Ben Suc położone kilkadziesiąt kilometrów od Sajgonu stało się celem ataku w ramach operacji Cedar Falls – największej akcji wojsk amerykańskich w czasie wojny w Wietnamie. Schell był naocznym świadkiem przebiegu i skutków tej interwencji, najpierw obserwując wydarzenia z pokładu wojskowego helikoptera, potem słuchając opowieści jeńców, wreszcie oglądając zniszczenia, które pozostawiły amerykańskie bomby i czołgi.
Książka Schella spotkała się z żywymi reakcjami i weszła do kanonu światowej literatury faktu. Autor nie tylko opowiada o konkretnych wydarzeniach, lecz stara się również znaleźć odpowiedzi na pytania, dlaczego Stany Zjednoczone rozpoczęły wojnę w Wietnamie i dlaczego ją przegrały.
Jego relacja jest jednym z najbardziej
przejmujących świadectw o tej wojnie i o wojnie w ogóle.
Dofinansowano ze środków
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
„Wojna w Wietnamie była to wojna najbardziej dzieląca naród amerykański ze wszystkich dotychczasowych wojen prowadzonych poza granicami Stanów Zjednoczonych” – tak pisał Richard Nixon w książce „Nigdy więcej Wietnamu”, w której objaśniał sens własnej polityki.
Jonathan Schell, znakomity amerykański pisarz polityczny i eseista, podzielał ten pogląd, choć – inaczej niż Nixon – był krytykiem polityki amerykańskiej w Wietnamie.
Po książkach Nixona i Podhoretza „Dlaczego byliśmy w Wietnamie?”, obrońców polityki wojennej, otrzymujemy oto przejmujące świadectwo przeciwnika tej wojny. Za swoją książkę Schell był brutalnie atakowany. Oskarżano go o brak patriotyzmu, tymczasem Schell, człowiek antytotalitarnej lewicy, a więc zarówno antykomunistycznej, jak i antyfaszystowskiej, po prostu inaczej pojmował patriotyzm. Obwiniano go o „autonienawiść, która nakazuje, wbrew wszelkim dowodom i zdrowemu rozsądkowi, przypisywać USA wszystko, co najgorsze, a to, co najlepsze – najgorszym wrogom”. Tymczasem Schell nie miał złudzeń co do natury reżymu komunistycznego w Hanoi. W swojej książce opowiedział o tym, co widział jako reporter. I o tym, jak rozumie źródła amerykańskiej klęski w Wietnamie. Obrońcy Nixona powtarzali: „komunistyczny pokój odbiera życie znacznie większej liczbie ludzi niż antykomunistyczna wojna”. Schell odpowiadał: tej wojny nie można było wygrać, a jej rezultatem są tylko cierpienia tysięcy ludzi. W ten sposób zderzyły się z sobą dwa modele amerykańskiego patriotyzmu.
Wobec reżymów dyktatorskich ani przemoc, ani dyplomacja nie są skutecznymi receptami na każdą okazję. Świetna książka Schella to ważny głos we wciąż trwającym sporze w Stanach Zjednoczonych. Ale może w sprawie Wietnamu – między skorumpowanym reżymem w Sajgonie a totalitarnym reżymem w Hanoi – nikt nie miał skutecznej recepty? Tę książkę naprawdę bardzo warto przeczytać.
Książka Schella to ważny i godny zaufania głos w dyskusji na temat wojny w Wietnamie. Relacjonując swoje doświadczenia z wizyty w kraju ogarniętym konfliktem, autor stworzył książkę fascynującą zarówno dla akademików, jak i czytelników zainteresowanych historią najnowszą.
Jeżeli za sto lat Amerykanie będą chcieli przeczytać książkę dotyczącą wojny w Wietnamie, muszą sięgnąć po publikację Schella. Tam znajdą odpowiedź na każde pytanie związane z tym konfliktem.
Jonathan Schell, sam będąc w centrum wydarzeń, opisuje wszystko mechanicznym, pozbawionym przymiotników językiem. Zmusza do myślenia i wywołuje piorunujące wrażenie.
(…) Reportaże szczegółowo, krok po kroku, demaskują nowomowę propagandy sukcesu i biurokratyczne absurdy dziwacznej nie okupacji, ujawniają masowe stosowanie taktyki spalonej ziemi, rasizm i pogardę względem Wietnamczyków, ocierające się o zbrodnie wojenne działania wobec ludności cywilnej oraz groteskową ignorancję dowódców.
Po pół wieku dostajemy polskie tłumaczenie, zebrane – razem z relacją z drugiego pobytu w Wietnamie oraz powstałą w latach 80. analizą amerykańskiej porażki – w tomie „Prawdziwa wojna. Wietnam w ogniu”. A „Wioska Ben Suc” uznawana jest za jeden z lepszych (obok m.in. "Depeszy" Michaela Herra), jeśli nie najlepszy reportaż z Wietnamu (...).
Zdaniem Schella, najwyższe władze amerykańskie potraktowały wojnę w Wietnamie jako okazję do uwiarygodnienia mocarstwa w globalnym geopolitycznym układzie. Tak rozumiany cel własny doprowadził do powstania koncepcji strategicznych, które nijak się miały do realiów społecznych Wietnamu Południowego (…).
Schell, wytrawny sprawozdawca, nie rości sobie pretensji do ocen; nie feruje sądów. Konsekwentnie rezygnuje z odautorskich komentarzy. Pozwala raczej wybrzmiewać temu, co dostrzeżone i zasłyszane.
[...] Shell stara się przedstawić szerszy kontekst konfliktu w Wietnamie, by dać czytelnikowi wiedzę na temat tego, co się działo, a także przedstawić perspektywę cywilów.
