Psy nad jeziorem

Miljenko Jergović

Psy nad jeziorem

fragment

Szedłem dalej w stronę ubikacji, choć wcale mi się nie chciało. Ale wiem, że od dzieciństwa zawsze mogłem załatwić w klozecie, czego tylko ode mnie żądano. Kiedy jechaliśmy autobusem nad morze i babka Rozalija mówiła: idź się, synku, wysiusiaj, kto wie, kiedy szofer zrobi przerwę – potrzebowałem trzech sekund, musiałem tylko wyobrazić sobie wielki, największy deszcz, jaki kiedykolwiek spadł na nasze miasto, i już sikałem. Co zaś do tego drugiego: no, synku, musisz zrobić kupę, idziemy do cioci Biby na kawę, żebyś się czasem nie wykakał do filiżanki!, słyszę ćwierkanie babci Rozalii – z tym było jeszcze łatwiej. Wystarczyło, że wyobraziłem sobie pewną scenę, że przypomniałem sobie coś, co się zdarzyło, kiedy miałem trzy lata, o czym nikt w domu, ani babka Rozalija, ani mama, ani tata, nigdy się nie dowiedzieli.

Było to tego roku, kiedy tata zawiózł mamę do szpitala, żeby jej ucięli pierś. Mama pakowała rzeczy do wielkiej różowej torby plażowej, którą kupiliśmy rok wcześniej w Grecji, na wyspie Mykonos, i kiedy złożyła górę od piżamy i wsadziła ją do torby, zachłysnęła się płaczem i powiedziała: o ja nieszczęsna, gdy potem zapakowała pięć par majtek i wsunęła je do torby, znowu się zachłysnęła i powiedziała: mój Boże, a kiedy wzięła drugi ręcznik i położyła go na pierwszym, wiedziałem, że znowu się rozpłacze, pakując oba do torby, ale nie wiedziałem, że powie akurat to: o matko moja.

Szpiegowałem ją spod łóżka, nie wiedziała, że tam jestem, albo tylko udawała i płakała po to, żebym wszystko zapamiętał.

Widzę ją, płacze i teraz, kiedy w samolocie idę ku ubikacji, i idę nadaremnie, bo jestem pod łóżkiem, znowu mam trzy lata, wszystko jest szczęśliwsze, ładniejsze i bardziej szalone, i tracę oddech, kiedy mama zdejmuje bluzkę i staje przed lustrem, obmacuje jedną pierś, potem drugą, a potem zachłystuje się płaczem, jakby je obie włożyła do różowej torby, i mówi: oj doloż moja, dolo.

Milczę, nie oddycham, bo wiem: jeśli mnie teraz odkryje, stanie się coś strasznego. I wyobrażam sobie, jak doktor Ernest Lang, szkolny kolega taty, wielkim nożem rzeźnika Steva, który nie ma dwóch palców u ręki, jednym ruchem tnie pierś, tak jak rzeźnik Stevo rozcina między nogami małe świnie.

Podnieca mnie ta myśl, straszna jest i pociągająca, i myślę, którą z dwóch piersi odetnie doktor Lang. Wolałbym, żeby uciął tę większą, bo jest brzydsza.

Tata powiedział, że nie zostanę pod opieką babki Rozalii, tylko dopóki mama nie wróci ze szpitala, będę w nowym bloku u cioci Ljilji i kuzynki Steli.

Hura, hura! – krzyczę, biegam po mieszkaniu, skaczę po łóżkach, wiem, że nikt się nie będzie na mnie gniewał, bo chodzi o poważniejsze sprawy, nie będą się gniewali, nawet jeśli rozbiję chiński wazon, oryginalną imitację, którą mama i tata przywieźli z Wiednia przed moim urodzeniem, dawno, dawno – hura, hura! – skaczę i czekam, kiedy tata każe mi przestać, ale on nic nie mówi, szuka dowodu rejestracyjnego i prawa jazdy, żeby mnie zawieźć do nowego bloku, het za Marijin Dvor, za Čengić Vilę, i jeszcze dalej, gdzie ludzka noga nie postała.

Ciocia Ljilja jest nauczycielką wychowania fizycznego w Szkole Podstawowej imienia Eleazera Salom-Jovy. Jest młodszą siostrą mamy, ale nie ma piersi. Właściwie ma, tylko takie małe, że trzeba ją dobrze znać, aby to wiedzieć. Jest wysoka, włosy ma czarne i mówi tak, jakby była z Belgradu. Dlatego że studiowała w Belgradzie i to jej zostało. Tata twierdzi, że nie zostało, tylko udaje. Nie lubi jej. Gdyby mama nie była chora, nigdy by mi nie pozwolił być z nią i z kuzynką Stelą w nowym bloku. Ale sytuacja jest poważna.

Kuzynka Stela ma dwanaście lat. Przed paru dniami zaczęły się wakacje, więc będzie miała czas dla mnie. Skończyła klasę na trójkach, a to niedobrze, i teraz ciocia Ljilja za karę nie pozwala jej spotykać się z przyjaciółkami i z jakimś Dženanem, o którym Stela mówi, że to jej chłopak, ale ciocia Ljilja nie może o tym wiedzieć.

Udało mi się – mówi kuzynka Stela. – Przyniosła maszynkę i chciała mnie za karę ogolić na zero, więc się rozpłakałam i powiedziałam, że skoczę z balkonu, z ósmego piętra. Uderzyła mnie w twarz tak mocno, że rozcięła mi wargę, ale więcej nie wspomniała o goleniu.

Jestem mały, całkiem mały, a kuzynka Stela i tak mi się zwierza. Wszystko mi mówi. I wszystko rozumiem. Słucham i o nic nie pytam. Wiem, że jeśli zapytam, nic mi nie powie.

Jest niedziela, wczesny ranek.

Siedzimy na dachu, kuzynka Stela i ja. Pod nami jest osiem pięter. Ona siedzi na krawędzi i macha nogami, na których ma japonki. Jak machnie trochę mocniej, japonka ześlizguje się jej z palców i spada na dół, tam gdzie są przyjaciółki kuzynki Steli i jej chłopak Dženan, z którymi nie może się spotykać, bo to jest kara, ciotka Ljilja jej zabroniła za to, że skończyła klasę na trójkach.

Jak mi spadnie japonka – mówi kuzynka Stela – ty polecisz za nią, prawda, że polecisz?

Polecę – mówię, bo Stela jest moją kuzynką i wiem, że żartuje, nie kazałaby mi skakać z dachu.

Jeśli spadnę – mówi – jeśli się na przykład zabiję, bo ta kurew nie puszcza mnie na dwór, ty dostaniesz lanie. Zbiją cię do nieprzytomności. Wiesz o tym?

Wiem.

A wiesz, dlaczego nie skaczę?

Dlaczego?

Dlatego że jesteś moim krewnym. I nie chcę, żeby ona się nad tobą znęcała.

Słucham z wdzięcznością, stojąc za kuzynką Stelą, i drapię wielki żółto-brązowy pryszcz na jej plecach.

Swędzi cię? – pytam, a ona mi dziecięcym głosem odpowiada: swędzi, swędzi!, kpi ze mnie, bo jestem mały. Złości mnie to, strasznie złości, tak mnie złości, że rozdrapałem jej pryszcz do krwi – ojej! – kuzynkę Stelę to zabolało i przez mgnienie pomyślałem, że mógłbym ją zepchnąć na dół, choćbym miał dostać lanie od cioci Ljilji, ale się rozmyśliłem, idąc między fotelami samolotu do ubikacji, i to, wierzę, uratowało kuzynkę Stelę, która ze mnie kpiła i która, wydaje mi się, pragnęła, żebym ją zepchnął.

Dwa razy tego zapragnęła.

Pierwszy raz, kiedy miałem trzy lata, a drugi teraz, kiedy wszystko jest łatwe, w samolocie, który przelatuje nad ­Atlantykiem albo jakimś morzem, i ja mam trzy lata, i zdaje mi się, że mam je znowu, zdaje mi się, że już kiedyś tyle miałem, chociaż istnieje jedno życie, jeden ludzki umysł, który mówi, że wszystko dzieje się tylko raz. Ale to chyba nieprawda.

Czyś ty zgłupiał? – rozgniewała się kuzynka Stela i walnęła mnie w twarz tak, że upadłem plecami na płaski dach nowego bloku pachnący smołą i asfaltem.

Była to chwila, w której powinienem się rozpłakać. Wcześniej zawsze płakałem, gdy się przewróciłem albo kiedy mama dała mi po pupie, bo wylałem pełny talerz zupy pomidorowej. Głęboko wciągnąłem powietrze, żeby się rozpłakać, ale przypomniałem sobie, że zostałem sam.

Z kuzynką Stelą i ciocią Ljilją, która teraz w piwnicy swojego bloku w siłowni ćwiczy mięśnie, jakby była mężczyzną, a Kostaniciowa z parteru krzyczy za nią: lesbo, pizdo, liżydupo, na co ciocia Ljilja z całych sił wali w jej drzwi, jakby je chciała rozwalić, z mieszkania Kostaniciowej śmierdzi gotująca się kapusta, ciocia Ljilja mówi: jeśli istnieje piekło, to w piekle nie płonie wieczny ogień, tylko bez ustanku, w dzień i noc, gotuje się kapusta.

Zostałem sam, między kuzynką Stelą i ciocią Ljilją, a mamie już odcięli pierś i kto wie, czy będzie żyła, a taty nie ma, poszedł i nie przychodzi, zarabia pieniądze, żeby nam było lepiej albo żeby nigdy więcej nie wrócić. Zostałem sam i dlatego nie płaczę, tylko leżę na dachu nowego bloku, nie wstaję, czekam, aż kuzynce Steli minie gniew, i jestem szczęśliwy, że nie zepchnąłem jej na dół, bo byłbym jeszcze bardziej sam.

Jemy obiad.

To każdego dnia jest najgorsze. Gdybyśmy nie jedli obiadu, może bym nie wiedział, że dni mijają. Tak jak oddycham, całkiem nieświadomie, tak samo mija południe i wieczór, kładę się do łóżka, rano wstaję, i nawet bym tego nie zauważał, gdyby nie obiad. Kiedyś biegłem i upadłem na schodach, babka Rozalija powiedziała: to kara boska za to, że nie słuchałeś, a teraz wydaje mi się, że rozbite kolana to nic wielkiego i albo Bóg jest taki mały, albo wcale się na mnie nie gniewał. Rozbite kolana to nic takiego w porównaniu z codziennym obiadem u cioci Ljilji, która nie umie gotować, ale gotuje, żeby ukarać kuzynkę Stelę za słabe oceny w szkole.

Nie będziesz mi się tu napychać eurokremami i innym świństwem, ucz się matematyki! – krzyczy ciocia Ljilja, a kuzynka Stela spuszcza głowę aż na biały obrus, żeby jej ciocia Ljilja nie widziała i nie mogła jej wymierzyć policzka, jeśli się jeszcze bardziej rozgniewa.

Na moim talerzu jest piure i kurze udko smażone w cieście.

Piure jest glutowate i lepkie jak klej Carbofix, pływają w nim kawałeczki kartofli. Udko w cieście jest tłuste i paskudne.

Siedzę przy stole, stukam brodą w blat i przychodzi mi na myśl kurza kość w ręce Dubravka na fotelu 7A, i przez moment wydaje mi się, że jestem martwy i na darmo cała ta męka.

Ciocia Ljilja zmusi mnie, żebym zjadł piure i udko, wiem, już raz mnie zmusiła, i będzie mi się chciało rzygać, ale się nie odważę. Wszystko będzie na darmo, bo umarłem, a kiedy obiad się skończy, i tak będę martwy i nie będę nic wiedział, byłbym martwy także bez piure i udka smażonego w cieście.

Rozpłakałem się.

Co ci jest? – pyta ciocia Ljilja.

Gdzie moja mama?

O, dziecko kochane! Mama jest w szpitalu, a ty musisz jeść, żebyś urósł duży, to mama wróci.

Jeśli nie będziesz jadł, nie wróci! – wtrąca się kuzynka Stela.

Milcz i jedz, co masz przed nosem! – odpowiada jej ciocia Ljilja.

W tym momencie pojawia się nadzieja, maleńka jak główka zapałki, która za chwilę buchnie płomieniem. Spojrzałem na nią smutno, najsmutniej jak umiałem, tak smutno, że rozrzewniłby się koń w sali gimnastycznej w Szkole Podstawowej imienia Eleazera Salom-Jovy, zanim dobiegnie do niego gruba Mirsada, którą dla przykładu ciocia Ljilja nazwie krową simentalską, i zapytałem:

A mogę nie jeść?

Skarbie, musisz jeść! Mama wyzdrowieje, jeśli będziesz jadł.

Kuzynka Stela patrzyła na mnie podle, spod oka, kiedy żułem martwą i żylastą kurzą nogę i każdy kęs cementowałem klejem Carbofix. Ona też musiała jeść, ale dla niej nie było to nic strasznego. To jej życie, ja w tym życiu jestem przypadkowo, bo mama musiała pójść do szpitala, żeby jej odcięli pierś, albo z jakiegoś innego powodu, którego nie mogę sobie przypomnieć, a żołądek podchodzi mi do gardła i już prawie rzygam. To jej życie, ona dawno się przyzwyczaiła. Sprawia jej przyjemność patrzenie na moją mękę.

Usypiam się nieregularnym rytmem kroków.

Idę do ubikacji, gdzie spojrzę w lustro i stwierdzę, że jestem żywy, idę i zasypiam, podczas gdy na dole w piętrowym łóżku kuzynka Stela głośno oddycha i wiem, że nie może zasnąć.

Ja śpię, a ona pode mną czuwa i nie zaśnie do rana.

Kuzynka Stela ma zaparcie.

Nie wiem, co to znaczy, gdy ciocia Ljilja mówi, że kuzynka Stela ma zaparcie, ale nie pytam.

Milczę i udaję, że nie słucham, o czym rozmawiają. Ciocia Ljilja krzyczy na nią w kuchni: Wszystko z braku ruchu, dlatego że nie uprawiasz szportu! – mówi szport zamiast sport, bo wie, że to brzmi ostrzej. Sport to golf, może i szachy. Szport jest dla zręcznych, szport wymaga, żeby się mocno spocić, a sport jest dla lebiegów. Idę do ubikacji, daleko, daleko, na koniec samolotu, i myślę, że słowa szport nigdy później nie łączyłem z Chorwatami i Niemcami, tylko z muskularnymi, krótko ostrzyżonymi kobietami, które nie wyszły za mąż i które pojawiały się w moich erotycznych snach i znikały na zawsze, kiedy budziłem się w środku nocy przerażony i szukałem szklanki wody, chociaż nie chciało mi się pić. Szport, szport, szport, słychać z kuchni głos cioci Ljilji, i wiem, co się będzie dalej działo.

Próbowała pani górskich ziół? – spytała doktor Sabrihafizović, sąsiadka z piątego piętra.

Ciocia Ljilja machnęła ręką, jakby odpędzała muchę z nosa.

I nic?

Absolutnie nic.

Doktor Sabrihafizović, tęga starsza kobieta, którą widywałem w korytarzu, jak wracała z torbami z targu i ciocia Ljilja zawsze jej pomagała, a ona nie wiadomo jak dziękowała, wypowiedziała słowo: lewatywa.

Nie wiedziałem, co to słowo znaczy, kuzynka Stela także, patrzyła na doktor Sabrihafizović i czekała, kiedy jej będzie mogła powiedzieć, że ma zaparcie nie z powodu braku ruchu i nie dlatego, że nie uprawia szportu, tylko dlatego, że ciocia Ljilja nie umie zrobić piure z kartofli.

Nie wiedziałem, co to jest zaparcie.

Ciocia Ljilja położyła mnie do łóżka. A kuzynka Stela? – zapytałem.

Przyjdzie później, jak weźmie lekarstwo – odparła.

Potem usłyszałem dzwonek, śmiech doktor Sabrihafizović, jakby przyszła robić zastrzyki, wlazłem głębiej pod kołdrę i nic już nie słyszałem.

Nie wiem, jak długo spałem, minutę, godzinę czy dziesięć godzin. Zerwałem się z łóżka, serce waliło mi jak szalone, okropnie się przestraszyłem, ale nie wiedziałem już czego. Zostało to we śnie. Dokoła mnie panował mrok, kuzynki Steli nie było w łóżku, otworzyłem drzwi i znalazłem się w przedpokoju. Z kuchni przez mleczne szkło docierało światło, słychać było głosy, kuzynka Stela miała urywany oddech, mówiła: oj, jakby ciocia Ljilja obcinała jej paznokcie u nóg, a ona bała się, że ją skaleczy w palec.

A ty tu po co? – srogo skarciła mnie ciocia Ljilja.

Oczy zabolały mnie od światła, w środku tej bieli kuzynka Stela leżała na brzuchu na kuchennej ławie z wielką pupą wysoko w powietrzu. Nad nią pochylała się doktor Sabrihafizović, ale zamiast dawać jej zastrzyk, wsadzała kuzynce Steli rurkę w pupę.

Marsz do łóżka! – krzyknęła ciocia Ljilja, a ja uciekłem w ciemność.

Kuchnia pachniała rumiankiem. Jakby ktoś w tym blasku zasadził całe łany rumianku, potem podlał je wrzącą wodą i zmienił świat w ziołowy napar.

Pośrodku niekończącego się łanu świata stoi staroświecka ława, na której leży kuzynka Stela z gumową rurką w pupie i patrzy na mnie żałośnie.

Nie zasnąłem już, bo bałem się, że doktor Sabrihafizović, jak skończy z kuzynką Stelą, przyjdzie i po mnie. Kiedy usłyszałem, że drzwi kuchni się otwierają, zdrętwiałem ze strachu. Byłem taki malutki pod górą-kołdrą, że we dwie z trudem by mnie znalazły, gdyby zechciały szukać.

Ale zamiast przyjść po mnie, długo się żegnały, a w końcu doktor Sabrihafizović poszła. Trochę później zjawiła się kuzynka Stela. Kiedy się położyła, słyszałem jej jęki. Albo tylko chciałem je słyszeć.

Bałem się, ale w duchu było mi żal, że nie przyszły i nie zaprowadziły mnie w łany rumianku. Kuzynka Stela była już duża, ja też chciałem być duży.

Rano nie wspomniały o niczym.

Jadłem chleb z margaryną i miodem i nie odezwałem się ani słowem. Nie zdjąłem kożucha z mleka, dzielnie go połykałem, choć chciało mi się wymiotować. Żeby tylko ciocia Ljilja nic nie mówiła.

Kuzynka Stela się uśmiechała i patrzyła na mnie spod oka, podle. Rozkoszowała się moim strachem. I teraz znowu się rozkoszuje. Mam dopiero trzy lata, ale wiem o czymś, o czym kuzynka Stela nie wie.

Dziesięć lat później przejedzie ją ciężarówka z piekarni na przejściu dla pieszych przed Instytutem Higieny. Mówią, że było czerwone światło.

Co to jest zaparcie? – zapytałem panią w przedszkolu.

To miejsce, w którym zamykają niedobrych ludzi, jak się zapierają swojej winy – powiedziała.

Przestraszyłem się, że jeśli będę niedobry, zamkną mnie w kuzynce Steli. Doktor Sabrihafizović wepchnie mnie przez cienką gumową rurkę w mrok, z którego mnie już nie wypuszczą, mrok śmierdzący gównem i piure.

Wciąż szedłem w stronę ubikacji, która była dalej niż kiedy­kolwiek. Cały samolot pachniał rumiankiem. Wytrącało mnie to z równowagi. Bałem się, że przyjdą i zaprowadzą mnie do kuchni. Ten lęk był miły.

 

Osoby zainteresowane przedrukiem tego lub innego fragmentu książki prosimy o kontakt z działem promocji: zofia@czarne.com.pl.