiadomo, gdzie był w tym czasie Jan Kownacki, mąż Ludwiki i ojciec czworga dzieci z drugiego małżeństwa.

Jest 1898 rok. W Słupie, w zaborze rosyjskim, Marysia jest szczęśliwym dzieckiem.