Wolność i spluwa

Podróż przez uzbrojoną Amerykę

Dan Baum

Wolność i spluwa

Podróż przez uzbrojoną Amerykę

fragment

Choć bardzo chciałem unikać polityki związanej z bronią, Waszyngton był niczym odpływ na dnie wanny: czy mi się to podobało, czy nie, i tak już się wokół niego kręciłem. A za każdym razem, kiedy ktoś wspominał o drugiej poprawce, nieco się do niego zbliżałem.

            Druga poprawka stanowiła problem – dla mnie, dla przeciwników broni, nawet dla nra. Jej drażniąco niejasny tekst z niezdarną interpunkcją i dziwnym użyciem wielkich liter brzmi tak: „Dobrze uregulowanej Milicji, jako niezbędnej dla bezpieczeństwa wolnego Państwa, prawa ludu do posiadania i noszenia Broni, nie wolno ograniczać”. Żadna inna poprawka nie jest równie mętna jak druga. Nikt nie ma bladego pojęcia, jaka myśl przyświecała jej autorom.

            Badacze, prawnicy i politycy przez dziesięciolecia debatowali nad tym, czy druga poprawka do Konstytucji przyznaje jednostkom prawo do posiadania i noszenia broni, czy też ze względu na swe pierwsze słowa określa jedynie kolektywne prawo obywateli do samoorganizacji w dobrze uregulowane milicje, jeżeli zajdzie taka konieczność. Przez lata przychylano się do interpretacji kolektywnej milicji. Potem jednak wszystko rozbiło się o wykładnię Antonina Scalii[1]. W 2008 roku był autorem opinii większości w sprawie District of Columbia v. Heller. Tą opinią Sąd Najwyższy zniósł obowiązujący od trzydziestu trzech lat w dystrykcie federalnym zakaz broni krótkiej, odwrócił wieloletni precedens i orzekł, że druga poprawka rzeczywiście gwarantuje jednostkom prawo do uzbrojenia. Pisząc w imieniu większości, która wyniosła pięć do czterech, Scalia oświadczył, że w dystrykcie federalnym zakazy dotyczące broni „znikają ze stołu”. Rok później, w sprawie McDonald v. Chicago, Sąd Najwyższy rozszerzył wyrok Scalii na cały kraj.     

            Naiwnie sądziłem, że to będzie uzdrawiający moment. Sąd „zdjął ze stołu” zakazy sprzedaży i posiadania broni, więc czekałem, aż nra i jego sojusznicy przestaną opętańczo siać panikę, jakoby nawet najdrobniejsza regulacja była krokiem ku przymusowemu rozbrojeniu obywateli. Równocześnie spodziewałem się, że przeciwnicy broni palnej zrozumieją zmianę reguł gry i porzucą próby pozbawienia ludzi broni. Jaki byłem naiwny!

            Wydawane przez nra czasopismo „American Rifleman” zamieściło kuriozalne ostrzeżenie, że po District of Columbia v. Heller „nasze prawo do broni palnej może być jeszcze bardziej zagrożone”. Z kolei w Waszyngtonie i Chicago rady miejskie uchwaliły prawa à la paragraf 22, trzymające się litery prawa i decyzji Sądu Najwyższego, ale czyniące posiadanie broni krótkiej praktycznie niemożliwym – co przyniosło spodziewany skutek w postaci  wielu pozwów, w których te miasta były raczej skazane na przegraną.

            Autorzy drugiej poprawki napisali ją w tak niezręczny sposób dlatego, żeby mogły ją ratyfikować nawet wrogie sobie młode stany, toteż nieustające spory o jej znaczenie sprowadzały się do prób zrozumienia, co wtedy myśleli mężczyźni w białych perukach. Opisowi warunków politycznych i gospodarczych w 1791 roku oraz temu, jak na nie reagowali farmerzy, poświęcono już całe regały książek. Im więcej czytałem sprzecznych interpretacji, im dłużej sam mierzyłem się z próbami cofnięcia się w czasie i czytania w myślach, tym mniej celowe wydawało mi się to przedsięwzięcie.

            Wobec braku pewności co do intencji twórców poprawki pasjonaci broni wymyślili całą plejadę twórców zastępczych, którym niczym brzuchomówcy kazali mówić niestworzone rzeczy. Na przykład szeroko rozpowszechniana bujda, rzekomo autorstwa Benjamina Franklina: „Demokracja jest wtedy, kiedy dwa wilki i owca dyskutują o planach na lunch. Wolność jest wtedy, gdy dobrze uzbrojona owca może podważyć wynik głosowania”. Ten cytat nie pojawia się nigdzie w pismach Franklina, a słowo „lunch” zyskało popularność dopiero w latach dwudziestych XiX wieku, trzydzieści lat po jego śmierci. Pasjonaci często też przypisują Johnowi Adamsowi słowa: „Broń w rękach obywateli może zostać użyta wedle indywidualnego uznania, dla obrony kraju, obalenia tyranii lub prywatnej samoobrony”, choć w rzeczywistości powiedział on coś dokładnie odwrotnego: że obecność broni w rękach prywatnych „obala każdą konstytucję, niszczy prawa, tak by żaden człowiek nie mógł się cieszyć wolnością”. Biednemu Thomasowi Jeffersonowi napchano w od dawna martwe usta chyba jeszcze więcej frazesów o broni palnej niż komukolwiek innemu. Szczególnie spodobał mi się jeden, często widywany na giełdach broni na plakatach i koszulkach, przypisujący Jeffersonowi – typowe dla pasjonatów – paranoiczne użycie złowieszczego zaimka „oni”: „Piękno drugiej poprawki polega na tym, że nie będzie  potrzebna, dopóki oni nie spróbują jej odebrać”. Kompletne bzdury.

            Potok wymyślonych cytatów miał ukryć to, co oczywiste. Twórcy poprawki nie mogli przewidzieć kałasznikowów, tak jak nie przewidzieli obecności kobiet i Afroamerykanów przy urnach wyborczych. Nie potrafili wyobrazić sobie wpływu powszechnej własności broni szybkostrzelnej na miasta zamieszkane przez czterokrotnie więcej osób, niż wówczas wynosiła cała populacja Stanów Zjednoczonych. Ponieważ nie istniał żaden sposób ustalenia, co druga poprawka miała oznaczać w zamierzeniu jej autorów, konsekwencją istnienia tego nieszczęsnego zapisu było tylko to, że racjonalna dyskusja o polityce dotyczącej broni palnej stała się niemożliwa.

            Szukając przyczyn tego, że pasjonaci tak kurczowo trzymali się swojej broni, z pewnością mogliśmy wykreślić z listy deklarowaną przez nich wierność drugiej poprawce do Konstytucji. Nie w tym rzecz, że jej nie lubili – wręcz przeciwnie. Ale bez względu na ich zapewnienia, w życiu żadnej z tych osób broń palna nie była obecna po to, by chronić Konstytucję. Wielu tych samych ludzi, którzy do znudzenia powtarzali, że nie wolno łamać drugiej poprawki, popierało obowiązek modlitwy w szkołach, sprzeczny z pierwszą poprawką zakazującą ustanowienia religii państwowej, sprzeciwiało się zamknięciu więzienia w  Guantanamo –  którego istnienie rażąco kłóciło się z piątą, szóstą i ósmą poprawką – a w imię walki z terrorem zgadzało się na przeróżne fizyczne i elektroniczne naruszenia czwartej poprawki. To nie do Konstytucji ani jej autorów pałali miłością, ale do broni. Co samo w sobie mi nie przeszkadzało. Ja też ją kochałem. Ale kiedy moja wycieczka jej śladami dobiegała końca, coraz bardziej męczyło mnie to całe stroszenie piórek i pokrzykiwanie o Jamesie Madisonie.

 

A jednak: czy poświęcając osiemnaście miesięcy próbie zrozumienia pasjonatów broni, mogłem pominąć świątynię drugiej poprawki – siedzibę główną nra? Szczerze liczyłem, że tego uniknę. Co miesiąc czytałem magazyn tej organizacji. Wiedziałem, co mają do powiedzenia. Na samą myśl, że utknę w biurowym boksie w Waszyngtonie z funkcjonariuszem tej organizacji, słuchając bez końca tych samych sloganów, robiłem się śpiący.

            Wiosną, po kilku miesiącach noszenia broni, opublikowałem artykuł o tym doświadczeniu w „Harper’s Magazine”. Napisało do mnie wtedy wiele nieznajomych osób, także takich, które próbowały uporać się z własnymi sprzecznymi emocjami. Mój ulubiony e-mail od pewnej szczerej kobiety z Seattle pokazywał, z jak głębokiego źródła płyną uczucia dotyczące broni – znacznie  głębszego niż statystyki, badania czy doświadczenia innych ludzi. „Nie zgadzam się ze wszystkim, co pan napisał – oznajmiła. – Ale nie umiem powiedzieć dlaczego”.

            Kilka tygodni po publikacji artykułu zadzwonił mój telefon, a człowiek w słuchawce przedstawił się jako Sean Thornton z Narodowego Stowarzyszenia Strzeleckiego. Przygotowałem się na zalew żółci. W moim tekście w „Harper’s” argumentowałem, że choć rozpowszechnione noszenie broni ukrytej brzmi przerażająco, dane potwierdzają, że rację ma nra, twierdząc, iż nie stwarza to zagrożenia dla porządku publicznego. Skrytykowałem jednak zaaprobowane przez nra kursy, które odbyłem – a z mojego doświadczenia wynikało, że upolitycznieni pasjonaci tacy jak ci z Narodowego Stowarzyszenia Strzeleckiego nie tolerują żadnej różnicy zdań. Wystarczyło odstąpić na milimetr od linii partii, a zaczynali toczyć pianę z ust. Kiedy więc ten Thornton się przedstawił, pożałowałem, że odebrałem telefon.

            – Z przykrością przeczytałem pana artykuł – powiedział łagodnie. – Kursy zatwierdzone przez nra powinny stać na znacznie wyższym poziomie. Czy mogę zadać panu kilka pytań?   Okazało się, że Sean nie jest jednym z ideologicznych żołnierzy stowarzyszenia. Należał do Wydziału Edukacyjno-Szkoleniowego, zapomnianego przyrodniego brata skrzydła politycznego NRA.

             – Czy kiedykolwiek podczas kursu widział pan bojową amunicję? – zapytał.

             – Tak. – Opowiedziałem o instruktorce, która nie wiedziała, że jej trzydziestkaósemka jest naładowana.

            – Czy nauczono pana, jak nie dopuścić do tego, żeby napastnik zabrał panu broń?

            – Nie.

            – Czy radzono panu, jak uporać się ze skrajnymi uczuciami żalu i wyrzutów sumienia, które może pan poczuć nawet po usprawiedliwionym użyciu broni palnej?

– Nie.

            Przeprosił za kiepski kurs i zaproponował pomoc w znalezieniu lepszego. Pomyślcie tylko! nra mówiące o bezpieczeństwie i szkoleniu. To było jak telefon z 1954 roku.

            Lecąc z Las Vegas do domu, doznałem oświecenia, zupełnie jakby nad głową zapaliła mi się żarówka: zamiast nra, do którego nie pałałem sympatią, mogłem odwiedzić to nra, które mi się spodobało. Mogłem odwiedzić Seana Thorntona.

 

Dawniej siedziba NRA mieściła się przy Second Street w centrum Waszyngtonu, ale w 1994 roku była już za mała, więc stowarzyszenie zleciło budowę olbrzymiego modernistycznego gmachu w dalekim Fairfax w Wirginii, ze dwa kilometry od najbliższej stacji metra. Przyszedłem tam spóźniony i spocony, a laptop ciążył mi niczym kula u nogi. Czułem się, jakbym odwiedzał Microsoft albo General Motors: dwie wieże ze stali i szkła, z własnym podziemnym garażem i rozległym parkingiem na zewnątrz. Nad wejściem wyryto w kamieniu napis „PRAWA LUDU DO POSIADANIA I NOSZENIA BRONI NIE WOLNO OGRANICZAĆ” – słowa drugiej poprawki pozbawione kłopotliwego wstępu na temat milicji. Niczym Ebenezer Scrooge, który zamiast kołatki na drzwiach ujrzał twarz Marleya, wyobraziłem sobie inne motto wyryte nad wejściem do „najważniejszej organizacji poświęconej broni palnej” w naszym kraju: „REGUŁA NUMER JEDEN – TRAKTUJ KAŻDĄ BROŃ PALNĄ TAK, JAKBY BYŁA NAŁADOWANA”.

            NRA było na tyle pozbawione wyczucia, by swoją centralę godną XXi wieku wybudować w miejscu, do którego można dojechać tylko autem, miało natomiast dość sprytu, żeby wchodzących jako pierwsza witała czarnoskóra kobieta – przedstawicielka grupy społecznej najmniej reprezentowanej wśród użytkowników broni palnej. Siedziała za ladą recepcji, wysoką i okazałą niczym ława sędziego. Podałem nazwisko, a potem usiadłem w holu i zacząłem przeglądać stare numery „American Rifleman”. Na stoliku leżało coś, czego nie widziałem w żadnym biurze od lat: popielniczka.

            – Jako organizacja jesteśmy oddani wolności osobistej – powiedział Sean Thornton, wzruszając ramionami, kiedy pojawił się kilka minut później.

             Był niskim, łysiejącym mężczyzną po trzydziestce o zatroskanym wyrazie twarzy. Miał modnie przystrzyżoną brodę oraz kobaltową koszulę i taki sam krawat. Nad nim – olbrzymi i beznamiętny, z wąską brodą i okularami ze sklepu – górował jego kolega Andy Lander. Razem wyglądali jak George i Lenny z Myszy i ludzi. Podając mi dłoń, żaden się nie uśmiechał; na razie panowała atmosfera jak przy wymianie jeńców w Korei na trzydziestym ósmym równoleżniku.

            Na przełamanie lodów Sean zaproponował, że oprowadzą mnie po Narodowym Muzeum Broni Palnej NRA.

            – To jedno z najlepszych na świecie – powiedział.

            Po drodze zapytałem, czy nie czują się ubogimi krewnymi Instytutu na rzecz Działań Legislacyjnych (Institute for Legislative Action, ila) – hałaśliwego politycznego skrzydła nra.

            – Nie, ja się tak nie czuję – odparł Sean, w zamyśleniu marszcząc czoło. – Na starcie zaznaczę, że nie jestem typowym członkiem nra. Moja żona jest Afroamerykanką. Głosowałem na Baracka Obamę. Ale jeśli chodzi o drugą poprawkę, chyba jestem pryncypialny. Nie chcę powiedzieć, że pan nie. Ale uważam, że jest to prawo każdego obywatela.

            – Nadzorujemy siedemdziesiąt pięć tysięcy instruktorów w całym raju – odezwał się Andy. – Zajmujemy się wszystkim, od ich kontrolowania po przygotowanie nowych programów nauczania.

             – Ilu was tu jest?

            – W edukacyjno-szkoleniowym? – zapytał Sean.

            – Tak. – Pięciu.

            – A w ILA?

            – Och, setki. – Wzruszył ramionami i się uśmiechnął.

            Muzeum zajmowało prawie cały parter budynku. W progu stała gablota z czymś, co przypominało zardzewiałą rurę przywiązaną do butwiejącego słupka płotu – to hiszpańska armata ręczna, być może pierwsza broń palna przywieziona do Ameryki Północnej. Obok wisiała rusznica z zamkiem lontowym z pokładu Mayflower. Dla miłośnika historii broni są one jak fragmenty Krzyża Świętego. A potem było już tylko coraz lepiej.

            Obejrzeliśmy dziewiętnastowieczne dwulufowe karabiny, w tym jeden upiornie niepraktyczny, ale przepiękny z zamkiem czterotaktowym. Widzieliśmy wiatrówkę, z której Lewis i Clark[2] zastrzelili wapiti – po wcześniejszym wykonaniu półtora tysiąca ruchów pompką. Broń z Dzikiego Zachodu była znacznie bardziej prymitywna niż jej repliki używane w filmach o kowbojach. Zobaczyliśmy rusznicę skałkową zaprojektowaną tak, żeby na deszczu proch pozostawał suchy.

             – Projektant zaprezentował ją w parku Boston Common podczas burzy – powiedział Andy, górujący nade mną przy gablocie. – Oddał trzy strzały, a zanim zdążył oddać czwarty, został trafiony piorunem i zginął na miejscu.

            – Widzicie? – odparłem. – Broń jest niebezpieczna i trzeba jej zakazać!

            Sean i Andy popatrzyli na mnie niczym prezydenci wyrzeźbieni w górze Rushmore; niewłaściwy żart w rozmowie z nra, nawet z Wydziałem Edukacyjno-Szkoleniowym.

            – No więc dlaczego my tak lubimy te rzeczy? – zapytałem, podchodząc do gabloty pełnej broni palnej z i wojny światowej.

            Sean i Andy w zamyśleniu zmarszczyli czoła; pasjonaci broni nigdy nie potrafią się oprzeć takiemu pytaniu.

             – Tę broń, która dotarła do San Francisco podczas gorączki złota, można by dzisiaj wyjąć z gabloty i z niej strzelać – powiedział Sean. – Stale to tutaj robimy. Z broni, którą widzi pan w tej sali, naprawdę się strzela. – Wskazał mausera „broomhandle”, jednego z pierwszych udanych pistoletów samopowtarzalnych. – Są zaprojektowane lepiej niż zegarki. Musiały być, w końcu zależało od nich ludzkie życie.

            – Dla mnie to przede wszystkim kwestia emocjonalna – dodał Andy. – Mój dziadek miał w ręku pistolet maszynowy Thompson podczas lądowania w Normandii. Szło na niego paru gości, więc gdyby nie thompson, nie byłoby go już na tym świecie. Czyli nie byłoby mojego ojca. Czyli nie byłoby mnie. Po raz pierwszy widziałem, jak ojciec płacze, kiedy dałem mu do ręki thompsona i kazałem strzelać ogniem ciągłym. Z tej broni mogę wyczytać swoją genealogię.

            Zaczynałem się niecierpliwić. Czy naprawdę przemaszerowałem przez Fairfax tylko po to, żeby słuchać identycznych banałów jak wszędzie indziej? Oto dotarłem do świątyni broni palnej, miejsca, gdzie ludzie myślą o niej poważnie od lat. I tylko tyle wykombinowali?

            – Jasne, jasne, rozumiem – odparłem szorstko. – Historia, rzemiosło, tradycja rodzina, ple-ple-ple. Wszystko to już słyszałem. Ale powiedzmy sobie szczerze: nie rozmawiamy o starych przyborach kuchennych czy aparatach fotograficznych. Sensem tych przedmiotów jest śmierć.

            To był podstępny chwyt, trochę nieczysty, i spodziewałem się, że Sean fuknie, a potem zaprzeczy, jakoby pociąg do broni palnej miał cokolwiek wspólnego z zabijaniem. On jednak spokojnie uchylił się przed tym ciosem, po czym ruszył do kontrataku.

             – Oczywiście – odparł, szturchając mnie w pierś czubkiem palca wskazującego. – Sensem tych przedmiotów jest śmierć! To olbrzymia część ich atrakcyjności. Chodzi o opanowanie strachu przed śmiercią. Ona nie może tylko napawać nas lękiem. Przyjmujemy odpowiedzialność za to, że bierzemy śmierć w swoje ręce. To coś, o czym wielu ludzi nie chce nawet myśleć.

            – No tak – dodał Andy, kiwając głową. – No tak.

            – Kiedy ludzie mówią o Ameryce, myślą o kowboju z peacemakerem – ciągnął Sean. – Ale w każdej kulturze można znaleźć jego odpowiednik: europejski rycerz, japoński samuraj. Ten szacunek, ten podziw, jaki żywi każda kultura dla wojownika, człowieka zobowiązującego się zostać panem śmierci, ma bardzo wiele wspólnego z naszą miłością do broni. To coś romantycznego. Uwielbiamy naukę, sztukę, piękno. Ale jest też element makabryczny. Jest też śmierć.

            To dopiero niespodzianka: najszczersza i najbardziej niewygodna odpowiedź na temat pociągu do broni, jakiej ktokolwiek mi udzielił, i to w murach nra! Sean nie przepraszał. Nie mówił: „No tak, szkoda, że przyjemność, jaką czerpiemy ze sportów strzeleckich, i nasz podziw dla mechanicznej elegancji tych urządzeń mieszają się z tym, że ludzie używają ich do zabijania się nawzajem”. Twierdził, że potworne przeznaczenie broni palnej wpływa na jej atrakcyjność, że ludzkość ma mroczne ciągoty, a my – lubiący broń – powinniśmy być dumni, że stawiamy im czoło.

            Wbrew zapewnieniom Marcey Parker broń nie była więc dla pasjonatów tym samym, czym dla golfistów kije golfowe, a dla kucharzy patelnie. Była raczej tym, czym szybki samochód jest dla kierowcy wyścigowego albo spadochron dla skoczka: narzędziem pozwalającym zbliżyć się do śmierci i spojrzeć jej w oczy, podejść do granicy przepaści, która dzieli ten świat od tamtego. Pasjonatom udzielała się odrobina haju kostuchy. Odcinali się od ludzi nierozumiejących albo nielubiących broni palnej i w gruncie rzeczy mówili tak: „Jestem panem tego śmiercionośnego narzędzia, a wy nie. Jestem gotów i potrafię przetrwać sytuacje, o których wy nie chcecie nawet myśleć”. Tu nie było za co przepraszać.

            Staliśmy teraz przed gablotą z bronią używaną w filmach, przed miniaturowym pomnikiem ku czci ambiwalentnej miłości Amerykanów do brutalnej śmierci: winchester Johna Wayne’a, magnum .44 Brudnego Harry’ego, colt .32 Humphreya Bogarta, smith & wesson 639 z Wściekłych psów. Kowboj, gliniarz, szpieg, gangster… My uwielbialiśmy te rzeczy.

            – Chce pan porozmawiać o fascynacji śmiercią? – zapytał Sean. – Niech pan popatrzy na to. – W czarnym pudełku w kształcie trumny spoczywał posrebrzany, kunsztownie grawerowany colt detective special, a obok znajdowały się maleńkie lusterko, flakonik wody, sześć dziwnie wyglądających pocisków oraz coś, co przypominało mahoniową wykałaczkę. – Broń na wampiry – powiedział Sean. – Widzi pan trupie główki wyryte na nabojach? One są srebrne. Jest też ampułka wody święconej, lusterko, żeby mieć pewność, że strzelamy do Nosferatu, i drewniany kołek na wypadek, gdyby walka wymknęła się spod kontroli.

            Całość była wykonana tak pięknie i misternie, że nie potrafiłem ocenić, czy to był żart.

             – Co do jednego ma pan rację – stwierdził Sean, spoglądając na pudełko w kształcie trumny. – To rzeczywiście cholernie skomplikowane.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.